הפחד מהזר-רב שיח מתמשך - الخوف من الغريب – حوار متواصل

ב-9 בספטמבר 2017 התקיים בווינה פורום ״זאדיג״ (ZADIG) בנוכחות ארבעים מוזמנים מהחיים הציבוריים האוסטריים – פוליטיקאים, אמנים, עיתונאים ואנשי אקדמיה – שדנו ביניהם ועם ליליה מהג׳וב, נשיאת ה-NLS, עם גיל כרוז ועימי, מזכירי זאדיג וינה, על הנושא ״הפחד מהזר – שיח או בידול״. ז׳.א. מילר הודיע שישתתף, אולם נאלץ לבטל בשל מחלה. באירוע נכחו 400 שומעים.

ב-26 בדצמבר 2017 התקיים ב-GIEP ערב שיח בעקבות הזמנתה של מזכירת הג׳יאפ, אנט פלד, להעיד על הפורום בווינה. התדיינו קלאודיה אידן, סולי פלומנבאום ואבינעם חקלאי,  והתפתח דיון ער עם המשתתפים האחרים באותו ערב.

בשבילי היה ערב זה אירוע, עדות, רחוק מדיווח, שהבהיר לי בדיעבד היבטים מסוימים של יוזמתי לקיום הפורום בווינה ושל התנאים לפעילותי שם בכלל.

סיפרתי שהיוזמה של ארגון הפורום נבעה מלוגיקה שקשורה לפוליטיקה הלאקאניאנית המקומית האוסטרית, כאשר עלתה מהקבוצה שם השאלה, מה משמעות העובדה שהיוזם והמתאם של הקבוצה האוסטרית הוא ״לא אוסטרי״, זר ויהודי-ישראלי. זה הפך את השאלות ״מי הוא זר״ ו״מה זה זר״ לשאלות אקטואליות לכל אחד ואחת מחברי הקבוצה של השדה הלאקאניאני באוסטריה.

לקראת הפורום התארגנו שבעה קרטלים שעבדו על הנושא (ביניהם גם קרטל אחד עם פליטים, עם שלמה ליבר מישראל כ״פלוס אחד״), ותוצרי עבודת הקרטלים מצאו מקום בערב קרטלים ב-13 באוקטובר 2017 בווינה.

הדיונים בפודיומים בפורום נגעו בהיבטים רבים של תופעות הזר – כלכליים, פוליטיים, היסטוריים, אידיאולוגיים ותרבותיים – שידי פה קצרה מלתאר, לכן רק כמה דוגמאות: מנהל משא-ומתן במלחמה ביוגוסלביה לשעבר סיפר איך בקרואטיה גייסו מילים מלפני מאות שנים על-מנת ליצור הבדל, זרות, באופן אקטיבי, יזום, מתוך צרכים פוליטיים בדלניים. נערך דיון על תפקידה של שפה כלכלית ז׳רגונית מנוכרת כמכשיר לשליטה וכוח של מעטים על רבים בפוליטיקה הגלובלית הקפיטליסטית. אמנית צעירה ממוצא סורי, שהגיעה לווינה, סיפרה שהיא נמצאת תחת תביעה מאסיבית מתמדת להוכיח את הסתגלותה לחברה האוסטרית תוך כדי דרישה למחיקת ייחודיותה ומוצאה. כל סימן של שונות מתקבל בחווייתה בחברה כסירוב להתאים את עצמה.

בהמשך הדיון נהייה ברור יותר ויותר, כי העובדה שעד שנות ה-90 אוסטריה ראתה את עצמה כנכבשת ב-1938 על-ידי המשטר הנאצי הגרמני, ולכן הכחישה את השתתפותה הפעילה והזדהותה ההמונית עם משטר זה, גרמה לכך שלאורך שנים  אוסטרים רבים וממשלותיהם  לא ראו צורך להתמודד עם עבר זה, ושיש לכך  תפקיד מרכזי בתופעות של רתיעה ושנאת זרים בימים אלה. תופעה זאת קיבלה לאחרונה ביטוי בקלפי עם הקמה של ממשלת ימין לאומני, בה משתתפת מפלגת ימין קיצוני-פופוליסטי, חדורת שנאת פליטים וזרים, בעלת שורשים נאציים.

האנליטיקאים בפורום הדגישו איך המסמנים מהעבר ממשיכים לפעול בהווה ביתר עוצמה, גם בגלל אותה הכחשה. בנוסף לזה הערנו, כי הזר, הבדלנות והגזענות, פועלים בתוך כל אחד מאתנו. כמו כן, האנליטיקאים הצביעו על ההתענגות כגורם מכריע בקבלת החלטות ועל ההכרח לקחת אותה בחשבון בהבנת ובהכוונת תהליכים פוליטיים וחברתיים. נקודה זאת הפתיעה ועוררה סקרנות רבה.  

בערב שיח בתל-אביב סיפרתי שאחד האפקטים של הפורום וערב הקרטלים בווינה היה מועקה אצל העמיתים האוסטרים, בעיקר אצל אלה שהיו פעילים לקראת אירועים אלה ובמהלכם. מתוך הדיון בערב בתל-אביב אפשר היה להבין זאת, שהזר אינו נשאר יותר בחוץ, אלא נהייה מוחשי, גופני-ממשי, בתוך כל אחד ואחת מאתנו.

מתוך זה אני יכול להגיד על עצמי, שהיוזמה של מילר, של כניסת האנליטיקאים באופן פעיל לתוך השדה הפוליטי, איננה ״עיסוק בפוליטיקה״, אלא הכרה בעובדה שהפוליטיקה נמצאת רשומה עמוקות בהכי אינטימי שלי, ושלא אוכל להתעלם ממנה בעיסוקי במעשה האנליטי.

 في تاريخ 9 أيلول 2017، عُقد في فيينا منتدى "زاديغ" (ZADIG) بحضور أربعين مدعوًّا من الشّخصيّات النّمساويّة المعروفة – سياسيّون، فنّانون، صحفيّون وأكاديميّون – والذين تناقشوا فيما بينهم ومع رئيسة الـ NLS، ليليا محجوب، ومع أمينيّ "زاديغ فيينا"، غيل كروز وأنا، حول موضوع "الخوف من الغريب – خطاب أم تمييز". أعلن ج. أ. ميلر عن نيّته في المشاركة، إلّا أنّه اضطُرّ إلى الإلغاء بسبب المرض. حضر المنتدى 400 مستمع.

في تاريخ 26 كانون الأوّل 2017، عُقِدت في الـ GIEP أمسية حواريّة في أعقاب دعوة أمينة الـ GIEP، أنيت فيلد، لتقديم شهادة عن منتدى فيينا. قدّم كلّ من كلاوديا إيدان، سولي بلومنباوم، وأفينوعام حاكلاي مساهمات للحوار، وتطوّر هناك حوار نشط مع المشاركين الآخرين في تلك الأمسية.

بالنّسبة لي، كانت الأمسية عبارة عن مناسبة، شهادة، بعيدًا عن التّقرير، أوضحت لي بنظرة رجعيّة جوانب معيّنة من مبادرتي إلى إقامة منتدى فيينا وظروف نشاطي هناك بوجهٍ عامّ.

وقد شاركت بأنّ المبادرة إلى تنظيم المنتدى نتجت من خلال منطق يتعلّق بالسّياسة اللّاكانيّة المحلّيّة النّمساويّة، حين طُرِح سؤال في المجموعة هناك: ما معنى أن يكون الشّخص المبادر إلى المجموعة النّمساويّة والمنسّق لها "ليس نمساويًّا"، غريبًا ويهوديًّا-إسرائيليًّا. وقد حوّل ذلك السّؤال تلك الأسئلة حول "من هو الغريب؟"، و"ماذا يعني الغريب؟" إلى أسئلة طارئة لكلّ واحد وواحدة من أعضاء مجموعة الحقل اللّاكانيّ في النّمسا.

تحضيرًا للمنتدى، تنظّمت سبع كارتيلات (مجموعات عمل) عملت على هذا الموضوع (من بينها كارتيل واحد ضمّ لاجئين، رافقه شلومو ليبر من إسرائيل كمحلّل زائد)؛ ووجدت نتاجات عمل مجموعات الكارتيل مكانًا لها في أمسية "كارتيلية" عُقدت في 13 تشرين الأوّل 2017، في فيينا.

تطرّقت النّقاشات في المنتدى إلى جوانب كثيرة من ظاهرة الغريب – جوانب اقتصاديّة، سياسيّة، تاريخيّة، أيديولوجيّة وثقافيّة – والتي لا يتّسع المجال هنا لوصفها جميعًا، لكنّني سأعرض بعض الأمثلة: روى لنا أحد مديري المفاوضات أثناء حرب يوغوسلافيا كيف أنّه في كرواتيا جنّدوا كلماتٍ تعود إلى قرون ماضية من أجل خلق التمييز، التغريب، بشكل ناشط، وبمبادرة واعية، من منطلق الاحتياجات السّياسيّة الانفصاليّة. دار نقاش حول دور اللّغة الاقتصاديّة المُقصِية التي تغلغلت إلى العامية المحكيّة كأداة لسيطرة مجموعة صغيرة وفرض قوّتها على كثيرين في السّياسة العالميّة الرّأسماليّة. روت لنا فنّانة شابّة من أصل سوريّ، أتت إلى فيينا، كيف أنّها موجودة تحت ضغط دائم وهائل لإثبات تأقلمها مع المجتمع النّمساويّ، وكيف أنّ ذلك ينطوي على المطالبة بمحو خصوصيّتها وأصلها، حتّى صار يُنظر إلى أيّ رمز لاختلافها على أنّه رفضٌ للتّأقلم مع المجتمع.

مع استمرار الحوار، بات أكثر وضوحًا أثر حقيقة أنّه حتّى سنوات الـ 90، كانت النّمسا تعتبر أنّها احتُلَّت في العام 1938 من قبل النّظام النّازيّ الألمانيّ، ولذا كانت تنكر مشاركتها النّاشطة وتضامنها الجماهيريّ مع هذا النّظام، ما أدّى، على مدار سنين كثيرة، إلى عدم تعاطي الكثير من النّمساويّين وحكوماتهم مع هذا الماضي، وبات من الواضح أنّ لذلك دورًا مركزيًّا في ظاهرتي النّفور وكره الأجانب الشّائعتين اليوم. وقد تجلّت هاتان الظّاهرتان في الانتخابات الأخيرة، مع إنشاء حكومة يمينيّة قومجيّة، يشارك فيها حزب يمينيّ متطرّف-شعبويّ، وهو حزب مشبَع بالكره للّاجئين والأجانب، وله جذور نازيّة.

وقد شدّد المحلّلون في المنتدى على أنّ  الدوال من الماضي لا تزال نافذة في الحاضر بزخم أكبر، بفضل ذلك الإنكار أيضًا. إضافة إلى ذلك، نوّهنا إلى أنّ الغريب، التفرقة والعنصريّة، يعملون جميعهم في داخل كلّ واحد منّا. كذلك، أشار المحلّلون إلىّ كون التّلذّذ عاملا حاسمًا في اتّخاذ القرارات وإلى ضرورة أخذه في الحسبان عند محاولة فهم وتوجيه العمليّات السّياسيّة والاجتماعيّة. كانت هذه نقطة مفاجئة أثارت الكثير من الفضول.

في الندوة الحواريّة التي عُقدت في تل أبيب، أخبرتُ الحاضرين بأنّ إحدى آثار المنتدى وأمسية مجموعات الكارتيل في فيينا كانت شعور الزّملاء النّمساويين بالضّائقة، خصوصًا أولئك الذين كانوا ناشطين في التّحضير لهذه المناسبات وفي خضمّها. من خلال الحوار المسائيّ في تل أبيب، بات من الممكن فهم الأمر، وإدراك أنّ الغريب لم يعد قابعًا في الخارج، وإنّما أصبح ملموسًا، محسوسًا، واقعيًّا، في داخل كلّ واحد وواحدة منّا.

من خلال ذلك أستطيع أن أقول عن نفسي إنّ مبادرة ميلير، تلك التي دعت إلى دخول المحلّلين إلى الحقل السّياسي بشكل فعّال، ليست "انشغالًا بالسّياسة"، وإنّما هي اعتراف بحقيقة كون السّياسة محفورةً عميقًا في الأكثر حميميّة لديّ، وبأنّني لن أتمكّن من تجاهلها في خضمّ عملي في المجال التّحليليّ.