במהלך קריאה במאמרו של אריק לוראן, ״גזענות 2.0״ (1), התעוררה אצלי שאלה, מדוע לוראן מתאר, בעקבות ז'.א.מילר עם ״תאוריית טורין״ (2), את הייסוד של קולקטיב פסיכואנליטי דווקא דרך המסמן של הסגרגציה, או הלוגיקה של הזדהות דה-סגרגטיבית.
זו עדות שלי כאשר אני אומרת שעל הסגרגציה צריך להעיד, "לדפוק על הדלת מבפנים".(3)
על הסגרגציה צריכים להעיד דווקא"האנשים הטובים", אלה שמוכנים, כפי שמתאר לאקאן בסמינר 17, לחיות עם הבושה, אותה ניתן להמשיג, דרך הניסוח של גי בריול, כזו שמופיעה במפגש פנים אל פנים.(4)
עדויות להיתקלות בתופעות של סגרגציה מופיעות,למשל, כאשר מטופלת אומרת לי שהיא מתנתקת מהפוליטיקה כי היא לא יכולה לפגוש את הכאב של האחר. לפגוש את עיניו של הקבצן זה מחייב אותה. אם תעזור לאחד, מה עם כל האחרים? איך תוכל לשאת את מַאסת הכאב הזו שמקיפה אותה?
כאשר אני יוצאת מפתח ביתי בכל בוקר ופוגשת את הפועלים הערביים שבונים את הבית שמולי, כמו היו חופרים את קיברם, מנסה ליצור קשר עין כדי לומר בוקר טוב, להקל מעט על המועקה, אך הם נמנעים מקשר עין איתי, והמועקה נשארת תקועה.
כאשר קולגה, אותו אני פוגשת כל שבוע,נוהג לחלוף על פניי באופן קבוע מבלי ליצור קשר עין, מבלי לומר שלום. פעם אחת אני מעזה, קוראת בשמו ושואלת: "תגיד, למה אתה אף פעם לא אומר לי שלום?" הוא משיב באי נוחות מסוימת: "זה לא שיש לי משהו נגדך..." אני אומרת:"אבל גם לא בעדי". רגע של אומץ, לצאת מהשקיפות.
כאשר ההתענגות של האחר לעיתים בלתי נסבלת עבורי, ומופיע זעם כה זר לי בעוצמתו - מפחיד עד כמה אני יכולה לשכוח ברגע כזה את אנושיותו של האחר, שעומד מולי עם שבריריות התענגותו.
אני אומרת שעל הסגרגציה צריך להעיד,כיוון שכאשר מדברים איתי על תופעות של סגרגציה באחר, בחברה, בה לנו כפסיכואנליטיקאים יש חובה לנקוט עמדה ולפעול ביחס אליה, זה יוצר אצלי תחושה שלניכור. יש שם איזה פער שאולי מטושטש דרך מה שגי בריול מתאר כ-"השיח האפור". במקרה זה, הטלת האחריות על הפסיכואנליטיקאי לנקוט עמדה ולפעול ביחס לאחר, מסתירה את העובדה, שהידע של הפסיכואנליטיקאי הוא תוצר של התנסות אישית, ושהרלבנטיות של ידע זה עבור האחר דורשת הוכחה.
עמדה אתית זו באה לידי ביטוי בדרכו שלפרויד להמציא את הפסיכואנליזה, לא מבלי לעבור דרך התנסותו האישית, כפי שמופיעה דרך השאלה שהוא מפנה אל דורה: "מה החלק שלך בכל זה?", ובחלומו על הזריקה של אירמה, כשהוא לוקח אחריות על התוקפנות שלו, גם כאשר היא מופיעה ״רק בחלום״. לאקאן עוקב ומפתח את אותה עמדה אתית כאשר הוא מטיל על האנליטיקאים שעברו את הפאס לא ללמד, אלא "להיות מאלה שמסוגלים להעיד לגבי בעיות מכריעות בנקודות החיוניות בהן הם נמצאים עבור האנליזה".(5)
דרוש, אם כך, שהפסיכואנליטיקאי ישאל קודם כל את עצמו,האם אני במגע עם ההזדהות הסגרגטיבית שלי? האם עברתי דרכה, לפני שאולי חציתי משהו ביחס אליה? האם כאשר אני נוקטת עמדה ביחס לתופעה של סגרגציה, אכן התמקמתי אחרת, או שאני חוזרת על אותו הדבר? מצביעה על האחר המדיר, נועצת בו מבט של דחיה, או מסיטה ממנו מבט,מבדילה את עצמי ממנו, כדי שלא ידבַּק בי הדבר שמגלם את הדחוי - שֵם אחר לממשי.
מקורות
(1) "Racism 2.0", Laurent Eric, Firstpublished in the 26 January edition of Lacan Quotidien (No.371,pp 1-6)
(2) "Turin Theory of the Subject of theSchool", J.A.Miller, Presentation at the 1st ScientificConference of the ScuolaLacanianadi Psicoanalisi (in formation), on may 21st 2000, of which the themewas: "The Pathologies of Laws and Norms".
(3) Positionof the Unconcious", J.Lacan, in Écrits, the English edition, pp. 711"
(4) גי בריול, מתוךערב שיח בנושא "פסיכואנליזה וסגרגציה" שהתקיים ב ג'יאפ-נלס באפריל 2019.
(5) "Propositiondu 9 Octobre 1967 sur le Psychanalyste de l'École", J.Lacan, in Scilicietn.1, Seuil,Paris, 1969
أثارت قراءتي لمقالة إريك لوران، "العنصرية 2.0"[1]،سؤالا: "لماذا يصف لوران، في أعقاب مقالة ج. أ. ميلر "نظرية تورينو"[2]، القاعدة التأسيسية لمجموعة التحليل النفسي من خلال دال الانعزال، أو من منطق التماهي اللا-انعزالي؟"
هذه شهادتي وأناأقول أن علينا أن نشهد على الانعزال، "أن نطرق على بابه من الداخل"[3].
"الأشخاص الطيبون" هم من عليهم الشهادة على الانعزال، أولئك المستعدون - كما يصف ذلك لاكان في السمينار 17 - على العيش مع العار وهو ما يمكننا صياغته، وفقا لما يقترحه غي بريول، "ذلك الذي يظهر من خلال اللقاء المباشر وجها لوجه"[4]
تظهر الشهادات على لقاء ظواهر الانعزال، مثلا، عندما تخبرني متعالجة بأنها لا تتابع ما يحدث في السياسة لعدم قدرتها على مواجهة ألم الآخر. لقاؤها مع نظرة المتسول ملزمٌ بالنسبة لها. وان ساعدت واحدا، ماذا عليها أن تفعل مع جميع الآخرين؟ كيف لها أن تحمل كتلة الألم هذه التي تحيط بها؟
عندما أخرج من باب منزلي كل صباح وألتقي بالعمال العرب الآخذين في بناء البيت المقبل لبيتي، كما لو كانو ا يحفرون قبرهم، أحاول مقابلة عيونهم لأحييهم تحية الصباح، لأخفف من حدة الضيق الذي أشعره، الا أنهم يتجنبون مقابلة نظر ي، ويبقى الضيق يراوحُ في مكانه.
عندما يمر زميلٌ من أماميأسبوعيا وعلى نحو ثابت، دون أن يقابل نظرتي، ودون أن يقول مرحبا. تجرأت في إحدى المرات، ناديته باسمه وسألته، "قللي، لماذا لا تقول لي مرحبا؟" رد بشيء من عدم الارتياح: "ليس لدي أيشيء ضدك ..."أجبته: "لكن ليس شيئا لصالحي أيضًا". لحظة من الشجاعة، للخروج من اللا مرئية.
عندما لا أتمكن أحيانا من احتمال تلذّذ الآخر، وأشعر بغضب جم غريب عن أحاسيسي - يخيفني أنني أنسى في هذه اللحظة إنسانية الآخر الذي يقف أمامي بهشاشة متعته.
أقول أن عليناأن نشهد على الانعزال لأن الحديث عن ظواهره أو تجلياته لدى الآخر، في المجتمع وعن الموقف الذي من الواجب علينا نحن المحللين النفسيين - تخاذه والتصرفبحسبه مقابل تلك الظواهر، يثير لدي شعوراً بالاغتراب. هنالك فجوة ما، قد يشوهها مايصفه جي بريول بالـ "خطاب الرمادي". في هذه الحالة، يُخفي القاء المسؤولية على المحلل النفسي لاتخاذ موقف والعمل من أجل الآخر، حقيقة أن معرفة المحلل النفسي هي نتيجة لتجربة شخصية، وأهمية هذه المعرفة للآخر ليست مفهومة ضمنا وانما بحاجة إلى إثبات.
يبرز هذا الموقف الأخلاقي خلال مسعى فرويد لابتكار التحليل النفسي، دون أن يقفز عن عن تجربته الشخصية، كما في السؤال الذي وجهه إلى دورا: "وما هو دورك في كل هذا؟"، وكما في حلمه عن حقنة إيرما، حيث تحمّل مسؤولية عدوانيّته، حتى عندما تظهر "في الحلم فقط".يتبع لاكان هذا الموقف الأخلاقي ويطوره عندما يُلقي على المحللين الذين اجت ازوا "الباس"[5] ألا يقوموا بالتدريس، بل "أن يكونوا من أولئك الذين يمكنهم الشهادة، من خلال النقاط الحيويّة التي تشغلهم، على القضايا الحاسمة بالنسبة للتحليل".[6]
يجب على المحلل النفسي، لذلك، أن يسأل نفسه أولاً، هل أنا على تواصل مع التماهي الانعزالي الخاص بي؟ وهل عبرت من خلاله، قبل أن أكون لربّما قد تجاوزت شيئا ما متعلّق به؟ عندما أتخذ موقفا متعلّقا بظاهرة انعزال ما، هل يعني ذلك أنني قد تموقعت بالفعل على نحو مختلف، أم أنني لا زلت أراوح في المكان نفسه؟ أشير إلى الآخر المُقصي، أرمقه بنظرة رافضة، أشيح بوجهي عنه، أميزّ نفسي عنه حتى لا يلتصق بي ذلك الشيء الذي يجسّد المرفوض - اسم آخر للواقعي.
[1] "Racism 2.0", Laurent Eric, Firstpublished in the 26 January edition of Lacan Quotidien (No.371,pp 1-6)
[2] "Turin Theory of the Subject of theSchool", J.A.Miller, Presentation at the 1st ScientificConference of the Scuola Lacaniana diPsicoanalisi (in formation), on may 21st 2000, of which the themewas: "The Pathologies of Laws and Norms".
[3] Position of the Unconcious", J.Lacan, inÉcrits, the English edition, pp. 711"
[4] غي بر يو ل، من ندوة بعنوان "التحليل النفسيوالانعزال" التي أقيمت في جياب - نلس في شهر نيسان 2019.
[5] هو جهاز العبور الذي اقترحه لاكان كاداة مركزية في المدرسة لتأهيل المحلّل و فيه يشهد المحلل في نهاية تحليله الشخصي عن مسار تحليله والنتائج التي خلص اليها من خلال حالته في أعقاب هذاالمسار.(المترجم).
[6] "Proposition du 9 Octobre 1967 sur lePsychanalyste de l'École", J.Lacan, in Sciliciet n.1, Seuil,Paris, 1969
