בעקבות התעוררות המחאה שאלתי את עצמי, מהו הדבר שמתקיים דווקא בהפגנות הנוכחיות שמעורר בי תקווה ויתר תשומת לב. מדוע אני מבררת על מספר האנשים, אופי המופעים, המייצגים והדברים הנאמרים על ידי המשתתפים, ואף מוצאת עצמי לוקחת חלק?
אצטט מהרצאה שנרשמה בבלוג חסר רדיקלי על ידי חוקרת הספרות אורית יושנסקי טרופין: קהילת האוהבים על פי לאקאן, בלנשו ודיראס[1].בהרצאה זו היא מנתחת סיפור קצר מאת הסופרת מרגריט דיראס: מחלת המוות(דיראס, 1988). בקריאת ניתוח זה מצאתי תשובה אפשרית, לשאלתי בנוגע למחאה.
יושנסקי טרופין מצטטת את בלנשו ביחס לקהילה: "האירוע – ההתגלות של האחר, הוא השדה של האהבה או של הקהילה". הופעת הקהילה, פירושה הגחה והתרחשות של אירוע בלתי אפשרי המהווה את הקהילה, ככזו הנבנית באמצעות התנסות או חוויה ולא כפרויקט שעובדים למענו. מדובר בהתנסות לא-רצונית והתגלות של אחרות, הַמְפֵרָה את הזהות ואיננה מאפשרת עוד לקהילה להיות זהה לעצמה.
המחאה המתרחשת בצמתים, לאורך כבישי הארץ, הן בבלפור והן בפריפריה, התעוררה כאירוע לא מתוכנן, וכמו הצטרפה לאותו נגיף מוזר שהתפרץ לעולמנו. מיד עם תחילתה הופיעה המחאה בניגוד גמור לדאגת הקיום המקפיאה ובשונה מהציפייה הנדרשת להסתגרות ב-ד' אמות למען שלמות הגוף, כפי שמומלץ על ידי מומחי הבריאות. בהיפוך לצו ההגיוני ולנטייה הטבעית להתכנסות ולהתגוננות, הופיע דבר מה שדחף ציבור רחב החוצה לזעוק את זעקתו תוך ניסיון עיקש להמשיך ולהתיז את רסיסי הבל פיו מעבר למעטה המסכה, עד שהללו יגיעו לפתחי האחר. התעורר רצון עז לצאת, להיפגש וליצור קהילת התנגדות, קריאה למען שמירת מוסדות חיי התרבות והחברה.
ניתן לתהות מדוע דווקא בעת הופעת הבלתי אפשרי נוצרת קהילה. פרויד במאמר מעבר לעקרון העונג (1988 [1920]) מתאר שעצם ההפרעה לתא החי היא זו שמייצרת הפריה: "סבורני, שתצפית זו היא גם דוגמה יפה לאפקט שיש להתלכדות המינית. אבל כיצד התמזגותם של שני תאים, שאינם שונים זה מזה הרבה, מביאה לידי התחדשות כזו של החיים?(….) הדבר נעשה על ידי תוספת של שיעורי-גירויים חדשים. אך זה מתיישב יפה עם ההשערה, כי תהליך-החיים של הפרט מוליך מטעמים פנימיים לידי הפחתת מתיחויות כימיות, היינו אל המוות: ואילו ההתלכדות עם חומר חי, שהוא שונה שוני אינדבידואלי, מגדילה מתיחויות אלו וכאילו יוצרת הבדלי ויטאליות..." (פרויד, (1988 [1920]), עמ'131).
דבר מה מעבר לקיום הממשי התבסס ככזה ששווה להסתכן עבורו. האם אין זה נוגע לאתיקה שבשונה מהחוק נוגעת ברוח האדם שלא ניתן להחניקה? קריאה זו לעבר מפגש עם הפנים האחרות שמאחורי המסכה,
חצייה זו מעבר לעקרון הקביעות, מבהירה במידת מה את הניסיונות הקמים לבזותה ולסמנה כבלתי לגיטימית, אנרכיסטית, בלתי הגיונית והזויה. הבלתי אפשרי הנוכח במחאה זו ככל הנראה מצליח לגעת ולהרעיד את מיתרי הלב.
בין רצף ההגבלות שפורסמו חדשות לבקרים והנחו את הציבור להישאר בסגר, נשמר עדיין סייג שהתפרסם בתחתית ההנחיות: שהזכות להפגין נשמרת.
פרויד, ז. (1988 [1920]). מעבר לעקרון העונג. בתוך: מעבר לעקרון העונג ומסות אחרות. תרגום: חיים איזק. תל אביב: הוצאת דביר.
דיראס, מ. (1988). מחלת המוות. בתוך: עיניים כחולות שיער שחור. תרגום: אביטל ענבר. ספריית מעריב.
[1] https://radicalgrace1.wordpress.com/2020/03/
تساءلت في أعقاب ظهور الاحتجاجات والمظاهرات، عما هو الأمر الذي يحدث فيها الآن بالذات ويبعثفيّ الأمل والاهتمام. ما الذي يدفعني إلى التحري عن عدد المتظاهرين، عن الأعمال الفنية المعروضة في المظاهرات، عما يقوله المتظاهرونوحتى أن أشارك فيها بنفسي؟
سأقتبس من محاضرة نُشرت على مدونة RadicalGrace ألقتها الباحثة الأدبية أوريت يوشانسكي تروبين: "مجتمع العشاق وفقًا للاكان، بلانشو ودوراس[1]". تحلل المحاضرة القصة القصيرة "مرض الموت" (مارغريت دوراس، 1988). بعد قراءة هذا التحليلوجدت إجابة محتملة لسؤالي بخصوص المظاهرات والاحتجاج.
تقتبس يوشانسكي تروبين من بلانشو أثناء تحدثها عن المجتمع المحلي (community): "الحدث – تجلّي الآخر، هو حقل الحب أو المجتمع المحلي."ظهور المجتمع، يعني ظهور ووقوع حدث مستحيل يشكل هذا المجتمع، على أساس الخبرة والتجرية وليس كمشروع يعمل الأفراد من أجله. يدور الحديث عن تجربة لا إرادية وتجلٍّ لآخريّة تنتهك الهوية ولا تسمح للمجتمع بعدئذ بأن يكون مشابهًا لذاته.
ظهرت الاحتجاجات في مفترقات الطرق وشوارع البلاد، في بلفور وفي الهوامش الجغرافية، كحدث غير مخطط له، كما وأنها انضمت إلى ذلك الفيروس الغريب الذي اقتحم عالمنا. منذ بدايتها، بدت المظاهرات مناقضة تمامًا للقلق الوجودي الذي يشلّناومخالفةً للتوقعات منّا أن نسجن أنفسنا بين أربعة جدران للحفاظ على السلامة الجسدية، كما أوصانا خبراء الصحة. على نحو مناقض للتعليمات المنطقية والميل الطبيعي للانغلاق وحماية أنفسنا، ظهر شيء ما، دفع بالجمهور العريض خارجًا ليصرخ صرخته في محاولة عنيدة منه للاستمرار في لفظ شظايا تفوّهاته ما عبر غلاف الكمامة حتى تصل شظايا التفوهات تلك الى عتبات الآخر. نشأت رغبة جامحة للخروج، للالتقاء وخلق مجتمع مقاوِم، والدعوة للحفاظ على مؤسسات الحياة الثقافية والاجتماعية.
قد نتساءل عن السبب وراء تشكّل المجتمع عند ظهورالمستحيل حصرا. يقول فرويد في مقالته "ما وراء مبدأ اللذة" (1988 [1920]) أن التشويش للخلية الحية هو بالذات ما ينتج الإخصاب: "أعتقد أن هذه الظاهرة هي مثال جيد أيضًا للأثر الناجم عن التوحد الجنسي. لكن كيف يمكن أن يؤدي امتزاج خليتين لا تختلفا كثيرًا عن بعضهما البعض، ال ىتجدّد كهذا للحياة؟ (...) يصبح هذا ممكنًا منخلال إضافة منسوب-محفزات جديد. يتناسب هذا جيدًا مع الفرضية القائلة أن سيرورة حياة الفرد تؤدي، نتيجة لأسباب داخلية، إلى انخفاض التوترات الكيميائية، أي إلى الموت: بينما يزيد التوحد مع المادة الحية المختلفة اختلافًا فرديًا من هذه التوترات وينتج عنها ما يبدو وكأنه فروقاتفي الحيوية ..." (فرويد، (1988 [1920]), ص. 131).
أمر ما، ما وراء الوجود الواقعي، ترسَّخ كشيء يستحق المخاطرة من أجله. ألا يتعلق هذا بالأخلاقيات التي، وعلى عكس القانون، تلمس الروح البشرية التي لا يمكن خنقها؟ هذه الدعوة إلى اللقاء مع الوجوه الأخرى القابعة خلف الكمامة، التي تشكل اجتيازً الى ما هو عبر مبدأ الثبات، توضح إلى حد ما المحاولات التي تُبذل لتحقيرها ووصفها كغير شرعية، فوضوية، غير منطقية يكتنفها الهذيان. يبدو أن المستحيل الحاضر في هذه المظاهرات قادر على لمس أوتار القلب والعزف عليها.
في خضم التقييدات التي تنشر كل يوم وتوجه الجمهورللبقاء في الإغلاق، تم الحفاظ حتى الآن على تحفظ واحد في أسفل التعليمات: ستتمالمحافظة على حق التظاهر.
فرويد، ز (1988 [1920]). ما وراء مبدأ اللذة. من كتاب: ما وراء مبدأ اللذةومقالات أخرى. ترجمة: حاييم إيزاك. تل أبيب: دار دفير للنشر.
دوراس، م.(1988). مرض الموت. من كتاب: عيون زرق، شعر أسود.ترجمة: أفيطال عِنبار. مكتبة معاريف.
[1] https://radicalgrace1.wordpress.com/2020/03/
