הפוליטי והאינטימי כרוכים -السّياسيّ والحميميّ يتداخلان

‍בעקבות הראיון של אמיר קלוגמן עם ניר חסון  "הדימוי חזק מהמציאות" (גיליון מס' 3)

 משהו בהקשבה של אמיר קלוגמן לניר חסון ושל ניר חסון לרחשי העומק של אורשלים, הרי היא ירושלים, אל-קודס, רחשי עומק שבאים לידי ביטוי בספר שכתב אודות ירושלים, לכד את תשומת ליבי. חדר מבעד לחומה הפרטית שלי. מה הופך ראיון לראיון ״טוב״ - שאלה מסקרנת; טוב במובן שמעורר אותך לקרוא עוד, שגורם לך להתעניין. התשובה שנתתי לעצמי היא, שזה קשור באפשרות להקשיב,להקשיב למרואיין שלך. ובאופן ספציפי, מצליח לכרוך את הפוליטי באינטימי. עבורי,משהו מהאינטימי שלי, משהו ששכן בגופי, הצליח להתנסח ולקבל מובן מסוים כשקיבל את

הקונטקסט הפוליטי.

מכל ההיבטים המגוונים שהראיון מכיל (הנתון אודות סוגיית מעמד התושבות בניגוד למעמד האזרחות, של כ-40% מתושבי ירושלים, היה מטלטל), אני בוחרת לחלץ מתוכו כרגע פרט אחד. זהו הפרט אודות הארכיטקטורה הייחודית של מה שנקרא׳ שכונות הבריח׳. פרט ביוגרפי עבורי.

נולדתי בירושלים, להורים גם הם ילידי ירושלים. גדלתי  באותו רצף שכונות שנבנה אחרי 67׳ וכונה כך בשל תפקידן - ״נעילת״ הר הצופים לשטח ירושלים המערבית.

(אלה השכונות הצבועות במפה בצבע סגול כהה,משמשות ׳גשר׳ בין החלקים שבתכלת ובאותו הזמן ׳טריז׳, חיץ בין הירוקים הבהירים).

העובדה ששכונותיה החדשות של ירושלים שנבנו אחרי67׳, נבנו כלא אפשריות – טופוגרפית - עובדה אדריכלית/פוליטית,עזרה לי לנסח משהו מהבלתי אפשרי שחוויתי בילדות. הוריי הגרילו מגרש במכרז שהמדינה הוציאה אחרי המלחמה. הם בחרו לעבור מהשיכונים התוססים והצפופים יחסית של קריית-יובל למגרש בשכונה אשר הוקמה על גבעה שהייתה זירת קרב במלחמת ששת הימים. מדובר באיזור צחיח, טרשי, שבמהירות ובדחיפות הפך אחרי המלחמה מגרש בנייה ענק.

גדלתי בגבעת המבתר שנבנתה על רכס אחד שלהר תלול, ברכס מולו - שכונת שועפט, ובאמצע - ה״ואדי״.

בראיון איתו, אומר ניר חסון לאמיר קלוגמן:״...זה בדיוק הסיפור של אורשלים. אנחנו צריכים לספר לעצמנו סיפור שהוא שונה לחלוטין מהמציאות, והצלחנו לייצר איזו מין עיר, שאין בה גבול אבל יש בה מפה מנטאלית. לכל ירושלמי, פלסטיני או ישראלי, לא משנה, יש מפה מנטאלית אחרת. במפה המנטאלית שלך יש גבול בינך לבין עיסאוויה, וזה לא משנה שאין שם גבול״. ביננו לבין השכנים בשועפט לא היה גבול מסומן, היה  ואדי. מעולם לא ניסיתי לעלות לשם. הסתפקתי בדמיון.

עוד אומר ניר חסון: ״אני לא בנאדם קונספירטיבי,אני לא חושב שמישהו תכנן את זה ככה, אבל איכשהו הצלחנו ליצור גם תכנונית, גם גיאוגרפית וגם מנטלית, איזושהי מערכת, שבה אתה מצליח לחיות חיים שלמים בלי לראות את הצד השני...״

כילדה, חשבתי שזה לא סביר שישכל כך הרבה  מדרגות שצריך לטפס לכל מקום שרוצים להגיע, שהשכונה בנויה במבנה של טרסות, קירות אבן גבוהים, אבן ירושלמית כמובן. אין שכנים ממול. ואין סוף מדרגות אותן צריך לעלות כדי להגיע מהרחוב שלי, שנקרא רחוב ששת הימים, לרחוב הבא, שנקרא...? רחוב מדבר סיני. וממנו פיר מדרגות נוסף, לרחוב שנקרא...? מצרי טיראן. בסוף עולים עוד מדרגות וכבר נוגעים... בשמים. אבל אז גם נעתקת הנשימה ולא נשאר כוח לשחק. סתם לשחק.

לכל מקום שאתה רוצה ללכת, אתה מחשב זמן ומאמץ. ויש את הריח. ריח טחב שנובע מהאבנים הענקיות והקרירות. ריח של כובד. של כובד משקל.

מהראיון: ״... זו שכונה לא נורמלית [חסון מדבר על ארמון הנציב, עוד שכונה שנבנתה אחרי 1967, ח.ש.], קשה לנו לראות את זה, זו לא שכונה סבירה, אבל הבולמוס המדיני יצר מין עיוותים אורבניים כאלה, שרק היום בדיעבד מתחילים להבין אותם, כמה הם מוזרים, כמה השכונות האלה הן לא טבעיות, כמה הן לא צמיחה אורגנית של העיר...״

 מוזר, לא טבעי, לא אורגני. וכילדה, ידעתי זאת, בלי שידעתי שאני יודעת.

 ״... הגישה של ההוויה המדברת, parlêtre, מאפשרת לנו לשוב אל  אותו משפט 'שהלא מודע הוא פוליטי' החל מהרישום בגוף, מהאירוע הגופני... הגוף המדבר תמיד בא להתנגד לגוף של האינדיבידואל. הוא מדבר ומדגים את השיח כקשר חברתי שנרשם בגוף״. [אריק לוראן ״הלא מודע הוא פוליטי,היום״ , [Lacan Quotidien  518

‍

  انفي أعقاب مقابلة أمير كلوغمان مع نير حسون"التّصوّر أقوى من الواقع" (العدد 3)

ثمّة شيء في إصغاء أمير كلوغمان إلى نير حسون، وإصغاءنير حسون إلى الأصوات العميقة المنبثقة عن أورشليم، وهي ذاتها يروشلايم، والقدس،أصوات عميقة تتجسّد في الكتاب الذي كتبه حول القدس – ثمّة شيء أسَرَ انتباهي. شيءاخترق جداري الخاصّ. ما الذي يجعل المقابلة مقابلة "جيّدة"؟ إنّه سؤالمثير للاهتمام؛ جيّدة بمعنى أنّها تحفّزك على قراءة المزيد، تجعلك تبدي اهتمامًا.الإجابة التي قدّمتها لنفسي هي أنّ الأمر يتعلّق بإمكانيّة الإصغاء – الإصغاء إلىمن تقابله. وعلى نحو خاص،ّ اذا نجحت المقابلة في ربط السّياسيّ بالحميميّ.بالنّسبة لي، هناك شيء من الحميميّة لديّ، شيء كامن في جسدي، تمّ التّعبير عنهواستطاع أن يتّخذ مفهومًا معيّنًا عندما تقبّل السّياق السّياسيّ.

 من ضمن جميع الجوانب المتنوّعة التي تخلّلتها المقابلة(المُعطى بخصوص قضيّة مكانة الإقامة، بعكس المواطنة، بالنّسبة لـ %40 من سكّان القدس، كان مُعطى صاعقًا)، بودّي أن أستخلص تفصيلًاواحدًا منها الآن– ذاك الذي يتعلّق بالهندسة المعماريّة الفريدة لما يُعرف باسم"حيّ الإيصاد" (שכונת הבריח). إنّه تفصيل من تفاصيل السّيرة الذّاتيّة، بالنسبة لي.

 ولدت في القدس، لوالدين وُلدا هم أيضًا في القدس. ترعرعتفي عنقود الأحياء ذاته الذي بُني بعد العام 1967، والذي أطلق عليه ذاك الاسم بسبب الغاية منه –"إقفال" جبل المشارف إلى ناحية مساحة القدس الغربيّة.

(إنّها الأحياء التي تظهر بلون بنفسجيّ غامق في الخارطة؛إنّها تشكّل "جسرًا" بين الأقسام الزّرقاء، وفي الآن ذاته تشكّل "إسفينًا"مدقوقًا بين الأقسام الخضراء).

كون الأحياء الجديدة التي بنيت في القدس بعد العام 1967، بُنيت كأحياء مستحيلة – من وجهة نظر تضاريسيّة – هيحقيقة معماريّة/سياسيّة، إلّا أنّها ساعدتني على صياغة شيء من المستحيل الذياختبرته في طفولتي. شارك والداي في مناقصة على قطعة أرض نظّمتها الدّولة بعدالحرب. اختاروا أن ينتقلوا من الـ "شيكونات" المُكتظّة والمفعمةبالحياة، نسبيًّا، في "كريات يوفيل"، إلى أرض في حيّ أُقيم على تلّةكانت بمثابة ساحة حرب خلال حرب الأيّام السّتّة. إنّها منطقة جافّة، صخريّة،تحوّلت بعد الحرب بسرعة وبإلحاح إلى أرض بناء عملاقة.

ترعرعت في "غفعات هامفتار" التي بُنيتعلى قمّة جبل منحدر، وعلى القمّة المقابلة حيّ شعفاط، وفي الوسط،"الوادي".

في المقابلة، يقول نير حسون لأمير كلوغمان: "...هذه بالضّبط هي حكاية أورشليم. إنّنا بحاجة لأن نقصّ على أنفسنا قصّة مختلفةتمامًا عن الواقع، ونجحنا في خلق مدينة ما، لا حدود فيها لكن فيها خارطة ذهنيّة.لكلّ مقدسيّ كان، أكان فلسطينيًّا أم إسرائيليًّا، لا فرق، هناك خارطة ذهنيّةمختلفة. في خارطتك الذّهنيّة أنت، هناك حدّ بينك وبين العيساويّة – وعدم وجود حدّحقيقيّ هو أمر غير مهمّ." بيننا وبين جيراننا في شعفاط لم يكن هناك حدّمرسوم، كان هناك وادٍ. لم أحاول أبدًا أن أصعد إلى هناك. استكفيتُ بخيالي.

يضيف نير حسون: "لست شخصًا يؤمن بنظريّات المؤامرة،ولا أعتقد أنّ ثمّة شخصًا خطّط للأمر بهذا الشّكل، لكن بطريقة أو بأخرى نجحنا فيخلق منظومة – من ناحية تخطيطيّة، وجغرافيّة، وذهنيّة على حدّ سواء – تمكّنك من عيشحياة كاملة دون أن ترى الجانب الآخر..."

 عندما كنت طفلة، كنت أفكّر في أنّه من غير المعقول أنيكون هناك ذاك الكمّ من السّلالم التي يجدر بك تسلّقها للوصول إلى أيّ مكان، وأنّللحيّ هيكلًا مدرّجًا، وجدرانًا حجريّة عالية، حجارة مقدسيّة طبعًا. لا يوجد جيرانقبالتنا. وهناك عدد لا نهائيّ من الدّرجات التي يجب أن أصعدها كي أصل من شارعنا،واسمه شارع الأيّام السّتّة، إلى الشّارع التّالي، واسمه...؟ شارع صحراء سينا.ومن ذاك الشّارع، هناك سلالم إضافيّة نحو شارع يُدعى...؟ "مضائق طيران".في النّهاية هناك درجات إضافيّة تصعدها وتكاد تلمس... السّماء. ولكن عندها تنقطعالأنفاس ولا تبقى لديك قوّة على اللّعب. مجرّد اللّعب.

لأيّ مكان تبغي الذّهاب إليه، عليك أن تحسب الوقتوالمجهود اللّازم. وهناك الرّائحة أيضًا. رائحة العفن الفطريّ المنبعثة عن الحجارةالعملاقة والباردة. رائحة الثِّقَل. ثِقَل الوزن.

 من المقابلة: " ... إنّه حيّ غير طبيعيّ [يحدّثناحسون عن حيّ "أرمون هنتسيف"، وهو حيّ آخر بُني بعد العام 1967، ح. ش.]، يصعب علينا رؤية ذلك، وإدراك أنّ الحيّ ليسمنطقيًّا، ولكنّ الهوس السياسي خلق تشويهات مدنيّة كهذه، صرنا ندركها وندرك مدى غرابتهافقط الآن – كم هي غير طبيعيّة، تلك الأحياء، وكم أنّ نموّها لم يكن نموًّا عضويًّاللمدينة..."

 غريب، غير طبيعيّ، غير عضويّ. عندما كنت طفلة كنت أعلمذلك، دون أن أعرف أنّني أعلم ذلك.

 "... إنّ توجّه الكيان المُتكلّم، parlêtre، يتيح لناإمكانيّة العودة إلى تلك الجملة "اللّاوعي هو السّياسيّ"، ابتداءً من الذي يُسجّل فيالجسد، من الحدث الجسديّ... فالجسد المُتكلّم يحاول دوما أن يقاوم جسد الفرد. إنّهيتكلّم ويُمثّل الخطاب كرابط اجتماعيّ يُسجّل في الجسد". [إريك لوران،"اللّاوعي هو السّياسيّ، اليوم"، LacanQuotidien 518]

‍