האובדן הכבד של חיים מאז ה-7 באוקטובר, השפיע עמוקות על כל אחד ואחת מאיתנו, ועטף רבים ביגון וצער יומיומיים. אל מול השכול הרב הזה, היו שחשו צורך לעשות שם ומקום לאהוב הפרטי שלהם, אחד, אחת מיני רבים כל כך.... ולתת פומבי לדמותו ולמאפייניו הייחודיים. הצורך הזה הוליד תופעה חדשה, שבוודאי נתקלתם בה, המכונה "סטיקרים לזכרם". סטיקרים אלה הפכו להיות אמצעי הנצחה עכשווי, לשימור ושיתוף המורשת של אלו שנרצחו או נפלו במלחמה, בכל מקום, בתחנת אוטובוס או רכבת, בפאב, או בפינת רחוב. בסטיקרים מופיעה איזושהי בדיחה, עצה לחיים טובים, קטע משיר או ביטוי אהבה וגעגוע, ואלפי אנשים מדפיסים ומדביקים את הסטיקרים הללו ברחבי הארץ וגם בחו"ל, כדי להבטיח שזכר חייהם של המתים לא יישכח. יש גם סטיקרים שכוללים ברקוד הניתן לסריקה, שמוביל את הסורק לדף זיכרון, בדרך כלל באינסטגרם.
הפעולות שליצירת הסטיקרים, הדפסתם, איסופם, והדבקתם במקומות שונים, הפכו לסוג של טקס מקומי, אולי על מנת לתווך באופן סמלי את החור הפעור שמותיר האבל. במחקר הנ"ל שנעשה אודות התופעה התגלה שהמשפט הנפוץ ביותר שנמצא על הסטיקרים הוא: "כל עוד מישהו זוכר אותי, אני בחיים". [1]
חוקרת מאוניברסיטת בר-אילן תיארה את התופעה כך: "המתים שלנו מלווים אותנו.. הם לא נשארים בבית העלמין - הם בשוק, בבר, או באתר סקי באיטליה"[2]. אלא שבתופעה הזו, המתים "שלנו" מלווים לא רק "אותנו", אולי מתוך רצון לייחד את המת האישי בתוך השכול הקולקטיבי. השוהה במרחב הציבורי עשוי לעיתים לחוש מותקף מכל עבר בפנים והשמות של המתים.
האם זו דרך לעבד את האבל, ולהנציח את המתים או גם דבר אחר? האם זהו ניסיון, אולי גם כוחני, לגרום לנו 'להרגיש', כאשר אנו חיים במצב בלתי פוסק של אובדן, ולמעשה לא מסוגלים להתרחק מה מוות או לעכל את מה שעובר עלינו, ובעצם חיים בטשטוש וכהות חושים כללית?
ב"אבל ומלנכוליה", תיאר פרויד את התמסרות האוהב לעבודת האבל, והתרת קשרים ליבידנליים לאובייקט האהבה, תוך כיבוד עקרונות המציאות.[3]לאקאן ממשיך המשגה זו בסמינר VI, באומרו: "הסובייקט נכנע לורטיגו של כאב, ואבל, הכרוך באובדן אמיתי ובלתי נסבל לאדם, שפוער בו חור במציאות... כשהוא ניצב לנוכח חור זה, המתאבל מזמן אליו זיכרונות , מסמנים ודימויים. מה שהוא או היא מדגימים זה את החסר בשפה שתוכל להגיב לאותו חור". עבור המסמן החסר הזה לא ניתן אלא לשלם באמצעות הגוף (“with your flesh and blood”).נדמה כי, באופן הזה, הניסיון לתת למציאות הבלתי נסבלת ביטוי סמלי דורש תשלום מהגוף של כל אחד ואחת מאיתנו. מוות בשירות דחף המוות. הגבול הוא דק ובלתי נראה. את כותרת הטקסט הזה ניתן לקרוא ביותר מדרך אחת.
[2]https://www.ynet.co.il/news/article/yokra13918442?utm_source=ynet.app.android&utm_medium=social&utm_campaign=
general_share&utm_term=yokra13918442&utm_content=Header
[3] פרויד, ז'. (2010). אבל ומלנכוליה. בתוך: י'ברוך (עורך ומתרגם), אבל ומלנכוליה: מבחר כתבים ד'(עמ' 10317-18). תל אביב: רסלינג.
لقد أثرت الخسائر الفادحة في الأرواح منذ 7 أكتوبر تأثيرا عميقا على كل واحد وواحدة منا، وغمرت الكثيرين بالحزن والأسى بشكل يومي. وإزاء هذه الفجيعة العظيمة، كان هناك من شعر بالحاجة إلى تخصيص اسم ومكان لمحبوبهم الشخصي، واحد، واحدة من بين الكثيرين ... وعرض شخصيته وخصائصه الفريدة للعلن. وقد انبثقت عن هذه الحاجة ظاهرة جديدة، من المؤكد أنكم صادفتموها، تسمى "ملصقات لذكراهم".أصبحت هذه الملصقات وسيلة معاصرة لإحياء الذكرى، للحفاظ على إرث أولئك الذين قتلوا أو لاقوا حتفهم في الحرب ومشاركته مع الآخرين، في كل مكان، في محطة حافلات أو قطار، في حانة، أو في زاوية شارع. تحتوي الملصقات على نكتة ما، أو نصيحة لحياة جيدة، أو مقتطف من قصيدة أو تعبير عن الحب والشوق، ويقوم الآلاف من الأشخاص بطباعة هذه الملصقات وتعليقها في جميع أنحاء البلاد وخارجها، لضمان ألا تصبح ذكرى حياة هؤلاء الموتى طي النسيان. هناك أيضا ملصقات تتضمن رمزا شريطيا (باركود) يمكن مسحه ضوئيًا والدخول إلى صفحة إحياء ذكرى، عادة ما تكون صفحة إنستغرام.
أصبح الانشغال في ابتكار هذه الملصقات وطباعتها وجمعها ولصقها في أماكن مختلفة نوعا من الطقوس المحلية، ربما من أجل تسهيل التعامل، بشكل رمزي، مع الفجوة السحيقة التي خلفها الحداد. في دراسة أجريت في جامعة بار إيلان حول هذه الظاهرة، تبين أن الجملة الأكثر شيوعا على الملصقات هي[1]:"ما دام أحدهم يتذكرني، فأنا حي".[2]
في الدراسة المذكورة أعلاه، تصف الباحثة هذه الظاهرة على النحو التالي: "موتانا يرافقوننا ويتطورون معنا. إنهم لا يقبعون في المقبرة - إنهم في السوق أو في الحانةأو في منتجع للتزلج في إيطاليا".[3] لكن في هذه الظاهرة، "موتانا" لا يرافقونا "نحن" فقط. ربما بدافع الرغبة في إظهار المتوفى الشخصي بشكل متفرد داخل الفجيعة الجماعية، قد يشعر الشخص الموجود في الأماكن العامة أحيانا أنه يتعرض للهجوم من جميع الجهات على يد وجوه وأسماء الموتى.
هل هي طريقة للتعامل مع الحداد، ولإحياء ذكرى الموتى، أم إنها كذلك شيء آخر؟ هل هي محاولة، وربما عنيفة أيضا، لجعلنا "نشعر"، بينما نعيش في حالة مستمرة من الفقدان، غير قادرين فعليًا على الابتعاد عن الموت أو استيعاب ما نمر به، ونعيش، وفي الواقع، في ضبابية وتبلد شامل في المشاعر؟
في "الحداد والسوداوية"، يصف فرويد انغماس الحبيب في عملية الحداد، وفك الروابط الليبدينالية بموضوع الحب، مع احترام مبادئ الواقع.[4]يواصل لاكان صياغة المفاهيم هذه في السمينار السادس قائلا: "يستسلم الموضوع لدوار (فرتيجو) الألم والحداد، المرتبط بخسارة حقيقية لا طاقة للإنسان لتحملها، مما يفتح فجوة في الواقع ...عندما يقف أمام هذه الفجوة، يستدعي الشخص الغارق في الحداد الذكريات والدلالات والصور. إن ما يظهره هذا الشخص هو الافتقار إلى اللغة التي يمكن أن تستجيب لتلك الفجوة “. بالنسبة لهذا الدال المفقود، لا يمكن للمرء أن يدفع ثمن هذا الافتقار إلا من خلال الجسد ("بلحمك ودمك") يبدو، بهذه الطريقة، أن محاولة التعبير الرمزي عن الواقع الذي لا يطاق تتطلب دفع الثمن من أجساد كل واحد وواحدة منا. الموت في خدمة "دافع الموت" (Todestrib) الذي علمنا فرويد عنه. الفارق دقيق وغير مرئي وقد وسع لاكان نطاق تطبيقه ليشمل أي فعل إنساني يهدف إلىالتكرار (Repetition) وإلى إحداث خلل في التوازن.
وبعيدا عن فعل إحياء الذكرى المؤثر، أجد أن عنوان هذا النص -"تحويل الوقود إلى غبار"- يمكن قراءته بأكثر من طريقة. من يدري ما الذي يكمن في الفاصل بين "الوقود" و "الغبار"؟
* اصلاح في سفر اللاويين
[1]https://www.ynet.co.il/news/article/yokra13918442?utm_source=ynet.app.android&utm_medium=social&utm_campaign=
general_share&utm_term=yokra13918442&utm_content=Header
[3]https://www.ynet.co.il/news/article/yokra13918442?utm_source=ynet.app.android&utm_medium=social&utm_campaign=
general_share&utm_term=yokra13918442&utm_content=Header
[4] فرويد، ز. (2010). الحداد والسوداوية. في: ي. باروخ (محرر ومترجم)، الحداد والسوداوية: مجموعة مختارة من الكتابات 4 (ص10317-18). تل ابيب: ريسلينج.
