מערבית: דולי ברוך
עריכת תרגום: חנאן סעדי
[הסיפור הופיע לראשונה בתרגומו לעברית בקובץ הסיפורים "בלשון כרותה - פרוזה פלסטינית בעברית", בעריכת ד"ר ראויה בורבארה, ובהוצאת מכון ון ליר וידיעות ספרים (2019), כחלק מסדרת הספרים 'מַכְּתוּבּ مكتوب' של מכון ון ליר בירושלים. תודתנו לכותבת ולמו״ל.]
ריחות החורף בדרך מן הגליל אל פסגת הכרמל העירו בנו תמיד רגשות עזים. בפעם ההיא יותר מתמיד. נסענו במונית, הדפים שבידינו היטלטלו עם כל מהמורה. לא נתנו דעתנו לעצים בשולי הכביש, הרחוצים מאבק הקיץ. העפנו מבט אל הערפל שכיסה את חלונות בניין האוניברסיטה הנישא על ההר, גבוה ובלתי מושג. המונית שעטה. התחננתי בליבי אל הנהג שיאט, אולי תידחה מעט הפעם הראשונה, אך הגלגלים השחורים היו חירשים לתחינותיי האילמות. לבסוף דממו מדהרתם, כמו מבשרים: הגענו.
צעדנו במהירות אל אולם ההרצאות. עוד מעט יחל השיעור "אמנות הרטוריקה" ועימו משימתנו: לשכנע את המאזינים במשהו. בכל דבר. לבסוף הופיע המרצה וקבע כי סדרה דוברים יהיה לפי סדר שמותיהם באלפבית. החלפנו מבטים. לאחר דין ודברים קצר בינינו הודענו כי אנו מעדיפים להאזין ראשית לחברינו היהודים.
יעל קמה ראשונה. היא הביטה בכל אחד מאיתנו, חייכה והקדירה פנים חליפות, להטטה במלים ובמשפטים, נעה בטבעיות כאילו מאז ומעולם היא נואמת בפני קהל. האזנו לה נבוכים. יעל טענה בתוקף כי בחורף, סנדלים עדיפים על נעליים. היא ציינה את חסרונותיהן של נעלי החורף וסתמה את אפה בשתי אצבעות. היא הצביעה אל עבר אצבעות רגליה החשופות: רגליים עירומות לוכדות את החום המתפשט בהן, טענה, ואילו הקור חודר לכפות רגלינו הנעולות ומבאיש אותן. כשסיימה את נאומה מחאנו לה כפיים. המרצה הבטיח כי בשיעור הבא ינעל נעליים מפתיעות.
אחריה קמה יפית, ניערה את שיערה הארוך ועימו התנערו גם מחשבותינו. משימתה היתה לשכנע אותנו בחשיבות ייבושו של הגוף לאחר המקלחת באמצעות חלוק. בחורף יתחמם גופנו מן המים החמימים האצורים בחלוק הלח, ובימות החום יתענג גופנו על צינתם, טענה בלהט. הניגוב אינו אלא מאמץ מיותר בסופו של יום מפרך. לבסוף הציגה לעינינו סוגים שונים של חלוקים צבעוניים המלבישים את הנפש, כך הסבירה, עוד לפני שהם מלבישים את הגוף. המרצה המליץ שתפתח חנות חלוקים, שכן הפגינה כישרון רב בשיווקם.
לבסוף הגיע תורנו. סמיר, לבוש כתמיד בבגדים אלגנטיים, עמד והביט סביב. השלום הוא הפתרון היחיד האפשרי, אמר בקול מרוחק. המלחמה אינה מובילה אלא לאסונות ולצרות. הדפים עמוסי התיאוריות, הציטוטים והרעיונות התקמטו בידיו. לרגע לא הרים את עיניו מהאותיות השחורות. מצוקתנו הלכה וגברה. מדוע המלים בורחות ממך, סמיר? הרי לילות ארוכים בילינו בעידון התיאוריות, הכשרנו את הקרקע עבור השלום, קראנו על אודותיו בכל השפות שבעולם. הלוא אמרנו כי את שפתו הבינלאומית של השלום אנו יודעים לקרוא גם ללא תרגום, וכעת אתה נכשל בתרגום מחשבותינו שלנו!
סמיר שב לכיסאו, ניגב את זיעתו וקיפל את הדפים הארורים. עתה קמה סועאד. משימה כבדה רבצה על כתפיה הדקות: למשות את כבודנו מטביעה בטוחה. מבטה הנכלם עבר בין התלמידים, השתהה בין המושבים, ולבסוף טענה בקול מבויש כי פינוי ההתנחלויות הוא תנאי מוקדם לשלום המצופה. היא מנתה את הסיבות, את החסרונות ואת היתרונות של נקודת המבט החד-צדדית, הדו-צדדית, התלת-צדדית, וכל אותה העת נראה גופה כחנוט יחד עם הפרעונים בפירמידת הפחד.
איה חרצובות לשונה העוקצנית, שזה לא מכבר הצליפה בנציגיו של ועד הסטודנטים? להיכן נעלם שטף התיאוריות ותיאוריות הנגד המפריכות והמשבשות והמפילות אפיים ארצה? הכיצד קפאה לשונה? אחד מאיתנו היה מוכרח להציל את המצב. מדוע אנו משתכנעים מההבלים שהוצגו לפנינו, ואיננו משוכנעים בנושאים שאין כל צורך לשכנע בהם?
ביקשנו אתנחתא כדי להסדיר את נשימתנו, ובינתיים המשיכו הסטודנטים הערבים האחרים להציג את מרכולתם. חסן קבע שיצירות מעץ יפות יותר מפסלי אבן, ופאהד ניסה לשכנע כי חומו של הכפור עולה על משבו של החום החמוץ מזיעה. אחלאם הפליגה בדבר עליונותם של עצי זית על עצי דקל וציטטה פסוקים מהקוראן, מהתנ"ך ומהברית החדשה. הכיתה סערה. ניזאר הציע לחבוש לערוות הדקלים חיתול, והתלמידים געו בצחוק.
בתום השיעור עמדנו לפני המרצה נזופים. היטבתם לבחור נושאים חשובים, אך כשלתם בהצגתם, הטיח בנו. הרמתי את ידי בהיסוס: שמא שיבשה שפתו של הכובש את רעיונותינו, חנקה אותם במלתחה מן המוכן? אולם בטרם הספיק המרצה לענות, חשתי יד רכה מונחת על כתפי. הסבתי פני לאחור. יפית הושיטה אלי ערימה צבעונית של חלוקי רחצה וחייכה אלי: סגולה בדוקה לייבוש הנפש והגוף.
العبق الشتويّ يحترف إثارة المشاعر في الطرق من الجليل إلى قمّهّ الكرمل، ونحن في سيّارة الأجرة تتململ الأوراق بين أيدينا، نقرا ونراجع كلماتٍ سهرنا اليل في تنميقها باللّغة العبريّة، لا نأبه للأشجارتستحم نافضةً تراب الصيف، ولا يخطف أبصارنا إلّا وميض ضبابِ متلألئ منبعث من نوافذ بنايه الجامعة الشامخة على قمّة جبل الكرمل يستفزّنا أن نشمخ..
السيارة تهرول تشقّ الطريق الجبليّ والقلوب تنتفض قَلَقًا، تحاول استمهال السائق خوفًا من المواجهة الأولى... لكنّ العجلات السود لا تستوعب المخاوف الإنسانيّة وتُنذر بالوصول.
ركضا نحو قاعه المحاضرات منتظرين بداية المهمّة التي أوكلت الينا في درس "فنّ الخطابة"، وهي: محاولة إقناع الآخرين بوجهة نظرنا.
أفسح الطلّاب مكانًا للأستاذ فجلس بيننا ليستمع لمحاولات الإقناع، اقترحَ أن نبدأ بالدور حسب أبجدية حروف الأسماء لكنّ الطلاب العرب فضّلوا أن يستمعوا أوّلا لزملائهم اليهود.
قامت "يعل" وأخذت تستعرض موضوعها.. توزّع نظراتها على الجميع، تبتسم وتعبس وتستفهم بالكلمات وبالجمَل،تاركةً جسدها يتحرّك على طبيعته، وتاركةً إيّانا مستغربين من الموضوع المطروح، فهي تبذل جهدها لإقناعنا بأفضليّة انتعال الحذاء الصيفيّ في فصل الشتاء.. وتسهب في الأسباب وتضحك، تذكر مساوئ الأحذية الشتويّة فتسدّ أنفها بإصبعها، تنتعل حذاءً مفتوحًا وتحرّكُ أصابع قدميها بحريّة فتدبّ الحرارة فيهما ويدبّ البرد في أقدامنا المغلّفة وينفعل الحماس في أطراف عقولنا ...
أنهتْ يعل محاولتها النّاجحة، صفّقْنا لها ووعدَها الأستاذ أن ينتعل حذاءً مفاجئًا في الدرس القادم. ثمّ قامت " يفيت" تهزّ شعرها على الأكتاف وتهزّ أفكارنا، محاوِلةً إقناعنا بأهميّة تجفيف الجسد بعد الاستحمام بعباءةٍ نرتديها ونمتّع جسدنا بنفاط الماء يمتصّها القماش على مهل فيسترخي الجسد، ينتعش ويترطّب بدفء الماء في الشتاء وببرودته أيّام الحرّ، بدل أن نجفّفه بمنشفة قطنيّة فنجهده أكثر بعد يومٍ شاقّ ..... واسترسَلتْ وتمايلَت وعَرَضَتْ أنواعًا وألوانًا من العباءات التي تلبس الروح قبل الجسد.
صفّقنا لها واقترح الأستاذ مازحًا أن تفتح"يفيت" شركة عباءات لأنّها ستنجح في تسويق قناعتِها....
أمّا نحن قلم نجرؤ على اقتحام مواضيع غير عاديّة ...... قام "سمير" متأنّقًا بلباسه، بمظهرهِ وبأوراقه محاولًا إقناعنا بموضوع الساعة، جاهد وجهد ليُنعش قناعتنا بأهمّيّة السلام كحلٍّ لا مفرّ منه، وأنّ الحرب لا تقود إلّا للويلات وللمصائب .....
ارتكبت الكلمات بين شفتي"سمير" واهتزّتِ الأوراق المحمّلة بنظريّاتٍ واقتباساتٍ وأفكار، لميستطع رفع نظراته عن الحبر الأسود "المطبوع" على الصفحات البيض، فشعرْنا بالضيق وبدأتِ الأرض تزلزل تحت أقدامنا، لماذا تهرب منك الكلمات يا "سمير" وقد سمرنا الليالي نزخرف النظريّات، نناشد السلام وننشده في الشوارع، نمهّدله، نصبو إليه، ونقرأ عنه بكلّ لغات الأرض، نقرأ لغته العالمية دون ترجمة آرائنا!!!
جلس"سمير" يتصبّب فشلًا، يجفّف عرق ارتباكٍ ويطوي الأوراق اللعينة التي جلس ساعات يحثّ فكرة ليقنعنا بمحتواها .
كان على "سعاد " أن تنتشل كرامتنا من الغرق الأكيد، أسرعت تجرجر نظرةً حائرة تجول بها بين المقاعد، وصوتًا خجلًا يطرح مسالة خطيرة عن أهمّيّة إخلاء المستوطنات كشرطٍ قبْليٍّ للسلام المنتظَر.. عدّدتِ الأسباب والسلبيّات والإيجابيّات من وجهة نظر أحاديّة وثنائيّةوثلاثيّة .. لم تطلق العنان لجسدها فحنّطته مع الفراعنة في هرم الخوف.. ولم تطلق لسانها السليط الذي طالما هوى بسياطه ينتقد الأحزاب الطلابيّة والسياسيّة والنظريّات المعارضة يفنّدها ويعرقلها ويوقعها أرضًا بنقاط حروفه التي لا تتوقّفعن الثرثرة الهادرة... ما بال لسانها قد انعقد وأين اختفت قدرتها الإقناعيّة ؟؟؟
كان على أحدنا أن ينقذ الموقف المتفاقم، فكيف نقتنع بسخافات مطروحةٍ ولا نقتنع بمواضيع لا حاجه فيها للإقناع ؟!
اخذنا مهلةً نستردّ فيها أنفاسنا،بينما تابع الطلاب طرح مواضيعهم، هذا يحاول إقناعنا بجمال التخف الخشبيّة الذي يفوق جمال التحف المنحوتة في الحجر، وذاك ينجح في إقناعنا بدفء الصقيع الذي يفوقوهج الحرّ البارد المليء برائحة العرق !!!
واستشاط الصف ضحكًا عندما حاولت"أحلام" إقناعنا بزرع أشجار الزيتون بدل أشجار النخيل مقتبسَةً الآيات القرآنية والتوراتية والإنجيليّة.... وضجّتِ القاعة عندما اقترح أحدهم أن نُلبِسَ عري النخيلِ غطاءً للرأس، وضجّ أستاذ "فنّ الخطابة" منتفنّننا في اختيار المواضيع الصعبة، ومن عدم تفنّننا في طرحها، وأشفقَ على حالنا،وعزا عدم قدرتنا على الإقناع للّغة العبريّة التي تعرقل أفكارنا العربيّة، وللغةأجسادنا التي تُلبِسُنا طقمًا جاهزًا، وللغة عيوننا المصابة بقُصر النظر، والّتي تعجز عن رؤية ما يقع تحت أنوفنا.. ومنَحَنا فرصةً ثانيةً لنبحثَ عن لغتنا الخاصّة التي نستطيع بها إقناع أنفسنا قبل الآخرين.
راويةجرجورة بربارة
من المجموعة القصصيّة "من مشيئةجسد"، دار الهدى 2008، ص.119-124.
