בזות ופסיכואנליזה, בזות בפסיכואנליזה - الازدراء والتحليل النفسي، الازدراء في التحليل النفسي
הקשר בין הבזות ושלילת התענוגות של האחר עד כדי שלילת האחר כבן אדם צוין בין היתר על-ידי ז'אק לאקאן כך: "להשאיר את האחר בצורתו שלו להתענג היה רק אפשרי אם לא היו כופים עליו את ההתענגות של עצמנו..."
(מתוך "טלוויזיה").
הבזות נמצאת בכל מקום כי היא נמצאת בשפה בכך שהשפה מארגנת ומקטלגת, ובמובן הזה היא בלתי נמנעת.
הדבר היחיד שניתן לעשות זה לנקוט עמדה מול הכשלים של עצמנו, כי הבזות תמיד בצד של מי שמבטא אותה.
רק לוגי שהבזות אורבת גם בפסיכואנליזה, הן בתיאוריה, הן בפרקטיקה והן בפוליטיקה המוסדית.
בתיאוריה צריך רק לחשוב כדוגמה על תיאוריות שיש בהן שלבי התפתחות למודל של נורמליות שנגזר מכך, וקטגוריזציות פתולוגיות.
לקהילה הלאקאניאנית הן שלבי התפתחות וגם לא מודל של נורמליות, אבל כן יש הבחנות ואופן השימוש בהן הינו קריטי; האם יעשה שימוש מקלטג או שימוש ככלי עוזר מצד האנליטיקאי, כלי שלא קובע דבר לגבי האדם האחר. במקרה כזה "פסיכוזה" ו"נוירוזה", הינן אופני קיום, בחירות ביחס לחסר וביחס לממשי. אלה סוגיות הן של אתיקה והן של פרקטיקה.
לאקאן החליף במהלך שנות ההוראה שלו את הביטוי ריפוי במילה התנסות אנליטית שיש לצידה אפקטים תרפויטיים. זה בקו אחר עם פרויד שראה באפקטים התרפויטיים, תופעות לוואי לעניין בלא מודע של האנליטיקאי ואפשר לראות בזה קריאת כיוון.
איזה אחר הוא הפציינט בפסיכואנליזה? גם אם אנחנו לא מניחים "אגו יותר בריא ומפותח" מצד האנליטיקאי איתו יש להזדהות, זה עדיין לא בנאלי מהמקום של הסובייקט שמונח לו ידע לא לפעמים להזדהות ואף להשתמש לרעה בכוח שמוענק לך על-ידי האחר.
פביאן נפרסטק אמר ביום עבודה בתל-אביב שכל פעם שאומרים על מישהו "אתה כזה או כזה" זה פוגעני.
לעשות זאת מהמקום של הסובייקט שמניחים בו ידע זה יכול לפגוע אף יותר.
לפסיכואנליזה יש את הכלים לא לפנות לקביעת סטאטוס, מילה שבאה מסטאטי, אבל כשלאנליטיקאי "אין כוח" לפרק את הידע כל פעם מחדש הבזות מחכה בפינה.
ביחס לפוליטיקה המוסדית מתעוררת השאלה איך לבנות חיי קהילה בהם בעלי סמכות ומעמד לא יהיו במקום של אחר גדול, בהתחשב בעובדה שיש החלטות מוסדיות כמו מי מתאים להיות חבר ג'יאפ או חבר נלס.
יש כלים כמו הפאס והפרמוטציה כדי להתמודד מול הדינמיקה של פסיכולוגית ההמון אבל אין שום ערבות שהמבנה לבדו יספיק, שתופעות של בזות לא התרחשו.
לדעתי כפי שנדרשת הכשרה מתמדת יש הכרח בשיח מתמיד מול הבזות מתוכנו, כי היא חלק בלתי נפרד מהאנושי, לכן "אפס בזות" היא קריאת תיגר, פעולה מתמדת, אחרת היא תהפוך לאידיאל, לאוטופיה.
تحدث لاكان عن العلاقة بين الازدراء وسلب الآخر من الحق بالتلذّذ الى الدرجة التي يتم معها شطب إنسانيته، في قوله: "أن ندع الآخر يمارس تلذّذه في الشكل الذي يريده يصبح ممكنًا في حال لم نفرض عليه تلذّذنا نحن…"
(من النص"تلفزيون")
يتواجد الازدراء في كل مكان لتواجده في اللغة التي تمارس التنظيم والتصنيف، وبهذا المفهوم من غير الممكن تجنبها.
كل ما بوسعنا القيام به هو اتخاذ موقف تجاه اخفاقاتنا الذاتية، اذ أن الازدراء دائما ما يكون في جانب من يعبر عنه.
من المنطقي إذن أن ينصب لنا الازدراء الكمين أيضا في التحليل النفسي: نظرية وممارسة، كما وفي السياسة المؤسساتية.
على سبيل المثال وعلى المستوى النظري، بإمكاننا التفكير في النظريات التي تتعاطى مع مراحل التطور والنموذج الطبيعي الذي من المفترض أن ينجم عنها والتصنيفات الباثولوجية (المرضية).
لا يتعاطى المجتمع اللاكانياني مع مراحل التطور ولا مع النموذج الطبيعي الناجم عنها. وبالرغم من ذلك لديه تصنيفات وطريقة استخدامها هو أمر بالغ الأهمية: هل سيستخدمها المحلل على نحو جامع ومصنف أم كأداة لمساعدته، كأداة لا تحدد شيئا بالنسبة للآخر ولا تحكم عليه؟ في مثل هذه الحالة، يعتبر "الذهان" (Psychosis) و-"العصاب" (Neurosis) من أنماط الوجود والخيارات المتعلقة بالفقدان والواقعي. وهي قضايا تتعلق بالأخلاقيات وبالممارسة.
خلال السنوات التي مارس فيها التدريس، استبدل لاكان التعبير "علاج" بالتعبير "تجربة تحليلية ذات آثار علاجية". يتماشى ويتسق هذا مع موقف فرويد الذي رأى أن الآثار العلاجية هي بمثابة ظواهر جانبية ومرافقة لانشغال المحلل باللاوعي ومن الممكن اعتبار ذلك بوصلة موجهة.
أي آخر هو المتعالج في التحليل النفسي؟ حتى لو لم نفترض أن للمحلل "أنا صحي ومتطور" ومن المفترض أن يتم التماهي معه، ليس من المفروغ منه ومن موقع الذات المفترض أنهاعارفة، ألا تتماهى وألا تستخدم بشكل مسيء القوة التي يمنحها إياها الآخر.
قال فابيان نفرستك في ورشة عمل في تل أبيب أنه من المسيء والجارح أن تقول لأحدهم "أنت هكذا أوهكذا".
أن تقول ذلك من موقع الشخص الذي تُنسب له معرفة قد يكون مسيئًا أكثر.
للتحليل النفسي الأدوات اللازمة لعدم اللجوء إلى تثبيت الحالة أو الوضع (الستاتوس)، وهي كلمة مصدرها من الـ static، أي الساكن، لكن الازدراء ينتظر المحلل النفسي في الزاوية عندما لا يكون لديه ما يكفي "من العزم" لتفكيك المعرفة في كل مرة من جديد.
فيما يتعلق بالسياسة المؤسساتية، يُطرح السؤال عن كيفية بناء حياة مجتمعية لا يتموقع فيها أصحاب السلطة في مكان الآخر الكبير، آخذين بعين الاعتبار أن هناك قرارات مؤسساتية مثل من يناسب أن يكون عضوًا في الـ- GIEP أو عضوًا في الـ- NLS.
ثمة أدوات، مثل العبور(pass) والانتظام من جديد (permutation)، للتعامل مع ديناميكيات علم نفس الجمهور لكن ليس هناك أي ضمانات لأن تكفي البنية وحدها لمنع حدوث ظاهرة الازدراء.
في رأيي، مثلما أن هناك حاجة للتأهيل المستمر، هنالك حاجة للحوار المستمر مقابل الازدراء الذي في داخلنا، اذ أنه جزء لا يتجزأ مما هو إنساني. لذلك، فإن "عدم الازدراء" يعد تحديًا وعملًا مستمرًا، وإلا فانه يغدو مثالا، تحول الى مثال، سيصبح مثالًا، وخيالا.
