כול העולם חשוד בגזענות ובסגרגציה בתקופה של "לא-הכל" - كل العالم مشتبه بالعنصرية والعزل في فترة "ليس كل شيء
ה״לא-הכל״ של לאקאן, חלק 2
לאקאן העז לומר "כול העולם משוגע" כדי להבליט שברגע שמתברר ששם-האב הוא בדיה, שהוא רק הפתרון הסטנדרטי לטיפול בהתענגות – מרגע זה ואילך כל העולם למשוגע ייחשב; אין הבדל מהותי בין אלה שמשתמשים בשם-האב על מנת להתמצא בעולם לבין אלה שמצאו להם פתרון אחר. השאלה העיקרית היא איך כל אחד ואחד יוכל לקשור את הקשר בין הסמלי,הדמיוני והממשי, כיוון שאלה הם שמות האב הבסיסיים, היסודיים. "כל העולם משוגע" היא גם אמירה פרובוקטיבית, המשתמשת למעשה בלוגיקה של "לא-הכל", על מנת לציין סוג של "כל" חסר-גבולות ברורים. וכאשר אין גבולות ברורים, הטופולוגיה של הקשירה יעילה בהרבה; אין היא מתיימרת לחתוך במטרה לסמן "כאן" ו"שם", "שלנו" ו"שלהם","שלי" ו"שלך", "ימין" ו"שמאל",ו"גזענים" ו"לא גזענים", אלא היא עושה שימוש בחתך אך ורק כדי לנסות באמצעותו אופן חדש של קשירה.
הטשטוש בשיחים המתלווה להופעה של שם-האב כבדיה מביא עימו תופעות חדשות. ניטול דוגמה אחת או שתיים.
הפסיכולוג סטיבן פינקר (Pinker) הוא אולי הפסיכולוג הקוגניטיבי הנודע ביותר בארצות הברית [1]. בן 65, נשוי 3 פעמים, ללא ילדים, פרופסור בהרווארד, מנהל לשעבר במכון למדעים קוגניטיביים ב-MIT. מוכרת ביותר התיזה שלו על האינסטינקט הלשוני. ספרו האחרון "Enlightenment Now", שבו הוא טוען שמצבו של המין האנושי הולך ומשתפר, מבחינה מדעית ומבחינה אתית גם יחד – הומלץ על ידי Bill Gates כספר המועדף עליו על שום ההסבר הכה נהיר שהוא מקנה לנו על הקדמה בעולמנו.[2]
מהגדולה הייתה, אפוא, ההפתעה, כאשר 550 אנשי אקדמיה [3] חתמו לא מכבר על מכתב המבקש להוציא את Pinker מתוך הרשימה של distinguished fellows. טענתם הייתה כי פרופסור Pinker עושה מינימיזציה של אי הצדק הקיים בחברה על רקע גזעי. ההפתעה אף גדלה כאשר התברר שהבסיס למכתב ולהאשמה היו שישה ציוצים (tweets) של Pinker, בנוסף למשפט בן שתי מילים שכתב בספר משנת 2011 על ירידה באלימות. באחד הציוצים נכתב כי אין זה נכון ששוטרים יורים במיוחד ב-black Americans ושאין זו אמת שידם קלה מדי על ההדק [4]. פרופסור Pinker הגיב לטענות כנגדו ואמר, בין השאר, שלפי דעתו אנחנו חיים כיום בחברה מורכבת ביותר ושיש לדברים יותר מצד אחד בלבד. אולם דבריו לא שפרו את המצב כלל ועיקר - נדרשת, כפי הנראה, הצהרה ברורה יותר לגבי העניין, הואיל וכל היסוס או דיון סביב הניסוח הופך אותך לחשוד ולאובייקט-מטרה של "אנטי-גזענים" או – לפי הביטוי – של כל libertarian, אשר להבדיל מה-liberal, מוכן ומזומן "ללכת עד הסוף" עם "חופש הביטוי". זהו סוג של משחק בו זוכה מי שלוקח יותר רחוק את גבול ה"חופש". ואם לא הרחקת לכת עד כדי כך שיהיה קשה לשאול אותך שאלות על עמדתך – אתה חשוד באופן אוטומטי.
מקרה דומה ארע לפרופסור לסוציולוגיה באוניברסיטת Yale, ניקולאס קריסטקיס (Christakis). אשתו, אריקה קריסטקיס, התפטרה מתפקידה כפרופסור מומחית לחינוך של ילדים קטנים, בעקבות כך שהמליצה לסטודנטים לא לעטות תחפושות מסוימות ב-'ליל כל הקדושים'(Halloween) מאחר שהן עלולות להיות פוגעניות. השערורייה, כפי הנראה, הייתה כה גדולה עד שהיא גמרה אומר להתרחק מן ההוראה.
מדובר כאן במה שנקרא "תרבות הביטול" ("cancel culture"). לפי הויקיפדיה,מדובר בסוג של חרם על מישהו "אשר ביצע מעשה הנחשב להפרה של נורמות הצדק-החברתי של ימינו, גם אם מעשים אלו התרחשו לפני זמן רב". הדבר בא למנוע אולפסול את כוחם של חוגים חברתיים או מקצועיים שונים – באופן מקוון במדיה החברתית או בעולם האמיתי או בשניהם גם יחד, ל"בטלים ומבוטלים" ייחשבו".[5]
״תרבות קריאה מוגדרת כנטייה בקרב פרוגרסיביים, רדיקליים, אקטיביסטים, מנהלי קהילה – וכמו כן בקרב שמרנים – לפרסם בפומבי מקרים או דפוסי התנהגות וביטויי לשון מעיקים, המשמשים את האחרים."[6]
הפרקטיקה הזאת הפכה לנפוצה כל כך עד שהנשיא אובמה מצא לנכון להתריע ש" אנשים שעושים דברים לגמרי לעניין יכולים גם לטעות. אפשר שיהיו אלה אנשים איתם אתם מתווכחים, אנשים שאוהבים את ילדיהם, וייתכן אפילו שיש להם הרבה מן המשותף אתכם".[7]
ל"תרבות הביטול" יש השפעה כה גדולה על הסטודנטים בקמפוסים של האוניברסיטאות, עד שאת מקומו של הניגוד "אמת – שקר״ תפס ניגוד דיאלקטי אחר: "בטוח – מסוכן".
אקדמאית אחת בשם Francés E. Lee טוענת שהיא רואה "מקבילה בין הדוגמות הסמכותיות של הדת האורתודוכסית לאקטיביזם של צדק חברתי" ב-'חתירה לטוהר' "המאפיינת את תרבות הקריאה. דבר זה גורם אפילו ל"פעילים" להיהפך לסוג של "שוטרים עצמיים בנוגע להתבטאויותיהם, שמא... יימצאו בהן הצהרות שתחשבנה ל"בלתי-נכונות, מעיקות או בלתי הולמות." לי סבורה כי שיטור עצמי זה מסמן את "התרבותה של לוגיקה קולוניאליסטית", בה אנשים "מטיפים" ו" אומרים זה לזה את מה שעליהם לעשות" באמצעות כלי ה"ביוש (Shaming)" – "קוראים, מבודדים, מבדלים או חושפים את מצבו החברתי של מאן דהו." היא מכנה זאת "התנהגות של שליטה והחרבה".[8]
ה-"פמיניזציה של העולם"
ה"חתירה לטוהר" יכולה להיות תגובה לעובדה שבספירת-המלאי של התרבות חסר מסמן אדון שיאפשר בברור קריאה "נקייה" וסופית. וזאת משום שה"פמיניזציה של העולם"[9] – עם האפקטים המלווים של חוסר התמצאות כללית – מדגישה את חשיבות הריבוי של שמות-האב, ובמיוחד אלה של הסמלי, הדמיוני והממשי. עדיף שלא תאמר לי מהי עמדתך לגבי הגזענות או הסגרגציה (זו תהיה חשודה וסגרגטיבית במילא!) או, לכל הפחות, באם אתה מתעקש – בסדר, יהי כך, אבל גם תאמר לי כיצד אתה כותב; כיצד אתה קושר את הקשר. כה יפה אומרים האמריקאים – בזמן שפוגשים אנו את קשייה ואת נפלאותיה של הזוגיות, בהבעת, את גן העדן ואת הגיהינום שבזוגיות: "to tie the knot". זהו ניסוח לא-סגרגטיבי כיוון שהוא ״ניסוח מעשי״, ובשל כך ממאן לפגוש כל פעם את ה"טעות אחד".
الـ - "ليس الكل" وفقا للاكان، الجزءالثاني
تجرأ لاكان على القول بأن"العالم بأجمعه مجنون" ليؤكد أنه ومنذ اللحظة التي يتضح فيها بأن اسم الأب هو فبركة أو اختلاق من نسج الخيال، بأنه الحل العادي وحسب لمعالجة التلذّذ – بدءً من تلك اللحظة يمكننا اعتبار العالم بأسره مجنوناً؛ ليس هنالك أي فرق جوهري بين من يستخدم اسم الأب لتوجيه نفسه في العالم وبين من وجد له حلًا آخر. السؤال الرئيسي هو كيف يمكن لكل فرد أن يُقيم الرباط ما بين الرمزي، الخيالي والواقعي، لأن هؤلاء هم أسماء الأب الأساسية. "العالم بأجمعه مجنون" هي عبارة استفزازية أيضا، وتستخدم عمليا منطق "ليس كل شيء"، للإشارة إلى نوع من "كل شيء"ما، لا حدود واضحة له. وعند انعدام الحدود الواضحة، تكون طوبولوجيا الربط أكثر فاعلية؛ فهي لا تدعي الحسم بهدف تحديد ما هو "هنا"، و "هناك"، و "لنا" و "لهم" و "لي" و "لك" و "اليمين" و "اليسار" و "العنصريين" و "غير العنصريين"، وانما تستخدم القطع لتجرّب طريقة جديدة للربط لا غير.
يجلب طمس معالم الخطابات المرافق لظهور اسم الأب كاختلاق متخَّيل، ظواهر جديدة معه. ولنأخذ مثالا أو اثنين.
قد يكون عالِم النفس ستيفن بينكر أشهر عالم نفسي معرفي في الولايات المتحدة [10].يبلغ بينكر 65 من العمر،متزوج 3 مرات، ليس لديه أطفال، أستاذ في جامعة هارفارد، مدير سابق لمعهد العلوم المعرفية في معهد ماساتشوستس للتكنولوجيا. من أشهر نظرياته هي نظرية الغريزة اللغوية. كتابه الأخير، "Enlightenment Now"، الذي يجادل فيه أن وضع الجنس البشري آخذ في التحسن، علميًا وأخلاقيًا، أوصى به بيل جيتس باعتباره كتابه المفضل بسبب التفسير الواضح الذي يطرحه عن التقدم في عالمنا.
ويا لها من مفاجأة كبيرة كانت عندما وقّع 550 أكاديميًا [11] مؤخرًا على رسالة تطالب بحذف بينكر من قائمة distinguished fellows ادعاءًا أنه يقلل من أهمية التمييز والظلم على أسس عرقية في المجتمع. وقد كانت المفاجأة أكبر عندما اتضح أن أساس الرسالة والاتهام كان ستة تغريدات كتبها بينكر، بالإضافة إلى جملة تتكون من كلمتين كتبها في كتاب من العام 2011 حول انخفاض نسبة العنف. جاء في أحد التغريدات أن ليس هذا صحيحا أن الشرطة تطلق النار على الأمريكيين السود بشكل مكثف وأن ليس ذلك صحيحا أنهم يطلقون النار بسهولة مبالغ بها [12]. رد البروفيسور بينكر على هذه الادعاءات قائلا أنه يعتقد أننا نعيش في مجتمع مركب للغاية اليوم وأن هنالك أكثر من وجه واحد لكل شيء. الا أن تعقيبه لم يحسّن الأمور قطعيا – على ما يبدوهناك حاجة إلى تعقيب أوضح بشأن هذه المسألة، لأن أي تردد أو نقاش حول الصياغة يجعلك موضع شك وهدفا لـ "مناهضي العنصرية" أو لكل libertarian والذي - بخلاف الـ - liberal - مستعد أن "يذهب حتى النهاية" مع "حرية التعبير". إنها بمثابة لعبة يفوز فيها من يأخذ حد "الحرية" إلى أبعد ما يمكن. وإن لم تكن قد ذهبت بعيدا الى الحد الذي يصعب معه سؤالك حول موقفك – تتحول إلى متهم على الفور.
موقف آخر حصل مع أستاذ علم الاجتماع نيكولاس كريستاكيس (Christakis) من جامعة ييل، الذي استقالت زوجته، إيريكا كريستاكيس، من منصبها كأستاذة خبيرة في تربية الأطفال، بعد أن أوصت الطلاب بعدم ارتداء أزياء معينة في عيد الهالوين لأنها قد تكون مسيئة. يبدو أن الفضيحة كانت كبيرة لدرجة أن انتهى بها الأمر بالابتعاد عن التدريس.
يدور الحديث هنا عمّا يسمى "ثقافة الإلغاء" ("cancel culture"). وهو، بحسب Wikipedia نوع من مقاطعة شخص ما "قام بفعل يعتبرانتهاكًا لأعراف العدل اجتماعي المتعارف عليها في أيامنا، وحتى لو حصلت هذه الأفعال قبل وقت طويل". يهدف ذلك لمنع أو استبعاد قوة دوائر اجتماعية أو مهنية مختلفة – بشكل موجه على وسائل التواصل الاجتماعي أو في العالم الحقيقي أو كليهما تعتبر هذهالدوائر "ملغية وباطلة" [13].
"تُعرَّف ثقافة التشهير (call out culture) بأنها ميول سائدة لدى التقدميين والراديكاليين والنشطاء وقادة المجتمعات - وكذلك لدى المحافظين – للنشر العلني لحالات أو أنماط سلوك وتعابير لغوية مثيرة للضيق، يستخدمها الآخرون."[14]
أصبحت هذه الممارسة منتشرة لدرجة أن الرئيس أوباما وجد من المناسب أن يحذر من أن "من يقوم بالأعمال الناجعة تماما معرض للخطأ أيضا. قد يكون هؤلاء أشخاصًا تتجادل معهم، أشخاصًا يحبون أطفالهم، وقد يكون لديك الكثير من المشترك معهم"[15].
لـ "ثقافة الإلغاء" تأثير كبير على الطلاب في الجامعات، الى الدرجة التي اخلى معها التناقض "حقيقي - كاذب" مكانه، لصالح تناقض ديالكتيكي آخر: "آمن - خطير".
تدعي الأكاديمية Francés E. Lee أنها ترى "شبها بين الدوغماتية السلطوية الأرثوذكسية ونشاط العدالة الاجتماعية" في "السعي وراء الطهارة" "الذي يميز ثقافة التشهير. يؤدي ذلك إلى تحول النشطاء إلى نوع من الـ- "شرطة الذاتية" تجاه أنفسهم وتصريحاتهم لئلا تحتوي أقوالهم على ما يمكن اعتباره "غير صحيح، مؤذٍ أو غيرلائق". تقول Lee أن هذه البوليسية الذاتية تمثل "استفحال المنطق الاستعماري"، الذي من خلاله يقوم الناس "بالوعظ"و "اخبار بعضهم البعض بما عليهم فعله" مستخدمين أداة "الفضيحة" (Shaming) أي "فضحأو عزل أو كشف الحالة الاجتماعية لأي كان". تطلق Lee على ذلك اسم "سلوك السيطرة والتدمير[16]"
"نَسوَنَة العالم"
قد يكون "السعي وراء الطهارة" ردًا على حقيقة أن هنالك نقص في الحضارة لدال سيد يتيح ويوفر على نحو واضح قراءةً "نقية" ونهائية. وذلك لأن "نَسوَنة العالم" [17]- مع ما يصاحب ذلك من الآثار المرافقة للارتباك العام - يؤكد على أهمية تعدد أسماء الأب، ولا سيما تلك الخاصة بالرمزي، المتخيل والواقعي. من الأفضل ألا تخبرني عن موقفك من العنصرية أو الفصل العنصري (فهو سيكونمشكوكا به وانعزاليا على أي حال!) أو، على الأقل، وما إذا كنت مصرا، فليكن، ولكن أخبرني أيضًا عن كيف تكتب؛ كيف تربط العقدة. يستخدم الأمريكيون تعبيرا جميلا عند مواجهة الصعوبات والأمور الرائعة في العلاقات، جنّتها وجحيمها: "to tie the knot".هذه صيغة لا تعتمد على الفصل لكونها "صياغة عملية"، وهي ترفض بالتالي لقاء "الخطأ الوحيد" في كل مرة.
[1]https://en.wikipedia.org/wiki/Steven_Pinker
[2]https://www.gatesnotes.com/books/enlightenment-now
[3]https://docs.google.com/document/u/1/d/17ZqWl5grm_F5Kn_0OarY9Q2jlOnk200PvhM5e3isPvY/mobilebasic?urp=gmail_link
[4]https://twitter.com/sapinker/status/655389531429064704?s=21
[5]https://en.wikipedia.org/wiki/Cancel_culture
[6]שם.
[7] שם.
[8] .שם
[9]זיאק-אלן מילר, אריק לורן, ״האחר שלא קיים וועדות האתיקה שלו״, שיעור מ-18/12/1996
[10] https://en.wikipedia.org/wiki/Steven_Pinker
[11]https://docs.google.com/document/u/1/d/17ZqWl5grm_F5Kn_0OarY9Q2jlOnk200PvhM5e3isPvY/mobilebasic?urp=gmail_link
[12] https://twitter.com/sapinker/status/655389531429064704?s=21
[13] https://en.wikipedia.org/wiki/Cancel_culture
[14] https://en.wikipedia.org/wiki/Cancel_culture
[15] https://en.wikipedia.org/wiki/Cancel_culture
[16] https://en.wikipedia.org/wiki/Cancel_culture
[17] جاك ألنميلر، أريك لورين، "الآخر الغائب واجتماعته الأخلاقية"، درس من 18\12\1996
