פִּתְרוֹן / דניאל וייל
כַּמָּה אַלִּימוּת יֵשׁ
בַּהַטְלָאָה
בִּיצִירַת הַתֶּפֶר
לְחוֹרֵר וּלְחוֹרֵר
כָּל צַד
השיר שכתבה ופרסמה דניאל וייל, בימים של התגלגלות מבצע "שומר החומות", פגש ימים של מועקה קשה עבורי, היכן שנדמה היה לי שהמילים איבדו את כוחן. אל מול זוועת הלינץ' של ערבים ביהודי, יהודים בערבי, בקעו ממני צעקה וקללה. לא נותרה מילה שתאמר.
זה השיר שפתח פתח לנסות לומר את הבלתי אפשרי. לומר במקוטע. בשברי מילים פצועות.
חור, תפר, הטלאה - קו תפר או גדר הפרדה?
לנוכח מראות הלינץ' החור הוא זה שנפער, של הטראומה. לעיתים זהו החור הממשי שנפער בגוף וממית אותו.
החור הוא גם השסע שיכולה ליצור שירה, שמאפשרת לעיתים לחצות את האטימות של המועקה.
המטאפורה בה משתמש לאקאן בסמינר3 של נקודת הכיפתור, זו של כפתור הריפוד שעוצר את תנועת המילוי, נתפסת בשיח הפסיכואנליטי כטלאי שמכסה את החור, ומאפשר לעצור את גלישת המסומן תחת המסמן, משמעות קבועה שמייצרת הקלה.
האם מבצע שומר החומות, שהחל בתחושת סולידריות מוסלמית סביב תחושת האיום על מסגד אל אקצה, והוביל למתקפת הטילים מעזה, ולמהומות בערים המעורבות בישראל, חשף, שוב, את המאמץ של נקודות הכיפתור, לחלק את העם הפלסטיני לערביי עזה, יהודה ושומרון, ישראל, והמדינות השכנות, ואת חולשתן בריסון התנועה החופשית של המסה?
האם עלינו להתפלא על כך שרגע זה חושף, כי עבור האחר, השכן מלוד והמתנחל מהשטחים, ימניים ושמאלניים, הם חלק מאותה מסה שנקראת יהודי?
בשיח היומיומי ההטלאה היא סמל של ריפוי. האם התופרת חור בבגד הקרוע, המנתח המאחה פצע פעור.
אך המילה שפוצעת את עצמה, היא זו שמטליאה פצע באופן שאינו מרפא, אלא מאפשר להסתיר את קיומו, כך שיעלה מוגלה בסתר, ויאכל את הגוף.
זהו תפקידו של צמד המילים "קו התפר" שמסתיר את "גדר ההפרדה". "שומר החומות" מסתיר את העובדה שהקמת החומות הן סיבת קיומו (raison d'etre).
נבואתו של ישעיהו (ישעיהו י"א) בטעות יסודה. היכן שיש זאבים וכבשים, נמר עם גדי לא ירבץ.
המילה "כואב" של הגבר הערבי ששכב על הארץ, לא עצרה את המכים בו. הזאב השיל את עורו.
הצעקה והקללה אינן נושאות מובן. הן רק הרגע בו הממשי נעץ בנו את שיניו, וְהָפַכְנוּ לשלו.
حل \ دانييل فايل
كم من العنف يشمل
رتق الثوب خلال درزه
وثقبه مرارا وتكرارا
على كل جانب
تزامنت هذه القصيدة التي كتبتها ونشرتها دانيال فايل، في بداية عملية "حارس الأسوار"، مع أيام كنت خلالها في حالة ضيق حاد، واذ بدا لي بأن الكلمات قد فقدت قوّتها. صرخت وشتمت أمام مهاجمة عرب ليهودي، ويهود لعربي، ولم يتبقَّ لدي ما أقوله.
فتحت هذه القصيدة الطريق أمامي لأحاول قول المستحيل. أن أتفوه، متأتِئة، شظايا كلمات مجروحة.
ثقب، درزة، رتق - خط تماس أم جدار فاصل؟
مع مشاهدتي لمظاهر العنف والهجوم كان الثقب هو ما حُفر،ثقب الصدمة (التراوما). الثقب الواقعي هو الذي يشرخ الجسد أحيانًا ويميته.
والثقب هو أيضا الشرخ الذي يمكن للشعر أن يخلقه، ويتيح لنا اجتياز الاسوار التي تحيط الضيق.
ينظَر إلى استعارة "الزر" التي استخدمها لاكان في السمينار الثالث، زر التنجيد الذي يوقف حركة الحشي، في خطاب التحليل النفسي على أنها رقعة تغطي الثقب وتسمح بإيقاف سيل المدلول الناجم عن الدال، لتنتج معنى دائم يبعث على الارتياح.
هل كشفت مجددا عملية "حارس الأسوار" التي بدأت من مشاعر التضامن الإسلامي مع المسجد الأقصى والمخاطر التي تتوعده، وأدت الى هجوم الصواريخ من غزة وأعمال شغب في المدن داخل إسرائيل، المساعي لأزرار تنجيد لتقسيم الشعب الفلسطيني لعرب غزة، عرب يهودا والسامرة (الضفة الغربية)، عرب إسرائيل ودول الجوار، وضعفها في تقييد حرية حركة الكتلة (أو المجموع - المترجم)؟
هل نتفاجأ من أن هذه اللحظة تكشف أن الآخر يرى المستوطن في الأراضي المحتلة والجار من اللد، يمينيًا كان أم يساريًا، هما جزء من هذه الكتلة التي تسمى بـ "اليهودي"؟
يرمز الرتق في الخطاب اليومي الى مسعى الشفاء. تخيط الأم ثقبًا في الثوب الممزق، يغطي ويشفي جرحًا مفتوحًا.
لكن الكلمة التي تؤذي نفسها هي تلك التي ترقع الجرح بشكل لا يشفيه، لكن يخفيه فقط، حتى يخرج القيح منه في الخفاء، ويأكل الجسد.
هذا هو دور زوج الكلمات "خط التماس"، الذي يحجب ويخفي "الجدار الفاصل". كما يخفي "حارس الأسوار" حقيقة أن بناء الجدران هي سبب وجوده (raison d'être).
نبوءة إشعيا (إشعيا 11) خاطئة في أساسها. لن ينام الجدي بجانب النمر حيث تعيش الذئاب والخراف.
لم توقف كلمة "بِوجّع" التي تفوه بها العربي الملقى على الأرض ضرب مهاجميه. لقد خلع الذئب جلده.
ليس للصرخة أو للشتيمة أي معنى. هما مجرد تلك اللحظة التي نهشنا الواقعيّ بها، وخضعنا لإمرتِهِ.
