הענקת פרס ישראל לדויד גרוסמן לוותה, לפני ואחרי הטקס, בקולות רמים שקראו לו לסרב לקבל את הפרס כאקט של מחאה אל מול קברניטי המדינה ומעניקי הפרס, ראש הממשלה נתניהו ושר החינוך בנט. למשל, עלי יסיף, מורהו של גרוסמן מהתיכון, ראה בהסכמתו של גרוסמן לקבל את הפרס "מעשה אנטי חינוכי בעליל" ("גרוסמן, צא ולמד מנטלי פורטמן", הארץ 22.4.18). יסיף ומתנגדים נוספים ציינו את השתתפותו של גרוסמן בטקס הזיכרון הישראלי-פלסטיני, ערב לפני טקס פרסי ישראל, כמרכיב מרכזי בהתנגדותם, בבחינת: אם גרוסמן אכן מאמין בזכות הקיום של שני העמים זה לצד זה ("אם לפלסטינים לא יהיה בית, גם לישראלים לא יהיה בית"), אזי כיצד הוא יכול לקבל פרס ממדינאים בעלי דעות גזעניות, אשר מוחקים את קיומו ואת זכויותיו של העם הפלסטיני. במילים אחרות, המתנגדים מחפשים קוהרנטיות בהתנהלותו של גרוסמן ומבקשים לבטל את מה שנתפס בעיניהם כפוגם בקוהרנטיות זו. יסיף מזכיר את האפשרות של"מורכבות אנושית", המייצרת סתירה, ומקשר אותה לכתיבתו הספרותית של גרוסמן, אך מיד מבטלה וכותב "במציאות נפשעת כמו של מדינת ישראל בשנת ה–70להיווסדה, אין מקום למורכבות ספרותית, אלא לאמירה רמה וברורה". לפיכך, הפתרון הרצוי הוא "פתרון פורטמן" – היעדרות וסירוב לקבל את הפרס.
מה שיסיף מפספס בעיני הוא, שאותה "מורכבות ספרותית" אצל גרוסמן אינה רק אמצעי אמנותי, אלא אתיקה של ממש. ואם לאמן יש אתיקה אמתית, הוא אינו מותיר אותה בחדר העבודה כאשר הוא יוצא מעולם הבדיון אל החיים המציאותיים.
האתיקה של גרוסמן, שאיתה הוא פעל הן בעבודותיו הספרותיות והן בכתביו הפוליטיים (למשל, "הזמן הצהוב" ו"נוכחים נפקדים"), היא אתיקה של הכרת הזר והמנוכר מתוך מפגש חי ופתוח איתו, הסכמה להיות מפולש במפגש עם הזר, אתיקה של סירוב עקבי להימנע ממפגש. במקרה הנוכחי, הזרים אינם הפלסטינים, כי אם אלו המוכנים להעניק לגרוסמן פרס אך מתנגדים מכל וכל להתעקשותו להכיר בכאב ובצורך הפלסטיני.
הקוראים להחרמת הפרס פספסו פרט מהותי בסיפור,שיכול להיות עדות חלקית לאתיקה שאותה מייצג גרוסמן. בנאומו בטקס הזיכרון המשותף התבשרנו שגרוסמן יתרום מחצית מסכום הזכייה ל"פורום המשפחות השכולות"(הישראלי-פלסטיני) ולארגון "אליפלט" (למען ילדי פליטים). זו בחירה בעלת משמעות וחשיבות. בחירה שנושאת עימה התנגדות להרס ולחורבן של השליטים מתוך השיח ולא מחוצה לו.
ההשתתפות בטקס המשותף לילה לפני, המילים החד-משמעיות שנישאו שם (גם כשלא ניתנה לו הבמה בטקס הראשי, גרוסמן מצא במה אלטרנטיבית להשמיע את קולו), נוכחותו של גרוסמן בטקס פרסי ישראל בפרצוף עגום ומסויג משהו, ולבסוף החלטתו לתרום את אותו כסף שניתן לו על-ידי המדינה לגופים שמקדמים בדיוק את האג'נדה והתפיסה שלו - אלו מרכיבי ההתנגדות של גרוסמן. זוהי התנגדות שמתכוננת מבפנים, מתוך המערכת, תוך שהמתנגד לוקח חלק בהתרחשות ולוחץ יד לזר ביותר, מתייצב כעצם בגרון למי שצובעים את הטקס בצבעים לאומניים והופך אותם, באופן אקטיבי, לשותפים לדבר עבירה: הלכה למעשה, בנט ונתניהו העבירו דרך גרוסמן כספי ציבור לארגונים שהם עצמם מתנגדים להם,ארגונים שחותרים תחת הלאומנות והגזענות.
התנגדותו של גרוסמן מאתגרת בו-זמנית גם את האטימות של האוחזים במושכות השלטון וגם את תומכי ההחרמה. לכן זוהי התנגדות חתרנית,בניגוד לקוראים להחרמה שמציגים התנגדות שמרנית במהותה. שיח שאין בו היתקלות בזר איננו שיח. האפשרות לשנות את השיח, ובעקבות זאת לשנות את המציאות, איננה שמורה למי שמטלטל את השיח מבחוץ, מופרד מההמון, היא יכולה להתממש דווקא על-ידי מי שפוצע את השיח מבפנים, בכלים שלו עצמו.
تزامن منح دافيد غروسمان جائزة إسرائيل، قبل الحفل وبعده، مع أصوات صاخبة ناشدتغروسمان برفض الحصول على الجائزة، كخطوة احتجاجيّة أمام قادة الدّولة ومُقدّميالجائزة: رئيس الحكومة نتنياهو ووزير المعارف بينت. على سبيل المثال، اعتبر عليياسيف، الذي كان أستاذ غروسمان في المرحلة الثّانويّة، أنّ قبول غروسمان الجائزةهو "فعل يعادل النّقيض التّام للتّربية" ("غروسمان، اخرج وتعلّم مننتالي بورتمان"، هآرتس، 22.4.18). أشار ياسيف ومُعارضون آخرون إلى مشاركةغروسمان بمراسم الذّكرى الإسرائيليّة الفلسطينيّة، التي عقدت يومًا واحدًا قبل حفلجوائز إسرائيل، على أنّها مكوّن هامّ لمعارضتهم الجائزة، من منطلق أنّه إذا كانغروسمان يؤمن فعلًا بحقّ كلا الشّعبين بالوجود جنبًا إلى جنب ("إذا لم يكنللفلسطينيّين بيت، فلن يكون للإسرائيليّين بيت")، إذًا كيف يُعقل أن يقبلبجائزة يُقدّمها سياسيّون من أصحاب الأفكار العنصريّة، الذين يمحون وجود الشّعبالفلسطينيّ وحقوقه. بكلمات أخرى، يبحث المعارضون عن تناسق بين أفعال غروسمانويطالبون بإلغاء ما يعتبرونه، من وجهة نظرهم، خللًا في هذا التّناسق. يُذكّرناياسيف بإمكانيّة وجود "تعقيد بشريّ"، يخلق تناقضًا، ويربطه بكتاباتغروسمان الأدبيّة، إلّا أنّه يلغي هذا التّعقيد مباشرة ويكتب أنّه "في الواقعالإجراميّ الذي تعيشه دولة إسرائيل في السّنة الـ 70 على تأسيسها، لا مكانللتّعقيد الأدبيّ، بل لمقولة صادحة وواضحة". بالتّالي، فإنّ الحلّ المرغوب هو"حلّ فورتمان" – أيالتّغيّب ورفض قبول الجائزة.
الأمر الذي فات ياسيف، برأيي، هو أنّ ذلك "التّعقيدالأدبيّ" لدى غروسمان ليس فقط وسيلة فنّيّة، بل أخلاقيات حقيقيّة. وإذا كانالفنّان ذا أخلاقيات جدية، فإنّه لا يتركها وراءه في غرفة العمل عند خروجه من عالمالخلق إلى الحياة الواقعيّة.
إنّ أخلاقية غروسمان، تلك التي عمل بواسطتها في أعمالهالأدبيّة وفي منشوراته السّياسيّة (كحال "الزّمن الأصفر" أو"حاضرون غائبون"، مثلًا) على حدّ سواء، هي أخلاقيات تقضي بالاعترافبالغريب والمُبعَد من منطلق اللّقاء الحيّ والمفتوح معه، وبقبول الانفتاح في هذااللّقاء مع الغريب – أخلاقيات تقضي بالرّفض المستمرّ للامتناع عن اللّقاء. وفيالحالة الراهنة، الغريبون ليسوا الفلسطينيّين، بل أولئك المُستعدّون لأن يمنحواغروسمان جائزة مع أنّهم يرفضون جملة وتفصيلًا إصراره على الاعتراف بالألم والحاجةالفلسطينيّين.
لقد فات أولئك الذين ينادون بمقاطعة الجائزة تفصيل مهمّفي القصّة، قد يكون شهادة جزئيّة على الأخلاقيّات التي يمثّلها غروسمان. في خطابهأثناء مراسم الذّكرى المشتركة، بُشِّرنا بأنّ غروسمان سوف يتبرّع بنصف المبلغ الماليّلـ "منتدى العائلات الثّكلى" (الإسرائيليّ الفلسطينيّ) ومنظّمة"إليفيلت" (العاملة لأجل الأطفال اللّاجئين). إنّه خيار ذو معنىوأهمّيّة. خيار يحمل معه مقاومة للتّدمير والخراب الذي يُحدثه الحاكمون من قلبالحوار وليس من خارجه.
إنّ مشاركته في المراسم المشتركة في اللّيلة السّابقة،والكلمات الخالية من الإبهام التي ألقيت هناك (حتّى عندما لم تتسنّ له فرصة اعتلاءالمنصّة في المراسم الرّئيسيّة، وجد غروسمان منصّة بديلة لإسماع رأيه)، وحضورغروسمان في حفل جائزة إسرائيل بوجه قانط ومُتحفّظ نوعًا ما، بالإضافة إلى قراره التّبرّعبالمبلغ الماليّ الذي أعطته إيّاه الدّولة لجهات تروّج تحديدًا لأجندته ووجهة نظرههو – هذه هي مركّبات المقاومة لدى غروسمان. إنّها مقاومة تتشكّل من الدّاخل، منداخل المنظومة، وخلالها يأخذ المُقاوِم قسطه بالحدث ويُصافح أكثر النّاس غُربة عنه،وينتصب كشوكة في حلق من يطلون الحفل بألوان قومجيّة، ليحوّلهم بهذا، بشكل فعّال،إلى شركاء في المُخالفة: ففي الواقع، قام بينت ونتنياهو، عبر غروسمان، بتمريرأموال الشّعب إلى منظّمات يناهضانها هما عينهما – منظّمات تحاول تقويض القومجيّةوالعنصريّة.
إنّ مقاومة غروسمان تتحدّى في الآن ذاته انغلاق منيقبضون على زمام الحكم، وأيضًا من يدعمون المقاطعة. لذا، فإنّ مقاومته مراوغة، علىخلاف أولئك الذين ينادون بالمقاطعة، والذين يعتمدون مقاومة محافظة في جوهرها. إنّالخطاب الذي لا ينطوي على اصطدام بالغريب هو ليس خطابًا. إنّ إمكانيّة تغيير الخطاب،وبالتّالي تغيير الواقع، ليست محفوظة لمن يهزّ الخطاب من الخارج، بعيدًا عنالجماهير – بل هي قابلة للتّحقيق فقط على يد من يجترح الخطاب من الدّاخل،مُستخدمًا أدواته هو.
