נתניהו, לאכולו - نتنياهو، ليس كُلّه

,שהיה אתנו פעמיים באירוע Zadig בתל העיתונאי הכי קונטרוברסאלי בארץ, גדעון לוי אביב, כתב, לפני הקורונה, מאמר שכותרתו ״נתניהו, איש שלום״.[1] כפי שלוי כותב, היה זה נתניהו שסירב להיכנס למלחמה למרות הלחץ שהיה גם מימין וגם בשמאל. האם נתניהו עשה זאת כדי לנצח בבחירות? לא כך סבור גדעון לוי. כדאי לקרוא את מאמרו.

לאחרונה, בעקבות הקורונה וההסכמה של גנץ להיכנס לקואליציה עם נתניהו, גדעון לוי כותב שהיה זה צעד אמיץ מצד גנץ, כנגד כל מה שאומרים. [2] נתניהו, כותב לוי, הוא האיש הנכון בשביל הרגע. נוכל אחרי המגיפה להתמקד במשפט הפלילי שלו.

 ה״לא הכל״ של לאקאן

 גדעון לוי מפתיע עבור מי שחשב שמדובר ב״הם״ ו״אנחנו״. ״גדעון, אתה ׳בצד שלנו׳, ׳הטובים׳. ׳רק לא ביבי׳. גדעון, אתה בעד ביבי? עברת לצד השני?״

 ״רק לא זה״ - נוסחה של לאקאן כדי לציין את הממשי ללא חוק.

״נשים״ הן ללא חוק. כמה הלאקאניאנים אוהבים את זה. בכל פעם שמישהו אומר את המילים האלה, הלאקאניאנים מצדיעים. גם האהבה היא מחוץ לחוק.

״אבל נתניהו, גדעון? נתניהו? הוא עבריין! הוא חייב לנו תשובות חוקיות, גדעון! מהאתה מקשקש? אנחנו לא מכירים אותך, גדעון!״

הפנִיות האלה שאני מציין אינן דמיוניות. הן קיימות. ברגע שאתה לא נמצא שם היכן שצפוי, בצד הנכון, אתה לא קיים.

אכן, זהו הצד של ״לא הכל״ של לאקאן.

 לא הכל - - אבל רגע, אין זה ״לא הכל״ של ״רק חלק״. לאקאן התעניין במשפט הפרטיקולרי של אריסטו. ז׳אק ברונשוויג (Brunschwig) כתב מאמר חשוב על כך, [3] ולאקאן התעניין בו. המאמר פורסם ב-[ Cahiers Pour L’Analyse , [4 כתב-עת שנוסד על ידי ז׳אק אלן מילר ב-1966 וזמין לקריאה ברשת. ננסה להתייחס בקצרה למה שברונשוויג מצא ולאופן שבו לאקאן ״תפס״ את זה ממש בהבזק.

אם אני אומר, למשל, ״כמה אנאליטיקאים של המכון הפסיכואנליטי הם טובים״, זה לא אומר, כמובן, שכולם טובים. אני אומר ״כמה״ - some. אבל במובן היום-יומי זה מכוון לכך ש״לא כולם טובים, רק חלק מהם״.

אריסטו רצה להיפטר מהמובן של הלשון המדוברת, היום יומית,ולהשאיר את את ההתייחסות למשפט הפרטיקולרי במובן "המינימלי", כלומר, ״כמה״ במובן של ״חלק מתוך״. "כל האנאליטיקאים של המכון הפסיכואנאליטי הם טובים", ואז, ממילא, "חלק מתוכם טובים". ״כמה״ של משפט פרטיקולרי כחלק מתוך  אוניברסלי. ה״חלק מְ״ אינו שולל את האפשרות ש״כולם טובים״. עדיין קיימת אפשרות כזו.

״כמה סוסים הם חיות יונקות.״ – זו דוגמה של משפט פרטיקולרי. האוניברסלי הוא ״כל הסוסים הם חיות יונקות״.

אריסטו היה צריך לבנות את הלוגיקה של ארבעת המשפטים שלו.

1-משפט אוניברסלי חיובי: כל הסוסים יונקים.

2-משפט אוניברסלי שלילי: אף סוס לא יונק.

3-משפט פרטיקולרי חיובי: כמה סוסים יונקים.

4-משפט פרטיקולרי שלילי: כמה סוסים לא יונקים.

כדי לשמור על הלוגיקה, כפי שהוא בנה אותה לראשונה, אריסטו היה צריך להיפטר מהמשפט הפרטיקולרי באופן שבו הלשון המדוברת תופסת אותו: "כמהסוסים (אבל לא כולם) יונקים."

 הקטע הפיקנטי הוא, שדווקא הלשון המדוברת לוקחת את ה״כמה״ במובן שברונשוויג מכנה פרטיקולרי מקסימלי: ״כמה, אבל לא כולם״. ״כמה אנליטיקאים מתוך המכון הם טובים.״— לא התכוונתי לכולם!

ברונשוויג טוען ,שבסופו של דבר, אריסטו עזב לגמרי את המובן של הפרטיקולרי המקסימלי. לאקאן ראה דווקא בפרטיקולרי המקסימלי את ההזדמנות לציין ״קיום ללא מהות״, קיום שאין אפשרות לבסס אותו באמצעות מחלקה, מפלגה, גזע, או תכונה.

איך? כי אם אני אומר : "כמה, אבל לא כולם", ה"כמה" יהיה תלוש, חופשי מכל טוטאליות, חופשי לקונטינגנטי. חופשי, לכן,מכל מהות.

האוניברסלי מפספס את הקיום: אפשר להגיד ״כל האנאליטיקאים״ גם כאשר לא יודעים אם יש אפילו אחד... מהצד השני, להגיד ״יש לפחות אחד״ מצביע עדיין על קיום בתוך אוניברסלי מסוים.

״יש לפחות סוס אחד לבן״. ה-״לפחות אחד״ הוא קיום בתוך ״לפחות אחד ש...״, תכונה מסויימת.

 קיום ללא מהות, existence without essence – (מעניין שלאקאן השתמש בלוגיקה הזאת כדי לדבר על הנשיות) זהו כיוונם של מאמרים אלו של גדעון לוי. הדמוקרטיה והחוק, חשובים ומרכזיים ככל שיהיו בחיים, עדיין אינם יכולים להיות ערבויות ל״שיח לא כולו״, בצד שבו לאקאן, בנוסחאות הסקסואציה שלו, כתב "נשים". "להיות אישה", להתקיים כאישה" - זו בחירה באופן של שיח, כי לפעמים היא מתרחשת גם אצל הוויות מדברות שמינן האנאטומי הוא זכר. אין זה  קשור לאנאטומיה. האנאטומיה של ההבדל המיני, גבר-אישה, היא בעצם מחלקה, היא מחלקת על פי תכונה. בקיום ללא מהות מדובר על עמדה, בחירה. האוניברסלי, מסיבה מבנית, לא יוכל לתפוס.

השיח לא-הכל הוא שיח שאין בו מהות, אבל לפעמים הוא קיים.

כפי שבורחס אומר על השירה: "מחכה לך מסביב לכל פינה". אפשר להיות ער וגם מואר בעובדה העדינה הזאת. זה מפחית גזענות פוליטית. זה פותח דרכים, עיניים ואוזניים. יש כמה אנליטיקאים לאקאניאנים שמרגישים את זה.

‍نتنياهو، ليس كُلّه[5]

قبل الكورونا، كتب الصحفي الأكثر إثارة للجدل في البلاد، جدعون ليفي (الذي شاركنا في أمسيتين في Zadig في تل أبيب)، مقالًا بعنوان "نتنياهو، رجل سلام[6]". وفقا لما يكتب ليفي، كان ذلك نتنياهو الذي رفض خوض الحرب على الرغم من الضغوط التي مورست عليه من قبل اليمين واليسار على السواء. هل فعل نتانياهو ذلك لصالح الفوز بالانتخابات؟ ليس هذا ما يعتقده جدعون ليفي. من الجدير بمكان قراءة هذا المقال.

قبل الكورونا، كتب الصحفي الأكثر إثارة للجدل في البلاد، جدعون ليفي (الذي شاركنا في أمسيتين في Zadig في تل أبيب)، مقالًا بعنوان "نتنياهو، رجل سلام[7]". وفقا لما يكتب ليفي، كان ذلك نتنياهو الذي رفض خوض الحرب على الرغم من الضغوط التي مورست عليه من قبل اليمينواليسار على السواء. هل فعل نتانياهو ذلك لصالح الفوز بالانتخابات؟ ليس هذا ما يعتقده جدعون ليفي. من الجدير بمكان قراءة هذا المقال.

مؤخرا، في أعقاب الكورونا وموافقة غانتس على دخول التحالف مع نتنياهو، كتب ليفي أن غانتس قد تصرف بشجاعة، على نقيض كل ما يُقال عن ذلك [8]. يدعي ليفي أن نتنياهو هوالرجل المناسب لهذه اللحظة. وبأنه سيكون بمقدورنا أن نتركز في محاكمته الجنائية مابعد الجائحة.

الـ "ليس الكل" وفقا للاكان

يفاجئ جدعون ليفي من يظن أن الحديث هو عن "هم" و "نحن". "جدعون ، أنت في صفّنا، الأخيار، المهم مش بيبي. جدعون، هل أنت مع بيبي؟ هل انتقلت الى الجانب الآخر؟"

"فقط ليس ذلك" – هي صيغة لاكان للحديث عن الواقعي الذي هو من دون قانون.

"النساء" لا قانون لهن. كم يحب اللاكانيون ذلك. في كل مرة يقول شخص ما هذه الكلمات، يحيوه اللاكانيون. فالحب أيضا هو خارج على القانون.

"لكن نتنياهو يا جدعون؟ نتنياهو؟ هو مجرم آثم! وعليه أن يزودنا بإجابات قانونية، جدعون! ما هذا الهراء؟ نحن لانعرفك يا جدعون!"

ليست هذه النداءات (لجدعون) خيالية، بل واقعية وقائمة. فعندما لا تتواجد هناك حيثما متوقّع أن تكون، في الطرف الصحيح، لا تكون موجودا.

وبالفعل، ذلك هو جانب "ليس الكل" كما صاغه لاكان.

ليس الكل - ولكن مهلا، ليس ذلك "ليس الكل" بمعنى الـ"جزء فقط". اهتم لاكان بعبارة أرسطو الخاصة. كتب جاك برونشويغ مقالًا مهمًا عن ذلك[9]، أثار فضول لاكان. نشر المقال في  [Cahiers pour L'Analyse [10، دورية أسسها جاك ألينميلر في عام 1966 موجودة على الإنترنت. دعونا نحاول التطرق بإيجاز لما وجده برونشويج والذي "التقطه" لاكان في لمحة عين.

إذا قلت، على سبيل المثال، أن "بعض المحللين النفسيين في معهد التحليل النفسي جيدون"، لا يعني هذا بالطبع أن جميعهم جيدّون.  أقول "بعضهم" – some ، لكن بالمعنى اليومي، يعني هذا القول أن "ليس جميعهم جيّدون، بل بعضهم فقط".

أراد أرسطو التخلص مما تعنيه اللغة اليومية الدارجة، والحفاظ أو الابقاء على العبارة الخاصة بمعناها المختصر أو الاكثراقتضابا أي "البعض" بمعنى "جزء من"."جميع المحللين النفسيين في معهد التحليل النفسي جيّدون"، ومن ثم، على أي حال، "بعضهم جيدون". "بعضُ" العبارة الخاصة كجزء من العام. الـ "جزء من" لا يدحض احتمال أن "الجميع جيدون". ولا يزال احتمال كهذا قائم.

"بعض الأحصنة هي حيوانات ثديية" - هو مثال لعبارة خاصة؛ مقابلتها العامة هي: "جميع الأحصنة هي حيوانات ثديية".

كان على أرسطو بناء المنطق على أربع جُمَل:

1.    جملة عامة إيجابية - جميع الأحصنة حيوانات ثديية.

2.    جملة عامة سلبية - ليس هنالك أي حصان ثديي.

3.    جملة خاصة إيجابية - بعض الأحصنة هي حيوانات ثديية.

4.    جملة خاصة سلبية - بعض الأحصنة ليست حيوانات ثديية.

للحفاظ على المنطق، كما قام ببنائه لأول مرة، كان على أرسطو أن يتخلص من الجملة الخاصة كما تتعاطى معه اللغة الدارجة: "بعض الأحصنة (ولكن ليس جميعها) من  الثدييات".

  الأمر الطريف هو أن اللغة الدارجة تأخذ الـ "بعض" بشكل خاص وأقصى (كما يدعوه برونشويج): "البعض، ولكن ليس الكل". "بعض المحللين النفسيين في المعهد جيدون"- لم أقصد الجميع!.

يقول برونشويج أن أرسطو ترك المعنى الخاص الأقصى في نهاية الأمر، بينما رأى لاكان في الخاص الأقصى فرصة للإشارة إلى "الوجود دون فحوى"، وهو وجود ليس من الممكن تأسيسه من خلال وحدة، أو حزب،أو عِرق أو صفة.

فكيف ذلك؟ لأني إذا قلت: "بعضهم وليس جميعهم"، سيكون "البعض" منزوعا، متحرّر من أي شموليّة، ومفتوح على الممكن. وبالتالي، متحرّر من أي فحوى.

يضيّع العام معنى الوجود: يمكن القول "كل المحللين" حتى عندما لا نعرف ما إذا كان هناك حتى واحد منهم... وبالمقابل، أن تقول "هناك واحد على الأقل" يشير على الرغم من ذلك لوجود داخل عامٍّ معين.

"هنالك حصان أبيض واحد على الأقل". هذا الـ "واحد على الأقل" هو وجود داخل "على الأقل واحد هو …"، ميزة ما.

وجود دون فحوى - existence without essence (من المثير للاهتمام أن لاكان استخدم هذا المنطق للحديث عن الأنوثة) هو وجهة مقالات جدعون ليفي تلك. لا يمكن للديمقراطية والقانون، مهما كانت مهمة ومركزية في حياتنا، أن تشكل ضمانة لـ "خطاب ليس الكل"، وهو الجانب الذي كتب فيه لاكان في معادلاته حول الجنسانية كلمة "نساء". "أن تكن امرأة، أن تحيا كامرأة " - هو اختيار لشكل من اشكال الخطاب، لأنه قد يتواجد أحيانًا لدى كينونات متكلمة يكون جنسها التشريحي ذكر. ليس لذلك علاقة بالتشريح (الأناتوميا). أناتوميا الفارق الجنسي، رجل - امرأة، هي عمليا قسم، هي تقسّم  وفقا للميزة أو الصفة. في الوجود دون فحوى، يتعلق الأمر بموقف واختيار لا يستطيع العام ادراكه بنيويا.

خطاب ليس الكل هو خطاب لا فحوى فيه لكنه يتواجد أحيانا.

كما يقول بورخيس عن الشعر: "ينتظرك في كل مكان". يمكن لهذه الحقيقة الحساسة أن توقظك وتنورّك. يقلل هذا من العنصرية السياسية، ويفتح الطرق والعيونوالآذان. هنالك بعض المحللين اللاكانيين الذين يشعرون بذلك.

[1] https://www.haaretz.co.il/opinions/.premium-1.6616472

[2]https://www.haaretz.co.il/opinions/.premium-1.8719021

[3] http://cahiers.kingston.ac.uk/synopses/syn10.1.html

[4] https://en.wikipedia.org/wiki/Cahiers_pour_l%27Analyse

 [5] تتضمن كلمة לאכולו الواردة في عنوان المقالة العبرية معنى اضافيا قد يتبادرمن المكتوب هو "لنأكله"  

[6]  https://www.haaretz.co.il/opinions/.premium-1.6616472

[7]  https://www.haaretz.co.il/opinions/.premium-1.6616472

[8] https://www.haaretz.co.il/opinions/.premium-1.8719021

[9]  http://cahiers.kingston.ac.uk/synopses/syn10.1.html

[10]  https://en.wikipedia.org/wiki/Cahiers_pour_l%27Analyse

‍