ילדותי, חינוכי היסודי עברו עלי בארץ, בתקופת בן גוריון, טרם מלחמת 67. הערבים, תמיד ברבים, יצגו את האויב. היו האויב. בסיפוריי הילדים מלאו את התפקיד הקבוע שמלאו הרוסים עשרות שנים בספריו של ג׳ון לה-קארה: האחר הרע. הסיפורים לוו בציורים של ערבים, עם כאפיות כמובן, והדימוי של כאפייה עורר, לפחות בנו הילדים, רטט של צמרמורת, כבצפייה בסרטי אימה. הורים נהגו להזהיר את ילדיהם, בתל אביב, כשהלכו לשוק בדרום העיר למשל, ׳להיזהר מערבים שיתקעו לכם סכין בגב׳. איזו התרגשות. היות שלא טרחו לציין כי הערבים לא בהכרח יחבשו כאפיות, ואלו לא נראו במחוזותינו, הסתובבתי בעיר בבטחה מלאה.
האויב, כפי שהפליא להראות לה-קארה בספריו, אינו זר. מתקיימים אתו קשרים דמיוניים, סמליים וממשיים אינטימיים.
היו אלה שנים בהן מכשירי החשמל בבתים היו ספורים. ברב הבתים עדיין לא הייתה מכונת כביסה. המכבסה השכונתית הייתה לכן מוסד עמו קיימנו קשר רציף. במכבסה עבד אדם גבוה ורזה בשנות ה 40 לחייו. הוא היה מביא לביתנו את שקי הבגדים, נקיים, מגוהצים ומקופלים וגובה עבורם את התשלום. שמו היה יוסף, שם שהכרתי מהתנ״ך. דבר, בהתנהלותם של הורי עמו, לא היה יוצא דופן. עם זאת, לאחר שראיתיו בפעם הראשונה (בגיל 8, שבתי משהיה של שנים בחו״ל) אמרה לי אמי, בלחש, שיוסף הוא ערבי. הילדה שהייתי הגיבה בסקרנות ובתמיהה. אותו מסמן זר, ערבי, הגביר את חיבתי שכבר הייתה נתונה לו (בשל מראהו, הוא התנשא מעל בני משפחתי בסנטימטרים לא מעטים).
שאלה אחת הטרידה אותי במיוחד: הכיצד אינו חובש כאפיה? אמי נאלצה ׳לגלות׳ לי ש ״לא כל הערבים חובשים כאפיות״, זאת לאחר שכבר נעשה ׳הנזק׳ ונרשם בי ש ׳לא כל הערבים אויבים׳. באחת, במפגש אחד עם אדם אחד, נפרם הקשר שטרחו מחנכיי להטמיע בי בין הדימוי, המסמן והממשי ׳ערבי׳.
עברו כמעט שישים שנה. מעולם, עד היום, לא שבתי לחשוב על יוסף. כתבתי עכשיו את הדברים מתוך מחשבה כי במפגש אתו, נחשפתי, למזלי, לכוחו של האחד אחד, זר אחד בשכונה.
طفولتي، والتعليم الابتدائيّ الذي حصلت عليه كانا في البلاد، في فترة بن غوريون، قبل حرب الـ 67. "العرب"، بصيغة الجمع دائمًا وأبدًا، مثّلوا الـــعدوّ. كانوا الـــعدوّ. في قصص الأطفال، كانوا يشغلون الدّور الثّابت الذي كان يشغله الرّوس على مدى عشرات السّنين في كتب جون ليه-كاريه: الآخر الشّرير. كانت القصص مُرفقة برسومات لعرب، مع كوفيّات طبعًا، وكانت صورة الكوفيّة تبعث فينا، نحن الأطفال على الأقلّ، موجة من القشعريرة، كما يحصل عند مشاهدة أفلام الرّعب. اعتاد الأهالي على تحذير أطفالهم، في تل أبيب، عند ذهابهم إلى السّوق جنوبي المدينة، بعبارات مثل: "احذروا من العرب لئلّا يطعنوكم في ظهوركم" - يا لها من إثارة. وبما أنّهم لم يتكلّفوا عناء التّنويه بأنّ العرب لا يرتدون الكوفيّات حصرًا، وبما أنّنا لم نرَ الكوفيّات في منطقتنا، فقد كنت أتجوّل في المدينة بأمان تام.
فالعدوّ، كما أحسن ليه-كاريه إظهار ذلك في كتبه، ليس غريبًا. إنّنا نخلق بيننا وبينه روابط خياليّة، رمزيّة، وواقعيّة حميميّة.
في تلك الأيّام، كان عدد الأجهزة الكهربائيّة في المنازل قليلًا. في غالبيّة البيوت، لم تكن هناك آلات لغسل الملابس بعد، فكانت مغسلة الحيّ مؤسّسة جمعت بينها وبيننا علاقة متواصلة. في المغسلة، كان يعمل رجل طويل ونحيف في الأربعينيّات من عمره. كان يحضر إلى منزلنا أكياس الملابس، نظيفة، مكويّة، ومطويّة، وكنّا ندفع له بالمقابل. كان اسمه يوسف، وهو اسم كنت أعرفه من التّوراة. لم يتصرّف والداي معه بأيّ طريقة خارجة عن نطاق المألوف. مع ذلك، بعد أن رأيته لأوّل مرّة (في الثامنة من عمري، عدت بعد فترة من الإقامة خارج البلاد)، قالت لي والدتي، هامسة، إنّ يوسف عربيّ. الطّفلة التي كنتها آنذاك ردّت بفضول وبتعجّب. فذلك الدّال الغريب، "عربيّ"، عزّز من إعجابي الذي كان قد حظي به (بسبب شكله، فقد كان أطول قامة من أفراد عائلتي بسنتيمترات ليست بقليلة). كان هناك سؤال واحد أرّقني بشكل خاصّ: كيف يُعقل ألّا يضع يوسف الكوفيّة؟ اضطُرَّت والدتي إلى أن "تكشف" لي أنّ "العرب لا يضعون جميعهم الكوفيّات"، وذلك بعد "الضّرر" الأسبق الذي أُلحِق بي حين اكتشفت أنّ "ليس كلّ العرب أعداء". هكذا، دفعة واحدة، في لقاء واحد مع شخص واحد، تفكّك كلّ ما عمل الساهرون على تربيتي جاهدين على نحته داخلي من حيث الرّابط بين الصّورة، الرّمز والواقعيّ "العربي".
مرّ ستّون عامًا تقريبًا. حتّى اللّحظة، لم أفكّر أبدًا في يوسف مجدّدًا. كتبت الأمور الآن من منطلق تفكيري في أنّ لقائي به عرّضني، لحسن حظّي، لقوّة الواحد واحد، لقوّة غريب واحد في الحيّ.
