דיאלוג כתיבה (בין מפגשים) בנושא ׳כולנו בשלולית דם׳ - حوار مكتوب (بين اللقاءات) حول موضوع "كلنا في بركة من الدماء"
מחשבות, שעות אחדות לפני הפגישה עם מ׳:
שם, באירופה, יש אנשים זקופים. שום מפגש עם נציגי חוק מאיימים או תקלות החיים לא מכופף אותם. אם כך, היתכן כי האנטישמיות, היא על שום שהורדנו ראש, ש״נתפסנו״ בעליבות ובפחד? האם יתכן שהקול הקורא לעולם לאשר אותנו, ההסברה, הבקשה להקלה ולהבנה הנם הצהרת קורבנות? שהרי המזוכיזם עלול לייצר סאדיזם בהיות הוא זה שמביים את המשחק. הם, חמאס, זקפו ראש, הנחיתו מכה, הם גיבורי השעה, ואז פרץ הגל הפרו-פלסטיני. האהדה למי שמפסיק התקרבנות היא עצומה. כשפועלים כ״חזק״ ישנו הד והזדהות. עם זאת, קיים הבדל בין הזחיחות של הבורים, קידוש האדמה על פני החי, לבין נחישות ותקיפות התודעה - יש הבדל איך מנהלים את דחף המוות: כפעולת מוות או כמרכיב בחשיבה.
מ׳ איבדה גיס. הוא היה אחד מתאומים זהים. שניהם לחמו בשביעי. אחד דימם למוות ללא חילוץ. אחיו שנושא שכפול מדויק של אותו הקלסטרון נשאר כעד לחיים שמצווה כל מי שמת. היא חוזרת ומספרת: העצב והבכי שרים קינה יומית בבית, כמעט אמצעי פיקוח שסבל החיים לא ירפא.
מ׳ כותבת: הקורבן שמחזיק חזק כל כך את אשמתו בלי אחריות לדבר רע - הוא זה שלקח את הבורות, ובחוכמתו יצר מפלצת. המקרבן, הוא הנבחר התורן. לא צריך לאמת היום שום אמירה. קידוש הקורבנות והשקר תמיד יבואו יחד כי אי אפשר להתקרבן לעולמי עד בליל שקר שרע לי.
הכל אישי, דאגה תמיד ודמעה.
מחשבות אחרי מה שמ׳ כתבה:
כולם מושיטים ידיים לקחת חלק בזוועה. פסיכולוגים התנפלו על המפונים ועל המשפחות מוכות האובדן. התנהלו קרבות על התנדבויות. אנשים מבקרים ב׳כיכר החטופים׳ כדי להרגיש, להצליח לדמוע, לומר שזה קרה גם להם, אפילו שלהם לא קרה. זה אפילו לא קרה ל״עם״ - אין עם; יש אנשים, יחידים וקבוצות, שגרים בגטו הזה ושונאים אחד את השני כשאין טילים בשמים. האירוע שקרה, ויומיומיות ההלוויות וזעקות הכאב שלמי ששלחו בן ולא שב, כל אלה לא שלנו. האמפתיה, הצער עליהם, המשאלה העמוקה שהלוואי ולא היה קורה מבקרים אצלנו ועם זאת זה לא הכאב שלנו - הוא שלהם. אין היום את האחד החכם שיבוא ויטען לאקט הנכון, אין פה חניבעל כזה. אין נביא - רק מתנבאים. ואין גם אמיץ אחד שישלם בחייו כדי להרוג, כי לא הורגים, כי משאלות רצח הן בגדרות הפנטזיה ותו לא. נותר אולי רק לחשוב מחשבות, חדשות, לזעזע ולהסתכן באמירות לא יפות ולא מקובלות, להוקיע את השררה מבפנים, שררת השפה המצטמקת, שררת רודנות האדונים הכל כך מאלחשת. להיות המורד האלמוני מככר טיין אן מן שניצב כנגד כל זרם והידבקות הזדהותית. להיות נאמן לחתרנות.
על כך מ׳ מגיבה: לא יכולה להתעלם מכרונולוגיית האירועים (כי כזו אני) - מה שנכתב פה, ומה שבאותה העת: ׳כולנו בשלולית דם׳ - כך כתבת לי במדויק! כולנו יחידים בגטו הזה שטבע בדם.
אני משיבה בדברים וחותמת: יש עוד הרבה לאבד ויש הרבה ללמוד שאין טעם לחיים - החיים הם הטעם.
והיא עונה: אי אפשר להיות קורבן בלי להיות אשם ואף פעם כמובן לא לקחת אחריות.
על המענה שלה אני מהרהרת: בערב הראשון של האזעקות הכלבה ברחה. במשך ארבע שעות חיפשתי אותה ברחובות השוממים וקראתי בשמה. כבר כמעט לא יכולתי לדרוך ובשמים עפו טילים. לא חשתי כל פחד ולא שעיתי לכאב. ארבע שעות וכלום. האם ללכת לישון עכשיו, הרבה אחרי חצות, כשהיא שם אובדת מבוהלת מבועתת. פרסמתי מודעות באתרים, עם תמונות שלה. למחרת קיבלתי הודעה שנראה לה שזו היא. ביקשתי שתצלם והנה היא בחצר בית במרחק מאות מטרים. היא נחתה שם באפס כוחות, כריות רגליה קרועות מרב ריצה. כמו התאום החי על המת היא חזרה, כמו שיבת המתים, כמו החזרת הנשמה. כשהיא חזרה התחיל מעין אבל על קץ האבל...
أفكار، ساعات قليلة قبل اللقاء مع م:
هناك، في أوروبا، يوجد أناس منتصبوالقامة. لا ينحنون أمام تهديد أي ممثل للقانون أوأمام نكسات الحياة. إذا كان الأمر كذلك، فهل من الممكن أن يكون سبب معاداة السامية هو أننا أحنينا رؤوسنا، أو أننا "أُخذنا على حين غرة" في البؤس والخوف؟ هل هناك احتمال أن يكون الصوت الذي ينادي العالم مطالبًا إياه أن "يوافق" على وجودنا وهل التفسير وطلب التخفيف عنا وتفهمنا ما هم إلا إقرارًا بكوننا ضحايا؟ فالمازوشية قد تُولّد السادية لأنها هي التي تدير اللعبة. هم، حماس، قد رفعوا رؤوسهم، ووجهوا ضربتهم، هم أبطال الساعة، ثم اندلعت الموجة المؤيدة للفلسطينيين. إن التعاطف مع أولئك الذين يتوقفون عن لعب دور الضحية هائل. عندما تتصرف كـ "قوي"، تلاقي صدى وتماهٍ. ولكن هناك فرق بين غرور الجهلة، وتقديس الأرض أكثر ممن يعيش عليها، وبين عزيمة الوعي وثباته- هناك فرق في كيفية إدارة دافع الموت: كفعل موت أو كجزء من الفكر.
فقدت م صهرًا لها. لقد كان أحد توأمين متطابقين. شارك كلاهما في القتال في السابع. نزف أحدهم حتى الموت دون أن يتمكن أحد من تخليصه. أخوه الذي يحمل نسخة طبق الأصل من ملامحه بقي كشاهد على الحياة التي يأمرنا بها كل من يموت. تكرر وتقول: يغني الحزن والبكاء رثاء يومي في المنزل، وكأنهما يراقبان معاناة الحياة لئلا تشفى.
تكتب م: الضحية الذي يتمسك بذنبه بشدة دون أن يكون مسؤولاً عن أي شيء سيء – هو ذاته الذي أخذ الجهل، وبحكمته خلق وحشًا. المضحي هو المناوب المختار. ليس هناك حاجة اليوم للتحقق من صدق أي مقولة. إن تقديس الضحايا والكذب سيكونان دائمًا مجتمعان لأنه من المستحيل لعب دور الضحية إلى الأبد دون أن أكذب بأن أحوالي سيئة.
كل شيء شخصي، قلق دائم ودموع.
أفكار بعد ما كتبته م:
يمد الجميع يده للمشاركة في الفظاعة. انقض الاختصاصيون النفسيون على الأشخاص الذين تم إجلاؤهم وعلى العائلات الثكلى. دارت معارك على عمليات التطوع. يزور الناس "ساحة المخطوفين" ليشعروا، ليتمكنوا من ذرف الدموع، ليقولوا إن ما حدث قد حدث لهم أيضًا، مع أنه لم يحدث لهم. لم يحدث حتى لـ "الشعب" - لا يوجد شعب؛ هناك أشخاص وأفراد وجماعات يعيشون في هذا الغيتو ويكرهون بعضهم البعض عندما لا تكون هناك صواريخ في السماء. إن الحدث الذي حدث، ويومية الجنازات، وصرخات الألم ممن أرسلوا ابنًا ولم يعد، كل هذا ليس لنا. التعاطف، والحزن عليهم، والتمني العميق لو أن كل هذا لم يحدث يأتونا، ومع ذلك فإن هذا ليس ألمنا - إنه ألَمهم. لا يوجد اليوم ذلك الشخص الذكي الذي سيأتي ويجادل من أجل الفعل الصحيح، لا يوجد مثل هانيبال هنا. لا يوجد نبي – نبوءات فقط. وليس هناك شخص شجاع واحد يدفع حياته ثمنا للقتل، لأننا لا نقتُل، لأن أمنيات القتل محصورة في عالم الخيال لا أكثر. ربما كل ما تبقى هوالتفكير في أفكار جديدة، والزعزعة والمجازفة بتصريحات غير مستحبة وغير مقبولة، وإدانة السيادة من الداخل، سيادة اللغة الآخذة في الانكماش، سيادة طغيان الأسياد المنهكة للغاية. أن تكون المتمرد المجهول من ميدان تيان آن مان الذي وقف بمواجهة كل تيار وكل ارتباط تماهيّ. أن تكون مخلصًا للعصيان.
على هذا تجيب "م": "لا أستطيع تجاهل التسلسل الزمني للأحداث (لأن هذه هي أنا) - ما كتب هنا، وما كتب في ذلك الوقت: "نحن جميعًا في بركة من الدماء" - هذا ما كتبتِه لي بالضبط! نحن جميعًا أفراد في هذا الغيتو الغارق في الدماء.
أرد بهذه الكلمات وانهي الحديث: لايزال هناك الكثير لنخسره وهناك الكثير لنتعلمه، أنه لا فائدة من الحياة - الحياة هي الهدف.
وتجيب: لا يمكن أن تكون ضحية دون أن تكون مذنباً وبالطبع ألا تتحمل المسؤولية أبداً.
تمعنت في إجابتها: في الليلة الأولى من صفارات الإنذار،هربت الكلبة بعيدًا. بحثت عنها لمدة أربع ساعات في الشوارع الخاوية وناديتها باسمها. كنت تقريبًا غير قادرة على المشي أكثر وكانت الصواريخ تتطاير في السماء. لم أشعر بأي خوف ولم أشعر بأي ألم. أربع ساعات ولا شيء. هل آوي إلى الفراش الآن، بعد منتصف الليل بوقت طويل، وهي ما زالت هناك ضائعة، خائفة، مرعوبة. نشرت إعلانات على مواقع الإنترنت مع صور لها. وفي اليوم التالي تلقيت رسالة تقول انها تعتقد أنها هي. طلبت منها أن تلتقط صورة وها هي في ساحة منزل يبعد مئات الأمتار. لقد وصلت خائرة القوى، وتمزقت وسادات قدميها بسبب الركض. مثل التوأم الحي على الميت، عادت، مثل عودة الأموات، مثل عودة الروح. وعندما عادت بدأ نوع من الحداد على نهاية الحداد...
מבט נוסף
עוד יש מדינה? -هل مازالت هناك دولة؟
"מי יגן על מדינת ישראל", שואלת קלאודיה אידן ב"מבט 28". תשובה אחת – תשובתו של בן גביר – היא: האזרחים; לכן עליהם להצטייד בנשק; וכל המרבה הרי זה משובח. בעצם מה הבעיה עם זה? קל כמובן לענות על כך שיגברו מקרי אלימות במשפחה, סכסוכים אקראיים, התאנויות לאומניות והתאבדויות, בגלל זמינות הנשק. אבל הבעיה הולכת הרחק מעבר לכך, ונוגעת לעצם הקיום (מילה שמרקו מאואס מדגיש יותר מפעם אחת במסגרת "מבטים") של מדינת ישראל.
בן גוריון צדק כאשר התעקש שהמדינה – מדינת ישראל – צריכה להיות בעלת המונופול על אמצעי האלימות. הוא הלך עם זה רחוק: עד פירוק הפלמ"ח (ושאר המסגרות המיליציוניות), ועד למה שהגיע לשיאו בהפגזת אלטלנה.
זהו אולי גדול כישלונותיהם של הפלסטינים בדרך למדינה משלהם. הם מעולם לא הצליחו (ואולי אף לא רצו) להלאים את כלי הנשק. להפוך לגוף בעל מונופול על אמצעי האלימות.
עכשיו מניח אותנו בן גביר (הוא לא היחיד) על המסלול להתפוררות מיליציונית. אין זה הביטוי היחיד להתפוררות הזו – שגם פוליטיקת הזהויות הפרוגרסיבית, בצד משיחיות דתית, תורמות לה את תרומתן. היעלמותם של מוסדות מדינתיים מהטיפול באסון ה 7.10, פירוק גופים ציבוריים ופרוצדורות עבודה ממלכתיות :you name it. דרך אגב המילה "ממלכתיות" שמתרגמת את המילה האנגלית statehood מעידה על הבעייתיות המובלעת בה.
"עתידנו כשווקים משותפים ימצא את האיזון שלו בהרחבה יותר ויותר עיקשת של תהליכי בידול";[1] בספרי, "הסימפטום הסורר", קראתי לתנועה הזאת של המונוליטיות של האחר הגדול, בצד היותו מפורר: "הפריכות של האחר הגדול"[2]
תחת הפריכות הזו – סגסוגת של מדע ודת – השאלה מי יגן על המדינה מעצמה עשויה להתחלף בשאלה: עוד יש מדינה?
[1] לאקאן, ז'., הצעת אוקטובר על האנליטיקאי של האסכולה, פסיכואנליזה מס' 10, מאי 2001, עמ' 38
[2] ביכובסקי, ע., הסימפטום הסורר, תל אביב: הוצאת תפס"ן, 2019
"من سيحمي دولة إسرائيل" تتساءل كلوديا إيدن في"رؤية 28". إجابة واحدة – إجابة بن جفير – هي: المواطنون؛ لذلك يجب عليهم أن يتزودوا بالسلاح. وكلما كان أكثر، كان أفضل. ما المشكلة في ذلك أساسًا؟ من السهل بالطبع الإجابة على هذا السؤال بأن حالات العنف الأسري، المنازعات الاعتباطية، المضايقات والاستفزازت القومية وحالات الانتحارستزداد، لأن الأسلحة في متناول اليد. لكن المشكلة تتعدى ذلك بكثير، وتتعلق بوجود (وهي كلمة أكد عليها ماركو مواس أكثر من مرة في إطار"رؤى") دولة إسرائيل.
لقد كان بن غوريون على حق عندما أصر على أن الدولة، دولة إسرائيل، يجب أن تحتكر وسائل العنف. بل أنه تمادى أكثر من ذلك بقوله: حتى حل البلماح (وغيرها من الميليشيات)، إلى أن بلغ الحد الأقصى عند قصف التلينا.
ولعل هذا هو أكبر فشل للفلسطينيين في سعيهم لإقامة دولتهم. فهم لم ينجحوا قط (وربما لم يرغبوا حتى) في تأميم الأسلحة. ليصبحوا هيئة تحتكر وسائل العنف.
والآن يضعنا بن جفير (وهو ليس الوحيد) على مسار التفكك الى ميليشيات. وليس هذا هو التعبير الوحيد لهذا التفكك، فسياسة الهوية التقدمية، بالإضافة إلى المسيحانية الدينية، تساهمان فيه أيضاً. غياب مؤسسات الدولة عن تولي زمام الأمور بعد كارثة 10/7، وتفكيك هيئات عامة وإجراءات عمل رسمية: you name it. وبالمناسبة، فإن كلمة " رسمية " "ממלכתיות" وهي ترجمة للكلمة الإنجليزية "statehood" تشير إلى الإشكالية الكامنة فيها.
"إن مستقبلنا كأسواق مشتركة سيجد توازنه في التوسع المستمردون هوادة لمسارات انعزال"؛[1] في كتابي "العارض المتمرد"، أطلقت على حركة أحادية الآخر الكبير، بالإضافة لكونه مفكك، اسم "هشاشة الآخر الكبير"[2]
وفي ظل هذه الهشاشة -التي هي خليط من العلم والدين- فإن سؤال من سيحمي الدولة من نفسها قد يتبدل بالسؤال: هل لا تزال هناك دولة؟
[1] لاكان، ج.، مقترح أكتوبر بشأن محلل المدرسة، التحليل النفسي رقم 10، أيار 2001، ص 38
[2] بيخوفسكي، ع.، العارض المتمرد، تل أبيب: إصدارتافسان، 2019
נקמה, איווי ואשמה - الانتقام، الرغبة والشعور بالذنب
רוח אביו של המלט, מצווה עליו לנקום את מעשה הנבלה שנעשה לו. מלך דנמרק נרצח על ידי אחיו אשר ירש את המלכה והממלכה. המסורת הפסיכואנליטית רואה בעכבה של המלט, תוצאה של ידיעתו, כי הוא, הוא יכול היה להיות הפושע הרוצח את אביו ולוקח את אימו. לכן, אם יתקוף את דודו קלאודיוס כנקמה, ירגיש אשמה.
אלא שלאקאן חושב, שלוּ הדברים היו כך, היה פועל, כי נפלה לידיו ההזדמנות לאטום את האשמה. לדעת לאקאן, איווי האם הוא שמונע ממנו לפעול. לא האיווי שלו אליה. זהו איווי שאינו מובן ונראה בלתי מובס. התביעה מכפיפה את איווי הסובייקט לגחמנות תביעת האחר. הסובייקט יכול למצוא את מה שהוא מתאווה לו באמת, דרך הקיטוע המסמני. באמצעות שרשרת המסמנים, נמצאת לאיווי התשתית שלו. להמלט אין איווי, כי הוא דחה את אופליה. הוא דחה אותה כי הוא נושא את כובד הנשיות של תביעת אימו, שהיא ה״ווגינה בהתגלמותה״. ״בולמוס רעבתני וייצרי״.
לכן, היא ״אינה יודעת אבל״. באמצעות עבודת האבל, הוא יכול להפוך את האובדן שלו, עם מות אופליה והזדהותו עם אבלו של לארטס אחיה, לחסר. האובדן עובר סובייקטיביזציה, והופך לאובדן של גבר אחד.לחסר. וגם, אובדן בבשר, כלומר, מערב את הליבידו. יש לנו אם כן, קיטוע של שרשרת מסמנים הממקמת את האיווי מול הפנטזמה, כך שאישה תוכל להוות אובייקט פאלי; ואובדן ההופך לחסר בעבודת האבל.
ה - To be or not to be,
מהווה עבור לאקאן ביטוי של אשמה על חיים בלתי נסבלים, בגלל חסרונו של החסר בהוויה.
כאשר החסר מושג בתוך גוש התביעה האימהית המביאה לעולם את התוהו ובוהו של הפשע המושל בכל, משהו מתפקד כחסר בהוויה, ואקט הנקמה מתממש.
המסורת הפסיכואנליטית, ולאקאן בתוכה, אינה מתביישת לקשור בין איווי לנקמה.
אמנם לאקאן קורא למדיאה ״אישה אמיתית״, כי היא נוקמת ביאסון הבוגדן באמצעות רציחתם של ילדיהם, כך שנשיותה מתגברת על אימהותה, ומארי הלן ברוס מכנה את הנקמה ״מולטי התענגות״; ובכל זאת, יש איזשהו יחס בין איווי לנקמה. אולי יש כל מיני נקמות.
בפנולוגיה (תורת הענישה), נוהגים להציב כמה מטרות לעונש: הרתעה, מניעת רצידיביזם, תיקון, שיקום, הגנה על האזרח ו״תחושת צדק אינטואיטיבית״. מחקרים מראים כי המטרה היחידה המושגת, מלבד הגנה על האזרח בזמן הכליאה, היא ״תחושת הצדק האינטואיטיבית״.
מהי תחושה זו? זהו הקתרזיס המוכר והטוב המגיע בסוף כל טרגדיה, שבא לאשר שוב את סדר האלים. הקלה גדולה מופיעה כאשר החוטא קיבל כגמולו.
״עין תחת עין, שן תחת שן״. אמנם ה-אחר של החוק מופיע כשלישי עם פרוצדורות הדין והענישה, וכבעל עניין (המדינה ״רואה״ בפעולה העבריינית פגיעה בה ובחוקיה), אבל זוהי ללא ספק נקמה שעברה את ה״סירוס״ של הסמלי, של החוק. ניתן לכתוב זאת כך:
צדק
——
נקמה
ב-7 באוקטובר נעשו בישראלים ״מעשים שלא יעשו״. ישראל יצאה למלחמה לאחר שנים של אקט מעוכב, שהוגדרה, כנראה בצדק, כמלחמת מגן. עם זאת, העולם הנאור, ובתוכו ישראלים רבים, אינם יכולים לתת לגיטימציה לעובדה, שמדובר גם במלחמת נקם ושילם. נכון, על פי דיני המלחמה הבינלאומיים, אבל כזאת המעניקה סיפוק לנפגע.
התביעות בהאג, כמו תביעות נוספות אחרות, הן למעשה אותה תביעה של האחר. תביעה גחמנית, ווגינה בהתגלמותה. בולמוס רעבתני וייצרי. נחשולי הדימויים החזקים שיצר החמאס דרך תמונות ההרס והחורבן הנורא בעזה, שנגרמו מכך שהוא נלחם ומסתתר בקרב אוכלוסייה אזרחית, שטפו את הסמלי, ואת האפשרות לקיטוע והיבור באמצעות השרשרת המסמנית.
הנה מופיע לפנינו האל האפל הפרוידיאני, הלא הוא העל-אני, כמו גם המוסר הקאנטיאני-סאדיאני, אשר דוברו המובהק בארץ היה ישעיהו ליבוביץ׳. קולו עדיין מדבר מגרונות חסידיו, והוא עודו מעביר חשמל בגוף הפרנקנשטייני שלהם. ללא חסר סובייקטיבי הנותן מקום לאיווי פרטי בתוך המוסר האוניברסלי התובעני, ותוך דחיית הלכלוך שמביאה איתה הפנטזמה (מכים ילד), שהיא פרוורטית ביסודה,
משתולל המחנה הטהור, בזעם צדקני. השנאה המתעוררת לישראל היא האנטישמיות הישנה, כי היא מופנית על ידי אלה שעבורם המשיח כבר הגיע עם האידיאלים של אחרית הימים, כלפי אלה החיים בעולם החומרי והיצרי הזה, טרם בוא המשיח.
רבים מאיתנו בוודאי חשים אשמה אל מול המוני ההרוגים משני הצדדים. המלחמה בהחלט יכולה להביא איתה את חסרונו של החסר בהוויה, ואת עירומם של חיים בלתי נסבלים לנוכח
הקלות הבלתי נסבלת
של מחיקתם, והפיכתם לאשפה.
עם זאת, יתכן שאשמה יכולה להיות לפעמים חבלי הלידה של איווי.
לא תמיד הוא מצליח להיוולד. לעיתים הוא נכלא בלימבו כרוח רפאים, אשר רק הנקמה תיתן לה מנוח.
شبح والد هاملت يأمره بالانتقام له عن الفعل الشرير الذي ارتُكِب بحقه. لقد قُتل ملك الدنمارك على يد شقيقه الذي ورث الملكة والمملكة. يرى التحليل النفسي التقليدي أن ممانعة هاملت هي نتيجة لمعرفته بأنه يمكن أن يكون هو المجرم الذي يقتل أباه وينال أمه. لذلك، إذا هاجم عمه كلوديوس انتقاما، فسوف يشعر بالذنب.
لكن لاكان يعتقد أنه لو كانت الأمور على هذا النحو، لكان سيتصرف، لأن الفرصة أتيحت له للإقفال على الشعور بالذنب بشكل محكم. وبحسب لاكان، فرغبة الأم هي ما يمنعه من التصرف. ليس رغبته تجاهها. إنها رغبة غير مفهومة وعلى ما يبدو فأنها لا تُقهر. هذا الطلب يُخضع رغبة الذات لتقلبات طلب الآخر. يمكن للذات أن تجد ما ترغب فيه حقًا، من خلال البتر الرمزي. من خلال سلسلة الدوال، تخلق البنية التحتية للرغبة. هاملت يفتقر للرغبة، حيث إنه رفض أوفيليا.
لقد رفضها لأنه يحمل ثقل أنوثة طلب أمه وهو "المهبل المتجسد". "شراهة جائعة غريزية"
ولذلك فهي "لا تعرف الحداد". من خلال اعمال الحداد، يمكنه أن يحول فقدانه، بوفاة أوفيليا وتماهيه مع حداد شقيقها ليرتس، إلى نقص. يتم تحويل الفقدان إلى ذاتي، ويتحول إلى فقدان لرجل واحد. لنقص. وأيضًا لفقدان الجسد، أي يشمل اللبيدو. من هنا نحصل على بتر لسلسلة من الدوال التي تموضع الرغبة مقابل الهوام، بحيث يمكن للمرأة أن تكون كائنًا فالوسياً؛ والفقدان يتحول إلى نقص في أعمال الحداد.
بالنسبة للاكان، "أن تكون أو لا تكون" هو تعبير عن ذنب عيش حياة لا تطاق، بسبب الافتقار إلى النقص في الكينونة.
وعندما يُنال النقص ضمن كتلة المطالبة الأمومية التي تولد فوضى الجريمة التي تحكم كل شيء، فإن شيئا ما يؤدي دور النقص في الكينونة ويتحقق فعل الانتقام.
إن التحليل النفسي التقليدي، بما في ذلك لاكان، لا يخجل أن يربط الرغبة بالانتقام.
على الرغم من أن لاكان يطلق على ميديا لقب "المرأة الحقيقية"، لأنها تنتقم من جايسون الخائن بقتل أطفالهما، وبالتالي تتغلب أنوثتها على أمومتها، وتطلق ماري هيلين بروس على الانتقام اسم "التلذذ المتعدد"؛ ومع ذلك، لا يزال هناك علاقة ما بين الرغبة والانتقام. ربما هناك أنواع عديدة من الانتقام.
في الفينولوجيا (نظرية العقاب) جرت العادة على وضع عدة أهداف للعقاب: الردع، منع العود، التصحيح، إعادة التأهيل، حماية المواطن و"الإحساس البديهي بالعدالة"، وتظهر الأبحاث أن الهدف الوحيد الذي تم تحقيقه، إلى جانب حماية المواطن أثناء السجن هو "الإحساس البديهي بالعدالة".
ما هو هذا الشعور؟ هذا هو الكاتارزيس- التنفيس المألوف والجيد الذي يأتي في نهاية كل مأساة، والذي يأتي ليؤكد نظام الآلهة من جديد. تظهر راحة عظيمة عندما ينال الخاطئ جزاءه.
"العين بالعين، والسن بالسن". ورغم أن الآخر يظهر حسب القانون كطرف ثالث في الإجراءات القضائية والعقابية، وكطرف ذي مصلحة ("ترى" الدولة في الفعل الإجرامي انتهاك لها ولقوانينها)، غير أن هذا بلا شك انتقام قد أجري له "إخصاء" من قِبًل الرمزي، القانون. بالإمكان كتابة ذلك على النحو التالي:
العدل
——
الانتقام
وفي 7 أكتوبر، تعرض الإسرائيليون "لأفعال لا ينبغي القيام بها". لقد أعلنت إسرائيل الحرب بعد سنوات من الفعل المؤجل، تم تعريف هذه الحرب، وعن حق ربما، على أنها حرب دفاعية. ومع ذلك، فإن العالم المستنير، بما في ذلك العديد من الإسرائيليين، لا يستطيع إضفاء الشرعية على حقيقة أن هذه هي أيضاً حرب انتقام وسداد. صحيح، وفقاً لقوانين الحرب الدولية، لكن كتلك التي ترضي الضحية.
إن الدعاوى القضائية في لاهاي، كما الدعاوى الأخرى، هي في الواقع دعوى الآخر. دعوى متقلبة، مهبل متجسد. شراهة جائعة غريزية. إن أمواج التصورات القوية التي خلقتها حماس من خلال صور الدمار والخراب الرهيبين في غزة، التي أدى إليها قتالها واختباؤها بين السكان المدنيين، جرفت الرمزية وإمكانية بتر السلسلة الرمزية ووصلها من جديد.
هنا يظهر أمامنا إله الظلام الفرويدي، المعروف أيضًا باسم الأنا العليا، بالإضافة إلى الأخلاق الكانطية-السادية، التي كان المتحدث البارز باسمها في إسرائيل يشعياهو ليبوفيتش. لا يزال صوته ينطق من حناجر أتباعه، ولا يزال يمرر الكهرباء في أجسادهم الفرانكنشتاينية. دون نقص ذاتي يفسح المجال للرغبة الشخصية في غمرة الأخلاقيات العالمية المتطلبة، وبينما يرفض القذارة التي يجلبها الهوام (ضرب طفل)، وهو أمر منحرف في الأساس، يحتدم المعسكر الطاهر بغضب نزيه. إن الكراهية التي تتزايد ضد إسرائيل هي معاداة السامية القديمة ذاتها، لأنها موجهة من قبل أولئك الذين يعتبرون المسيح قد جاء بالفعل ويؤمنون بمثاليات القيامة، ضد أولئك الذين يعيشون في هذا العالم المادي والغريزي، قبل مجيء المسيح.
من المؤكد أن الكثير منا يشعر بالذنب أمام أعداد الموتى الكبيرة من كلا الجانبين. من المؤكد أن الحرب يمكن أن تجلب معها الافتقار إلى النقص في الكينونة، وعري الحياة التي لا يطاق عيشها مقابل العبثية التي لا تحتمل في محوها، وتحويلها إلى قمامة.
ومع ذلك، فمن الممكن أن يكون الذنب حبال ولادة الرغبة في بعض الأحيان.
لا تنجح في أن تولد في كل مرة. في بعض الأحيان يتم سجنها في طي النسيان كشبح، لا يحررها إلا الانتقام.
"אז באיזו דו-לשוניות מדובר בשדה 'שלנו'?"
הגיליון האחרון של כתב העת "פולמוס"– כתב עת המיועד לדיון בנושאים של פסיכואנליזה, חברה ופוליטיקה – הוקדש למסמן "דו-לשוניות", ומן הארגומנט שפורסם, אפשר היה להבין שהכוונה היא לדו-לשוניות במובן העברי-ערבי [1].
בטקסט רגיש ומדויק שהתפרסם לאחרונה ב"מבטים", הדגישה פז חיט צוריאל את הסכנה שבגלישה אל הממד הדמיוני של הביטוי "דו-לשוניות", הטעימה את שני הרבדים שבהם פועלת השפה – המסמן והמסומן, והמליצה ללכת אל מעבר לממד ההזדהויות. את הטקסט היא סיימה בשאלה הנוקבת "אז באיזו דו-לשוניות מדובר בשדה 'שלנו'?" [2].
מה שעשוי לתרום למאמץ להשיב לשאלה הזו, הוא להתחקות אחר גלגוליו של המושג הזה, החל משורשיו המוקדמים ביותר בפסיכואנליזה. בפרק הדיון במקרה של קתרינה, הציג פרויד את הסימפטום כשפה מוצפנת ודימה אותו לכתב סימנים שניתן לפענחו לאחר גילויים של כתובות דו-לשוניות:
"לעיתים קרובות נהגנו [פרויד וברוייר] להשוות את הסימפטומים ההיסטריים לכתב סימנים שאותו למדנו לפענח לאחר גילויים שלכמה כתובות דו-לשוניות" [3].
פרויד לא כתב זאת במפורש, אך לא מן הנמנע שהתכוון לאבן רוזטה, שהתגלתה בשנת 1799 על ידי חברי משלחת נפוליאון בונפרטה במצרים. על האבן, שהיום נמצאת ב-British Museum בלונדון, חקוק צו מלכותי שהוצא בממפיס בשנת 196 לפנה"ס מטעם המלך תלמי החמישי. הצו כתוב ביוונית עתיקה ובמצרית קדומה, בשני סוגי כתב שונים – כתב חרטומים וכתב דמוטי [4], כלומר מדובר בכתובת דו-לשונית. ז'אן-פרנסואה שמפוליון – פילולוג, היסטוריון ואגיפטולוג צרפתי – התחיל לחקור את האבן בשנת 1808 ובין השנים 1822 – 1824, כשבעים שנה לפני המחקרים של פרויד וברוייר על היסטריה ופרסם מספר מחקרים שהובילו אותו לפענח את כתב החרטומים המצרי [5].
פרויד חזר לכך בפרק 6 של "פירוש החלום", שם הוא כתב שתוכן החלום נמסר כאילו ב"כתב תמונות", תרגום עברי למילה "hieroglyphics" [7], והזהיר שממש כשם שאין לקרוא הירוגליף כמייצג את הדימוי עצמו, כך אין לטעות בקריאת כתב התמונות של החלום כתמונות גרידא:
"...תוכן החלום נמסר כאילו בכתב תמונות, שאת סימניו יש להעביר אחד לאחד ללשון מחשבות החלום. ברור שנלך שולל אם נקרא סימנים אלה על פי ערכם התמונתי ולא על פי מה שהם מתייחסים אליו, כסימנים" [6].
זה מה שהוביל את לאקאן לומר שפרויד פענח את שפת האיווי, הסימפטום והחלום בשלמותה, ממש כפי ששמפוליון פענח את ההירוגליפים:
"כדי לשחרר את הדיבור של הסובייקט, אנו מכניסים אותו לתוך השפה של איוויו, כלומר לתוך השפה הראשונית, שבה, מעבר למה שהוא אומר לנו על עצמו, הוא כבר מדבר אלינו שלא בידיעתו, ובסמלים של הסימפטום בראש ובראשונה.[...] בשפה ראשונית, אומר גם, אין כוונתי ללשון פרימיטיבית, מאחר שפרויד –אשר הזכות שרשם לעצמו על התגלית המלאה שלה מאפשרת להשוות אותו לשמפוליון –פענח אותה בשלמותה בחלומות של בני-זמננו" [8].
מאוחר יותר כתב לאקאן, שהאנליטיקאי עוסק בקריפטוגרפיה שמקבלת את מלוא ממדיה רק כאשר היא עוסקת בלשון אבודה – קרי, לשון הלא מודע:
"...אין להתייחס אל הדימויים שבחלום אלא בעבור ערכם כמסמן, כלומר בעבור האותיות שהם מאפשרים לחלץ מן ה'ביטוי' המוצג על ידי חידת הציורים של החלום. [...] פרויד מדגים בשלל אופנים מדוע לערך זה של הדימוי כמסמן אין דבר וחצי דבר עם משמעותו, ורותם לכך את ההירוגליפים של מצרים העתיקה. [...] קריפטוגרפיה מקבלת את מלוא ממדיה רק כאשר היא בלשון אבודה" [9].
הסובייקט מדבר בו־בזמן בשתי שפות: שפת הדיבור המודעת ושפת הלא־מודע שמדברת בו, מבלי שידע. בהתאם, הפענוח האנליטי שונה מפיצוח קוד, בכך שהוא מחזיר לסימן את כובד ההיסטוריה שלו, כלומר את הלא-מודע שמדבר בו. זהו לא רק מעשה של הבנה, אלא מעשה לשוני, אתי ופוליטי. מעשה הפירוש, הפענוח של "לשון אבודה", לא מסתמך על מפתח מוכן מראש ולא עוסק בדו-לשוניות במובן של שתי שפות שקיימות כביכול מראש. תחת זאת, הסובייקט שומע את עצמו מדבר בשפה שאינה שפתו ואינה מובנת לו – שפה שמתרגמת את עצמה אל עצמה. זאת המשמעות של "לשון אבודה"; היא אבודה כמו האובייקט האבוד, כלומר היא מעולם לא הייתה שם והיא מכוננת ככזו רק בדיעבד עם תנועה שבה שפה נוצרת מתוך שפה אחרת – תנועה המכוננת את הסובייקט של הלא-מודע. הואיל וכך, עם פרויד ולאקאן, הדו-לשוניות היא של הסובייקט – לא של ארץ, לא של מדינה, לא של טקסט ולא של כתב עט.
מקורות:
1. ח׳ולוד תאבת סגיר. "דו לשוניות". פולמוס בישראל, גיליון 21, April 11, 2025: https://www.polemosisrael.com/blog/dv-lshvnyvt---lthny-y-llgwy
2. פז חיט צוריאל. "המסמן - זה שמעבר להזדהות". מבטים, June 13, 2025: https://www.polemosisrael.com/mabatim/hmsmn---zh-m-br-lhzdhvt---ldl---dhlk-ldhy-ytjwz-ltmhy
3. זיגמונד פרויד. "שתי נשים היסטריות : סיפורים פסיכואנליטיים". תרגום מגרמנית:מרים קראוס, עורך: דרור גרין. הוצאת 'צפת : ספרים', 2004.
4. https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%91%D7%9F_%D7%A8%D7%95%D7%96%D7%98%D7%94
5. https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%96%27%D7%90%D7%9F-%D7%A4%D7%A8%D7%A0%D7%A1%D7%95%D7%90%D7%94_%D7%A9%D7%9E%D7%A4%D7%95%D7%9C%D7%99%D7%95%D7%9F
6. :TheInterpretation of Dreams, Sigmund Freud (1900) https://psychclassics.yorku.ca/Freud/Dreams/dreams.pdf
7. זיגמונד פרויד. "פירוש החלום". תרגום מגרמנית: רות גינזבורג. עריכה: עמנואל ברמן. הוצאת 'עם עובד',2007. עמ' 285.
8. ז'אק לאקאן. "פונקציה ושדה של הדיבור ושל השפה". כתבים, כרך א. תרגום מצרפתית: נועם ברוך.עריכה: מרקו מאואס. הוצאת 'רסלינג', 2015. עמ' 275-276.
9. ז'אק לאקאן. "ערכאת האות בלא-מודע". כתבים, כרך א. תרגום מצרפתית: נועם ברוך.עריכה: מרקו מאואס. הוצאת 'רסלינג', 2015. עמ' 481-482.
· אבן רוזטה. British Museum, 15.05.25. צילום: ירון גילת.
