"מודרניות נזילה" [1], כך כינה את החברה בת זמננו פרופ' זיגמונט באומן, סוציולוג והוגה חברתי, שהתעניין וחקר אותה. הוא תיאר את המרוץ אחרי תשוקות חדשות במקום אחר סיפוקן, כשהמושג גבול מאבד ממשמעותו, ואת התובענות לחילוף מתמיד, תנועה ושינוי כדרך להתקיים [2]. הוא זיהה את המודרניות הנזילה ככוח מניע לקראת מטרה מסודרת בלתי ניתנת לזיהוי. ז'אק אלן מילר,עשה שימוש בהמשגה של באומן, כדי לומר "פסיכואנליזה נוזלית" [3]. דימוי הנוזל, של מה שאינו מוצק אלא זורם, מדגיש את מה שבורח וחמקמק. דרך כך אפיין מילר את תקופתנו כזו שבה המצפן של המוסר התרבותי נחלש והתחלף, ולפיכך גם השיח התרבותי שינה את פניו לעבר האפשרות שתמיד יופיע עוד מסמן בשרשרת. תקפותו של מסמן האדון נחלשת ובמובן זה נחלשת גם יכולתו של הסובייקט להיעזר בו כפתרון. אחד התוצרים לכך הינה דחיפה אינסופית לעבר הדבר הבא,החדש שלא ניתן להשביעו, חדש שהוא אינו חדש כיון שאנחנו יודעים כבר מלכתחילה על עתידו כפסולת [4]. היסדקותו והיחלשותו של שיח האדון לצד הסרת ההדחקות ייצרו דחיפה של הממשי לקדמת הבמה. ואין מנוס לסובייקט של התקופה מלהמציא לעצמו פתרונות חדשים על מנת להתמודד עם הדיחפיות הגופנית שהיא מנת חלקו.
אני מבקשת באמצעות אפיון התקופה ככזו, לבחון את הסטטוסשל ההפגנות והמחאה הציבורית שתופסים נפח בעת הזו. ואף יותר מכך, אני רוצה להציע כי ההפגנה משמשת ניסיון למציאת פתרון למודרניות הנזילה- ההפגנה והמחאה כסימפטום של התקופה.
בנאומו האחרון לאומה של ג'ו ביידן, המועמד הדמוקרטי לבחירות ארה"ב, עבר מסר התקווה כמרכזי. זהו אמנם מסר דמיוני, המייצר אשליה של מציאות עתידית אפשרית, אך עדין הפך כמשענת וכקצה חוט להיאחז בו עבור אמריקאים רבים השואפים לסיום שלטונו של דונלד טראמפ. בהיעדר אלטרנטיבה דומה בישראל, משמשת המחאה, בתצורותיה השונות, כמשענת דמיונית שכזו. הסיפור שנטווה דרכה, שמהותו הוא תקווה לשינוי מיוחל, המאבק למען הצדק והאמת, כל אלו משמשים כמעטפת פנטזמטית למציאות השסועה והמכאיבה.
"שבת בבלפור" מתאר את נקודת הציון השבועית, הקוצבת אחת לשבוע את קיומה של המחאה, וממקמת את השבוע ביחס אליה: התקשורת;המפגינים; כוחות המשטרה. הטמפורליות השבועית מגלמת את ההסדרה הסמלית של המחאה. לתוכה מתנקזות אופנויות שונות של אמת, אמיתות שונות של קבוצות אוכלוסייה מגוונות:"הון, שלטון, עולם תחתון"; "ביטחון לנשים ברחובות";"חופש ליסוע לאומן" ועוד ועוד.
ההיבט השלישי והמעניין, הממשי, המופיע כחלק מהסימפטום, הינו הגוף. ההתענגות הגופנית במחאה מגולמת באופנים של צעקות, שירה,ריקודים, שתיקה מדיטטיבית, אלימות, זיעה, ונוכחות. המחאה כמרחב המעגן את ההתענגות.
האם המחאה כסימפטום תוכל להפוך להפיכה של ממש?ההתייחסות של לאקאן למהפכה בסמינר ה-17 [5] ובמידה מסוימת ההיסטוריה של המחאות בישראל, מלמדות אותנו שדרוש מעבר לכך כדי שתתרחש הפיכה, אם כי אין ספק שבתקופה שחוסר הוודאות של המגיפה מצטרף לנזילות של התקופה, המחאה משמשת פתרון לא כל כךגרוע.
1.באומן, ז. (2007). מודרניות נזילה. (ב.צ הרמן תרגם). מאגנס. (פורסם במקור ב 2000).
2.באומן, ז. (2002). גלובליזציה. (ג. חזנוב תרגם). הקיבוץ המאוחד. (פורסם במקור ב-1998).
3. Miller, J.A. (2007-2008). Orientation Lacanienne III: 13th session of the course. 26 mars 2008. Teaching Delivered in the Department of the Psychoanalysis at Paris VIII University, unpublished.
4. Miller, J.A. (2004). Lecture given as part of IV Congress of the WAP. Comandatuba - Bahia. Brasil.
5. Lacan, J. (2007). The Other Side of Psychoanalysis, 1969-1970: The Seminar of Jacques Lacan, Book XVII. Norton.
الاحتجاج كحل "عَرَضي"[1]للسيولة
"حداثة سائلة"[2]، هكذا وصف البروفيسور زيجموند باومان، عالم الاجتماع والمفكرالاجتماعي، مجتمعنا الحديث الذي بحثه. لقد وصف باومان اللهاث وراء رغبات جديدة بدلاً من السعي الى إشباعها، حيث يفقد مفهوم الحدود من معناه، وبالاضافة المطالبة بالتبديل الدائم، والحركة والتغيير كنهج حياة.[3] حدّد باومان سيولة الحداثة كقوة دافعة باتجاه هدف منظم غير قابل للتحديد. استخدم جاك ألين ميلر مفهوم باومان ليطرح مفهوم "سيولة التحليل النفسي."[4] تبرِز هذه الصورة للسائل، والذي هو غير صلب وانما متدفق، ما يفلت وينسلّ. يستخدم ميلر ذلك ليقول عن عصرنا أنه زمن ضعف فيه المؤشر الأخلاقي وتغير،ما أدى إلى تغيير الخطاب الثقافي ليتيح ظهور دال أخر في السلسلة دائما. تضعف صلاحية الدال السيد وكذلك قدرة الذات على الاستعانة به كحل. إحدى النتائج لذلك هي الدفع اللانهائي نحو ما يلي، الجديد الذي لا يمكن إشباعه، جديد قديم لأننا نعرف منذ البداية أن مستقبله أن يكون فضلةً[5]. ادى تصدع خطاب السيد وإضعافه، سوية مع إزالة الكبوتات إلى دفع الواقعي لواجهة المسرح. ولا مفر لذات هذه الفترة سوى ابتكار حلول جديدة لنفسها لمواجهة ضروراتها الجسدية المُلحة.
من خلال هذا الوصف لعصرنا، سأحاول تقييم موقع المظاهرات والاحتجاجات الجماهيرية التي لها وزنها في هذه الأيام. بل سأحاول حتى ان أطرح بأن المظاهرات هي بمثابة محاولة لإيجاد حل لسيولة الحداثة - سأفسر فيما يلي كيف أرى بالتظاهر وبالاحتجاجات عَرَضا لهذه الفترة.
كان الأمل الرسالة المركزية في خطاب جو بايدن (المرشح الديمقراطي للانتخابات الأمريكية) الأخير. في حين أن هذه الرسالة خيالية، وتخلق وهمًا لواقع مستقبلي محتمل، إلا أنهاتحولت مع ذلك إلى سند وطرف خيط يتمسك به أمريكيون كثر يأملون انتهاء حكم دونالدترامب. في غياب بديل شبيه في إسرائيل، فإن الاحتجاج، بأشكاله المختلفة، يمثل مسندا خياليا مشابها. القصة التي نسجت من خلاله، التي جوهرها هو الأمل في تغيير طال انتظاره، والنضال من أجل العدالة والحقيقة، هي كلها بمثابة قشرة وهمية لواقع متصدع ومؤلم.
"يوم السبت في بلفور" هو بمثابة نقطة محددة اسبوعية تضبط مرة في الأسبوع وجود الاحتجاجات، وتُموقعالأسبوع نسبة إليها: الإعلام؛ المتظاهرون وقوات الشرطة. تجسد هذه الزمنية الأسبوعية ترتيبا رمزيا ماللاحتجاج. ولداخلها يتم تصريف أشكالا مختلفة للحقيقة، حقائق مختلفة لمجموعات متنوعة من الجمهور: "الثروة، السلطة، العالم السفلي"؛ "الأمن للنساءفي الشوارع"؛ "حرية السفر لأومان" والمزيد والمزيد.
أما البعد الثالث الواقعي، الأكثر إثارةللاهتمام، والذي يظهر كجزء من العرض، هو الجسد. يتمثل التلذذ الجسدي في الاحتجاج بالصراخ، الغناء، الرقص، الصمت التأملي، العنف، التعرقوالحضور. الاحتجاج كحيز لإرساء التلذذ.
هل من الممكن للاحتجاج كعرض أن يتحول إلى انقلاب حقيقي؟ يعلمنا تطرق لاكان إلى الثورة في السمينار السابع عشر[6] بالإضافة إلى تاريخ الاحتجاجات في إسرائيل، إلى حد ما، أن الانقلاب يحتاج إلى أكثر من ذلك. لكن مما لا شك فيه، في الوقت الذي ينضم فيه عدم اليقين بشأن الجائحة إلى سيولة هذه الفترة، أن الاحتجاج قد يشكلّ حلا ليس سيئا للازدراء.
[1] من العَرَض
[2] باومان، ز (2007). الحداثة السائلة. (ترجمة ب.ص. هيرمان). ماجنس. (أصدِر للمرة الأولى في العام 2000).
[3] باومان، ز (2002). العولمة. (بترجمةن. حزانوف). هكيبوتسهمؤوحاد. (أصدِر للمرة الأولى في العام 1998).
[4] Miller, J.A. (2007-2008). Nullibiété – Toutle monde est fou. Teaching Delivered in the Department of the Psychoanalysis in the University Paris VIII,unpublishe. lesson of 26 Mars, 2008.
[5] Miller, J.A. (2004). Lecture given as part of IV Congress of the WAP.Comandatuba - Bahia. Brasil.
[6] 5. Lacan, J. (2007). The Other Side of Psychoanalysis, 1969-1970: The Seminar of Jacques Lacan, Book XVII. Norton.
