"״אני לא כתבתי את הספר הזה בעזרת הזיכרון״, אמר לנו הסופר, הדיוק של סצנות מעיד על מה שאין בו סימן של הדחקה: ״הווה ללא זיכרון״. אבל עכשיו, כשההווה הזה, אשר ״חבוי [בי] מעל שלושים שנים״ יצא לאור, זה לא חדל, צריך להמשיך ולתחום את הממשי עם הכתיבה."
כך כתב הפסיכואנליטיקאי גי בריול בעקבות קריאתו את הסופר הצרפתי פרנסואה ביזו.[1] בפסיכואנליזה הלאקאניאנית, האופרציה של כתיבה אינה מנותקת מהקליניקה, ויש לה מקום בעבודה עם טראומה ומצבי משבר.
בעת משבר זו, בה נראה כי כל אבחנה מטשטשת ומתעמעמת, קשה לעצור כדי לנסח. המשבר שאנו חווים הוא מתמשך: הוא החל כמשבר פוליטי-מדיני על רקע ההפיכה המשטרית, התהפך בבת-אחת אל משבר בתצורת מלחמה אכזרית ונטולת מובן, הפך למה שנראה כמשבר בינלאומי מרובה-אינטרסים, זאת תוך שהשחקנים הפוליטיים ממשיכים במאבק על כוח וכסף, שלטון ושמירה על הכס. נראה כי עולמנו מאבד צורה, העתיד אינו ידוע, ותחושות עזות של אכזבה, תסכול וכאב מציפות. אנו מוצאים עצמנו "המומים מהסחרור של זמן המלחמה[...] מאבדים את אמוננו במשמעות הרשמים אשר כופים עצמם עלינו ובערכם של השיפוטים שאנו מייצרים"[2], כמו נעלמים העוגנים המקבעים אותנו אל מקום וזמן.
ובכל זאת, ואולי בשל כך, אנו עדים לצורך הולך ומתגבר, בקרב קהילת הפסיכואנליטיקאים ומחוצה לה, לכתוב את האירועים, לנסחם במילים, להגיב אליהם במילים כתובות. זה מתרחש בבמות שונות ובפני קהלים מגוונים, אבל הדחיפות לכתוב ניכרת, ועשויה להעלות שאלות על הפונקציה של כתיבה זו, דווקא בשעת ההתרחשויות עצמן, בצמידות אליהן. שאלה נוספת שעולה היא, מה הקשר בין כתיבה זו לבין הכתיבה במפגש האנליטי, שאליה מתייחסת הפסיכואנליזה.
היעדר עוגנים, היתקלות מן הסדר של לא-מובן, במה שמסרב להסמלה ומסמניות, התעמעמות המקום והזמן, אפקטים של חרדה: אפשר לקרוא בכך משהו מן המשלב של טראומטיזם. "במאה העשרים, פרויד הותיר אותנו עם 'תרבות ואי-הנחת שלה'. אולי המאה העשרים ואחת תוביל אותנו, במקום זאת, לדבר על 'תרבות והטראומה שלה'."[3]
בכל זאת, אל לנו למהר ולהסיק כי מה שמדובר בו בימינו בקליניקה, אחד אחד, ובהרחבה גם בחברה עצמה, הוא טיפול מתוקנן בטראומה. "אין טיפול סטנדרטי באפקטים של טראומה[...] לטיפול הפסיכואנליטי של אנשים בטראומה אין אופי ספציפי, הפסיכואנליטיקאי הוא זה שיכול להקשיב טוב מכולם לייחודיות של כל אחד."[4]
מה שאנו, בפרקטיקה הפסיכואנליטית, יכולים להציע הוא להקשיב לסינגולריות והפרטיקולריות של אחד אחד. בהרחבה, אני מציע, כך גם בנוגע לחברה כסובייקט[5], לכל הפחות - להקשיב לסינגולריות והפרטיקולריות של החברה, ככל שזו קשורה גם בטראומה שלה. זאת במקום להכליל את הפרטיקולרי ההולך ומתעמעם עם התעצמות העימות והשבר, זאת במקום לשקע את הפרטיקולרי תחת אידיאלים מיליטנטיים-פוליטיים, אידיאלים הקוראים להאחדה של העם בשם 'אחדות': האחד של העם על פני האחד אחד ביחס עם העם.[6]
להקשיב לפרטיקולריות, "כאן זו בדיוק שאלה של קריאה, לא של הקשבה"[7]. מה שמבחין בין שתי הפעולות, אומר מילר, הוא כי "הקשבה נוגעת למשמעויות", וקריאה "זה מתחיל מהמסמן, ויכול בסופו של דבר לעורר משמעות[...] הפרשנות היא קריאה"[8]. הפסיכואנליטיקאי יכול להציע הקשבה, אך הפעולה האנליטית היא אופרציה של קריאה, "[וכדי] לעבור מהקשבה לקריאה יש לעבור דרך הכתוב".[9] או כפי שכתב לאקאן, בתחילת דרכו, "להגיב לטקסט זה כמו לערוך אנליזה"[10].
צוות פולמוס מזמין אתכם לקרוא ולכתוב, בין אם בנוגע למסמנים – חברה, מלחמה, טראומה, כתיבה וקריאה בהקשר לפרקטיקה והקליניקה הפסיכואנליטית, ובין אם בתגובה לאירועי המשבר אשר כל אחד ואחת חווים, נתקלים או קוראים באופן פרטיקולרי בימינו.
""لم أكتب هذا الكتاب اعتمادًا على الذاكرة"، قال لنا الكاتب، تشهد دقة المشاهد على ما لا أثر للدحض فيه: "حاضر بلا ذاكرة". لكن هذا الحاضر، الـ"متخفّي [فيّ] منذ ما يزيد على ثلاثين عامًا"، لا يتوقف عن الوقوع عندما يخرج إلى النور، بل عليه الاستمرار في تخم الحقيقي مع الكتابة"
هذا ما كتبه المحلل النفسي جي بريول بعد قراءته للأديب الفرنسي فرانسوا بيزو.[11] الإجراء الكتابي في التحليل النفسي اللاكاني غير منفصل الإجراء العلاجي والعيادة، وله مكان وحيّز في العمل مع حالات الصدمة والأزمات.
من الصعب التمهّل والكتابة في فترات الأزمات كتلك التي نعيشها اليوم، حيث يبدو أن كل آلية تشخيص آخذة في تعتّم وانطماس. الأزمة التي نعيشها هي أزمة متواصلة بدأت كأزمة سياسية على خلفية الانقلاب القضائي، تحوّلت فجأة إلى أزمة على شكل حرب ضارية لا معنى لها، ثمّ إلى ما يبدو كأزمة دولية متعددة الأطراف بينما تواصل العوامل السياسية في صراعها على السلطة والمال والحكم والتمسّك بالمنصب. يبدو أن عالمنا آخذ بالتشوّه; المستقبل مجهول، والجميع مغمورون بمشاعر شديدة من خيبة الأمل والإحباط والألم. نجد أنفسنا "مذهولين من دوامة زمن الحرب... نفقد إيماننا بمعنى الانطباعات التي تفرض نفسها علينا وبقيمة الأحكام التي نصدرها"[12] كمجهول يثبتنا في مكان وزمان.
ومع ذلك، ولهذا السبب ربما، نشهد حاجة متزايدة في مجتمع المحللين النفسيين وخارجه أيضًا، لكتابة الأحداث وصياغتها بالكلمات والتعقيب عليها بكلمات مكتوبة، على منصات مختلفة أمام جماهير مختلفة، لكن إلحاح الكتابة واضح وقد يثير التساؤلات حول الوظيفة والهدف منها، خاصة أثناء جريان الأحداث نفسها وبالتزامن معها. سؤال آخر يطرَح هو عن العلاقة بين هذه الكتابة وبين الكتابة أثناء الجلسة التحليلية التي يتطرق إليها التحليل النفسي.
انعدام ما نتشبث به ومواجهة منظومة ما غير مفهومة ترفض أن نلقي عليها الرمزية أو الدلالية، انطماس المكان والزمان، آثار القلق: يمكننا أن نرى بكل هذه العوامل مزيجًا ما من الصدمية."تركنا فرويد في القرن العشرين مع "الثقافة والقلق الذي تثيره". وربما يقودنا القرن الحادي والعشرين للحديث عن "الثقافة والصدمة التي تسفر عنها".[13]
ومع ذلك، ألا لنا أن نتسرع في استنتاج أن ما نتحدث عنه هذه الأيام في العيادة وفي المجتمع نفسه هو علاج معياري للصدمة. "لا علاج معياري لآثار الصدمة [...] لا طابع محدد للعلاج النفسي التحليلي لمن يعانون من الصدمة، المحلل النفسي هو أفضل من بإمكانه الاستماع لما يميّز كل فرد."[14]
ما يمكن المحللين النفسيين تقديمه في الممارسة التحليلية هو الاستماع إلى تفرّد واستثنائية كل شخص. أقترح لذلك أن نعتبر المجتمع كَذات أيضًا[15]، على الأقل - أن نستمع لخصوصية المجتمع وما يميّزه، بقدر ما يرتبط هذا بصدماته أيضًا. هذا بدل تعميم الخاص الآخذ بالانطماس مع اشتداد الصراع والانكسار بدلاً من إغراق الخاص في مُثُل سياسية نضالية، مُثُل تدعو إلى "توحيد الشعب" باسم"الوحدة": وحدة الشعب بدلًا من الأفراد في العلاقة مع الشعب.[16]
الاستماع إلى الخصوصية، "هي مسألة قراءة هنا، وليس إصغاء".[17] يقول ميلر أن مايميز بين الفعلين هو أن "الاستماع يتعلق بالمعاني"، والقراءة "تبدأمن الدالّ، ويمكنها في النهاية استحضار المعنى [...] التفسير هو القراءة".[18] يمكن للمحلل النفسي أن يصغي ويستمع، لكن الإجراء التحليلي هو عملية قراءة، "[و]للانتقال من الاستماع إلى القراءة، يجب المرور عن طريق الكتابة".[19] أو كما كتب لاكان،في بداية حياته المهنية، "الرد على النص هو كإجراء التحليل".[20]
تدعوكم هيئة تحرير "جدل" للقراءة والكتابة سواء عن الدلائل: مجتمع، حرب، صدمة، القراءة والكتابة في سياق ممارسة التحليل النفسي، على أبعادها العلاجية والعملية،أو ردًا على أحداث الأزمة التي يمّر بها كل واحد وواحدة منا ويواجهها أو يقرأها بشكل محدد في هذه الفترة.
[1] Briole, Guy. « Un regard en acte sur le traumatisme », Intervention à la Section Clinique du 9 juin 2017 à l’Hôpital des Armées de Lyon. Remanié, à la demande de l’auteur, le présent article comprend certains passages de :Briole G., « Faire la paire dans l’urgence », Conférence à la Journée de Pausa, Buenos Aires, 27 novembre 2018. [קיים תרגום לעברית מאת דנה תור, שירלי זיסר, עמרי אופק-לוזון, נעה פרחי באתר הג'יאפ (כאן)]
[2] פרויד, ז'. "מחשבות לעת מלחמה ומוות" (1915) בתוך כתבים נבחרים כרך ה', הוצאת רסלינג.
[3] Laurent, Eric. “Trauma in Reverse”. Published in Ornicar ? digital 204 (3 May 2002). A version of this paper was read at the conference Trauma and Its Aftermath: Eight Case Studies and the Lacanian Orientation, held in New York City on 27-28 April 2002 by the New York Freud-Lacan Study Group.
[4] שם.
[5] כותב ז'.-א. מילר ב"תאוריית טורינו של הסובייקט של האסכולה", "משום כך לאקאן חשב כי האסכולה צריכה אנליטיקאים, אנליטיקאים של האסכולה, אנליטיקאים שיכולים לערוך אנליזה לאסכולה כסובייקט." בהרחבה, ייתכן ואפשר ליישם משהו מן האנליזה על חברה כסובייקט.
[6] שם. כותב מילר, "הקולקטיב, הפורמציות הקולקטיביות, קבוצות, כמו גם האסכולה, ניתן לעשות להם אנליזה כריבוי שליחסים פרטניים אל האחד (One) של אידיאל האני (ego Ideal)."
[7] מילר, ז'.-א. אופני התענגות (2022), הוצאת הרשת הלאקאניאנית. עמ' 130.
[8] שם.
[9] שם.
[10] לאקאן, ז'. סמינר 1:המאמרים של פרויד על הטכניקה. עמ' 73 במהדורה האנגלית.
[11] Briole, Guy. « Un regard en acte sur le traumatisme », Intervention à la Section Clinique du 9 juin 2017 à l’Hôpital des Armées de Lyon. Remanié, à la demande de l’auteur, le présent article comprend certains passages de :Briole G., « Faire la paire dans l’urgence », Conférence à la Journée de Pausa, Buenos Aires, 27 novembre 2018. [يمكنك إيجاد النصوصبالعبرية بترجمة دانا تور، شيرلي زيسر، عمري أوفك-لوزون، ونوعا فارحي على موقعجياب (هنا)]
[12] فرويد، ز. "أفكار لأزمنة الحرب والموت" (1915).
[13] Laurent, Eric. “Trauma in Reverse”. Published in Ornicar ? digital 204 (3 May 2002). A version of this paper was read at the conference Trauma and Its Aftermath: Eight Case Studies and the Lacanian Orientation, held in New York City on 27-28 April 2002 by the New York Freud-Lacan Study Group.
[14] المصدر نفسه.
[15] يكتب ج. أ. ميلر في "نظرية تورينو لذاتالمدرسة": "لهذا السبب رأى لاكان أن المدرسة بحاجة إلى محللين، محللينللمدرسة، محللين يمكنهم إجراء تحليل للمدرسة كذات". وبالتالي، من الممكنتطبيق شيء ما من التحليل على المجتمع كذات
[16] المصدر نفسه. يكتب ميلر، "كالمدرسة،يمكن تحليل الكل، التشكيلات الاجتماعية، المجموعات، كتعدد علاقات فردية بالفرد (One)والمثال الفردي (ego Ideal)."
[17] ميلر، ج. أ أشكال الاستمتاع (2022).
[18] المصدر نفسه
[19] المصدر نفسه.
[20] لاكان، ج. سيمنار 1: كتابات فرويد عنالتقنية. ص. 73 بالنسخة الانجليزية.
