סנגוריה על ביוגרפיה מאת מארי בונפרטה - دفاع عن السيرة الذاتية ماري بونابرت

‍

הקדמה קצרה מאת המתרגם

מאמר זה של הנסיכה והפסיכואנליטיקאית מארי בונפרטה אינו ללא רקע. הוא התפרסם בגיליון ה-20 של כתב-העת הבינלאומי לפסיכואנליזה, בשנת 1939. גיליון אשר נשא את מאמרו האחרון שפורסם בחייו של פרויד, מאחר ובאותה שנה נפטר פרויד בביתו באנגליה. מסיבה זו, ועל רקע זה, מאמרה של בונפרטה אינו רק מאמר בעל תרומה תיאורטית כזו או אחרת, הוא בעיקר מאמר מרגש ורגיש, אשר אפשר לקוראו כנכתב על רקע ימיו האחרונים של פרויד, ועל רקע לבטיה וצערה של בונפרטה על אדם כה חשוב ומהותי בחייה.

עבור בונפרטה, ההיכרות עם פרויד הייתה מצילת-חיים. היא נועצה בו לראשונה ב-1925 ועברה עמו אנליזה, ומשם החלה דרכה בפסיכואנליזה. את השאלה המפורסמת של פרויד, כפי שטען ג'ונס, הוא הפנה אל בונפרטה: "השאלה הגדולה אשר מעולם לא נענתה ואשר עדיין לא יכולתי לענות עליה, למרות שלושים שנים של מחקר אל הנפש הנשית, היא "מה רוצה אישה?"." בעלה ביקש ממנה שתזנח את הפסיכואנליזה, שתקדיש עצמה לחיי המשפחה, ובונפרטה התנגדה והקדישה את חייה לפסיכואנליזה. כך קיימה בונפרטה התכתבות ענפה, עם פרויד ואחרים, ובזכותה בידינו מכתבים ומסמכים יקרי-ערך של פרויד אשר היא דאגה לשמרם למען הדורות הבאים של פסיכואנליטיקאים והאנושות עצמה.

נכון הדבר שבשנת 1938 הייתה זו מארי בונפרטה אשר, בנחישות מופתית, הצליחה להציל את פרויד מידי הצורר הנאצי. תחילה, הצילה אותו מידי הגסטפו אשר ערך חיפוש בדירתו בווינה, בתחילת 1938, ולאחר מכן היא דאגה להוצאת ויזה וחילוצו מאוסטריה, יחד עם חלק מנכסיו, כולל ספת האנליזה המפורסמת שלו. אך לא רק זאת, בונפרטה הגדילה עשות והיא הצליחה לרכוש מידי גרמניה הנאצית, תמורת שוחד כמובן, את התכתבותו של פרויד עם פליס, אותם מכתבים אשר הפכו ליקרי-ערך עם השנים, וכוללים את מה שיש ומכנים האנליזה האישית של פרויד שהתקיימה בהתכתבות. פרויד עצמו, התנגד לכך וביקש מבונפרטה להשמיד את המכתבים, אך בעיקשותה הרבה (תכונה בה היא ידועה) היא סירבה לדרישת פרויד, ולאחר חילופי-דברים עמו הוסכם כי הם לא יושמדו, הם יישמרו בצד, אך היא לא תקרא בהם, לפחות לא בעודו בחיים.

על רקע זה, אשר בוודאי שאינו ממצה, אפשר לקרוא במאמרה של בונפרטה לא רק שאלות כלליות על "מה ראוי להישמר", למשל, אלא גם שאלות אינטימיות ופרטיות יותר, כגון "מהי כתיבה ומה חשיבותה בראי הפסיכואנליזה" בהקשר לשאלת המוות ודחף-המוות, שאלות על הכתיבה והפרסום של דברים אינטימיים, אישיים, אשר נגעו באופן האינטימי ביותר למארי בונפרטה עצמה, ובוודאי, כפי שפרסומיו הרבים בנושא מעידים, גם לפרויד עצמו.

‍

***

כולנו עדים לכך שבין מכרינו ישנם אנשים אשר למעשה שומרים את כל המכתבים שהם מקבלים ואחרים אשר זורקים אותם כמעט מידית. אני אומרת 'למעשה כל' וכן 'כמעט' מאחר והתופעה הינה לעיתים רחוקות מוחלטת. כך או כך, חלק מהאנשים נוטים באופן כללי להשמיד את כל ההתכתבויות שלהם, ואחרים משמרים אותן.

נראה כי ישנם קשרים, אך די רפויים, בין הטבע של נטייה זו והנטייה להיות מתכתב טוב או רע. אנשים אשר עונים בכנות על כל מכתביהם, אשר לוקחים את חילופי כתיבת המחשבה ברצינות, לרוב בעלי דעה גבוהה יותר מאחרים בנוגע לערך הנייר המכוסה בכתיבה. אך אין דבר מוחלט בכך, כך שנטיות אנטגוניסטיות אחרות יכולות להפריע באופן המתנגד להקשר כללי זה. הנטייה לשמור מכתבים נראית קשורה הרבה יותר מקרוב להתנהגות הרגילה של המתכתב ביחס לשמירה או השמדה של רכוש באופן כללי. אברהם מקשר את הנטיות ההפוכות ל'שחרור' או 'החזקה' לארוטיקה אנאלית פרימיטיבית של התינוק ושני שלביה של הפרשת צואה חופשית ושליטה על שריר הסוגר. בכל מקרה, ישנם אנשים אשר ממלאים מגירותיהם עם כל הדברים אשר פעם היו להם שימוש בהם, ואכן בכל דבר אשר עבר דרך ידיהם, אפילו לאחר שהוא הפך חסר-שימוש, בעוד אחרים פנו לקיצון ההופכי ובמהירות רבה זרקו אל תוך סלסלת אשפת-הנייר שלהם, פח האשפה או השליכו אל האש, כל מה שאין בו יותר שימוש בפועל. המכתבים שהתקבלו על ידי אינדיבידואלים מתקדמים אלו אינם מהווים חריגה מכלל זה; בתשוקתם לחדש, לדברים לבוא, בבוז לעבר, אנשים אלו זורקים הלכה למעשה כל תקשורת שהם מקבלים אל פח האשפה או האש, מיד לאחר שהם קראו אותה.

דחף חיוני שוכן במעמקים של כל אחד מאיתנו, אשר מחולל בנו לדחות בזלזול את האתמול לטובת המחר, שדוחק בנו בנוגע להוויות הרסניות אלו. מאחר והדחף אשר דוחף את החיים קדימה שואף להרוס את האתמול על מנת לפנות מקום למחר; עלי הסתיו חייבים להרקיב באדמה לפני שהאביב יוכל להופכה ירוקה עם דשא. החיים אינם יכולים להכביד על עצמם עם קברי ימי העבר ומגירות מלאות במכתבים ישנים, אשר אם נתבונן מנקודת מבט זו דומות הן לבתי-קברות.

עדיין, נטייה אנטגוניסטית ושווה בעוצמתה מתנגדת להשתוקקות זו להרוס את העבר: הנטייה של החיים לתחזק לאורך עידנים את צורותיה המסולקות, לאחוז בעוצמה בכל דבר אשר פעם היה למציאות. נטייה קונסרבטיבית זו גורמת לאנשים רבים להיאבק בעיקשות (פנימית וחיצונית גם יחד) כנגד הנטייה – ההרסנית – הראשונה, וגורמת להם לצבור ריהוט ישן בעליות הגג ומכתבים ישנים במגירותיהם.  

 אך בכל פעם, לדוגמה לאחר מוות, יורשיהם או מבצעי צוואותיהם עוברים על ניירות אלו, ולרוב הם המומים. באמצע הנטייה הכללית לשמר או להרוס, ניתן לזהות זרמים סותרים במסת החומר אשר הם מתעמתים עמו. זה יכול להתרחש בהתכתבות לאורך חיים, אשר בה כל מיני מכתבים מאנשים ללא חשיבות כלשהי מצטברת, המכתבים עצמם אשר ניתן היה לחשוב שהאדם הנפטר היה שומר עליהם מקרוב ביותר – מכתבי אשתו לדוגמה – ייתכן והם חסרים.    

אך ייתכן ובנקודה זו הקורא יאשים אותנו בהמצאת בעיה אשר אינה קיימת באמת. חילופי מכתבים עם אשתך, ייתכן והם יהיו בעלי אופי אינטימי ואין זה מפתיע שעליהם להיות מושמדים. יתרה על כך, כמובן, כאשר מדובר במכתבי אהבה בעלי אופי מיני במיוחד, ואכן אלו לעיתים נדירות נמצאים בקרב הניירת שמותיר הנפטר.    

בשל אותה צנזורה מוסרית אשר מעכבת את גילויי האינסטינקטים החיוניים ביותר שלנו ואשר, אפילו במהלך השינה שלנו, מעוותת את חלומותינו אותם היא מזינה, פועלת היא גם על ביטויי הכתיבה של הנפש ומפעילה השפעתה על חילופי התקשורת שלנו עם בני-אדם אחרים.    

אנו מדחיקים את האינסטינקטים האגרסיביים שלנו לכל הפחות כשם שאנו מדחיקים את האינסטינקטים המיניים שלנו ומשום כך לא רק מכתבי-אהבה מרשיעים אלא גם אלו אשר בהם אנו מבטאים עצמנו לחברינו באופן יותר מידי חופשי, זאת אומרת יותר מידי באגרסיביות, בנוגע למישהו או אחר, במיוחד אלו אשר קרובים לנו, לעיתים כה קרובות נבלעים בלהבות או פח האשפה לנייר.    נטיית הנפש האנושית להיאחז בעבר, הדבקות, כפי שזה מכונה, של הליבידו, עם זאת יכולה להוביל למאבק אפילו כנגד הכוח המצנזר של האינסטינקטים האסורים. וכך ניתן למצוא בארכיבים של מדינות או משפחות, לא רק מסמכים אלו, או התכתבויות היסטוריות, אשר נכתבו עם הכוונה הברורה שיגיעו לדורות הבאים, אלא גם מכתבים אישיים אינטימיים אשר מעולם לא התכוונו להימצא שם, ואשר מאפשרים לנו להבנות מחדש היסטוריות-חיים שלמות.    

כיצד מכתבים כאלו חומקים מפני ההרס? הבה ננסה לעבור על הסיפור הפסיכולוגי הסביר של תהפוכות שימורם.    

על מנת שמכתבים אינטימיים, אשר כך מאוימים מהתקדמות המצעד ההרסני של החיים והכוח המדכא של צנזורה חברתית, יגיעו אלינו, יש להתגבר בהצלחה על מספר מכשולי זמן.    

ניקח את המקרה הקיצוני של מכתבי-אהבה בעלי אופי מיני מיוחד לאישה נשואה. תחילה נדרש כי, לאחר שקיבלה אותם, היא תהיה בעלת רצון חזק מספיק כדי לשמור אותם במחבוא או בפינת מסתור כלשהי, במקום לשרוף אותם בו-במקום. עכשיו, מעשה זה היה נחשב, ועדיין נחשב, למסוכן ביותר. בעלה, נניח והוא היה מוצא אותם, ייתכן ובימי עבר היה הורג אותה, למרות שכיום קרוב יותר לוודאי שהוא יתגרש ממנה. אהבתה, מועברת מאהובה אל הנייר אשר בו אהבתו קיבלה ביטוי, חייבת אם כן להיות חזקה יותר בלב האישה מפחד הסכנה. עם זאת, זה מתרחש לעיתים קרובות, ככל ואהבה נמשכת, ודרמות רבות התרחשו על ידי מכתבים מלאי תשוקה, אשר ננצרו ברגש רב אך באופן חפוז בפועל.    

אהבה, עם זאת, לבסוף דועכת ומתה, זאת תוך ציות לחוקים המושלים בכל הרגשות האנושיים, או תוך ציות לחוק אוניברסלי. האהוב הננטש או הפילגש תמיד חווים בזמן זה תחושה אגרסיבית מודעת יותר או פחות בנוגע לפרטנר אשר נעלם ראשון. אך, מאחר וזה לא פשוט לחסלו, האגרסיביות לעיתים קרובות מוסטת מכיוונה אל סמל ומכתבי-אהבה אשר הנם בדרך כלל השעירים לעזאזל אשר בהם משולחת הנקמה. ייתכן ואנשים ישלחו אותם חזרה אך לעיתים קרובות יותר הם שורפים אותם, האהוב הננטש או הפילגש כך פושים במידה פעוטה של צמא נקמתו או נקמתה, בעוד הלא-נאמנים משחררים עצמם כך מהעבר אשר ייתכן וייגרר אל עבר פרשיית אהבים חדשה. כדי לגבור על מכשול שני זה נדרש קשר עז באופן לא רגיל לזיכרונות העבר.    

אך הבה נדמיין כי מכתבי-האהבה צלחו מכשול שני זה בדרכם לאורך הזמן. מכשול שלישי – ייתכן וזה הכרוך בהכי הרבה סכנות – ממתין להם: זה אשר מופיע בשל מוות.    

כאשר גופת האהוב לשעבר או הפילגש, לעיתים בשל זקנה, לעיתים בעודם צעירים, קרה ונוקשה על משכבה, מיהו זה אשר עדיין חש בזוהר התשוקה שנמשכה לה, כאש הלוחשת בעומק הגחלים, בדפי אותם מכתבים ישנים? יורשיהם, בניהם, בנותיהם, אם הם ימצאו את אותם ניירות מרשיעים, ייתכן ויסיתו מבטם בכבוד ובאופן דיסקרטי ישליכום אל הלהבה, מבלי לקרוא אותם. ייתכן והסקרנות תהיה רבה מדי עבורם. ייתכן והם יקראו אותם לפני השליכם אל האש, אך עדיין ישרפו הם. ככלל, יהיה עמם הצדק בעשותם כן, מאחר ורוב מכתבי-האהבה הבלתי ניתנים לספירה בכמותם של אנשים אינם ראויים לשמירה. אך מכתביהם של אלואיז  או של הנזירה הפורטוגזית , לו היו נשים מלאות תשוקה אלו מותירות ילדים אחריהן, ללא ספק היו גם הם גוועים בלהבות, ולעולם לא נדע כמה בכיות-לב, אשר ראויים היו להישמע, נחנקו בשתיקת בהתמסרותם ההרסנית של קרובי-משפחה ששרדו את כותביהם.    

המכשול הראשי לשמירת ניירת השייכת למתים, מעניינת ככל שתהיה מבחינה אנושית, היא עם זאת אינה מן הסדר הפסיכולוגי אלא מהסדר החומרי. נאמר כי 'הערצה של העבר היא שאלה של מרחב' . החיים כעת בצורך של מרחב אשר בעבר היה מאוכלס על ידי המתים. מכך אנשים אינם יכולים יותר להפוך את ארונותיהם לארכיבים, לא יותר מאשר ערים לבתי-קברות. מכתבים אשר מוענו לא אלינו כי אם אל המתים, ואשר לכן אין בהם עניין הווה וחי עבורנו, עומדים בדרכנו, והאנשים היחידים אשר יכולים לשקול את שאלת שמירתם הם אלו אשר שפר עליהם מזלם ויש להם עליות-גג מרווחות דיין כדי לאכלס אותם.    

אך הבה נניח כי ליורשיהם יש עליות-גג כאלו בבתיהם. אזי הם מתעמתים עם המכשול הפסיכולוגי לשמר את הניירות.    

תחילה, ברור כי אנשים הורסים את מה שהם לא אוהבים. כעת, במקרה של האיש או האישה אשר בדיוק נפטרו, מה אינו אוהב היורש מבין הניירות שנשארו על ידי האב או האם האהובים, הבעל, האישה או החבר?  

 יש מספר סוגי יחסים בין הנפטר ואנשים אחרים אשר ייתכן ואותו אדם יתנגד להם. תחילה, אם הוא אהב רבות את האדם המת ולכן היה פחות או יותר מתקנא ביודעין, הוא יתמרמר כל דבר אשר מזכיר לו כל קשר אנושי אשר ייתכן והיה לאהוב עם אנשים אחרים מלבדו. ככל שיחסים אלו היו יותר אינטימיים, כך הוא ירגיש זאת באופן יותר חריף. ישנן דוגמאות של ניצולים אשר שרפו כל עדות כתובה ליחסים חברותיים של האהוב עם אנשים אחרים, תוך שמירה רק של ההתכתבות שלהם עמו או עמה.    

אם האיש או האישה שנפטרו פגעו באותו אדם, ייתכן והוא, מתוך מניעי-נקם, ימצא סיפוק בהשמדה אפילו של המכתבים הממוענים אליו.    

או ייתכן והוא יהיה בהלם בשל דבר או אחר וישמידם בשל סיבה זו. זה מתרחש, למשל, למכתבים אינטימיים מסוימים אשר מוצעים כקורבן-עולה לצנזורה האנושית של המיניות. האיש או האישה המתים לא היו צריכים לכתוב כך או כך; תווים מסוימים אינסטינקטיביים חייתיים בו או בה הנם מגונים. זה במיוחד קרוב לוודאי שיקרה אם מכתבי-אהבה שנכתבו על ידי אבא או אמא ימצאו בין ניירותיהם. תווים אלו חייבים להיות מוכחדים מזיכרון הורי האדם, מתוך כבוד אליהם, אולי גם מתוך קנאה.    

למעשה, אנו יכולים לאשר מבלי לסקור מקרים נוספים כי באופן כללי אנשים מציגים נטייה – יורשים ומקיימי-צוואה פשוט בעלי ההזדמנות להציג נטייה זו באופן בולט יותר כאשר הם מטפלים בניירת שהורשה להם -  להתייחס לכתבי אחרים כפי שהיו מתייחסים אל הכותבים עצמם. ההורים שלי בוודאי חיו חיים ללא אשם: הניירת שלהם ודאי גם היא ללא אשם! חברי, כאשר הוא אכזב אותי היה אמור להימחק מחיי: אשרוף את ההתכתבות שלנו! רציתי להיות האדם היחידי בעולם עבורו או עבורה: אשמור רק את מכתבנו ואזרוק אל האח את כל אלו אשר הגיעו מאנשים אחרים!    

בנוגע לצנזורה כללית של המיניות, יורשים מתייחסים לניירת של הנפטר כפי שהם היו מתייחסים בעצמם למיניותם שלהם. אדם מאוד מודחק, מאוד קונבנציונלי יסיר מההתכתבות של הנפטר – אפילו אם הוא לא היה קשור באופן אינטימי עמו – כל דבר בעל אופי ארוטי או מיני. אם יומן אינטימי יתגלה הוא ישליך אותו בחלחלה אל האש.  

 אם הגישה שהיורש נוקט בנוגע למעשי האגרסיביות שלו עצמו ינפיקו תוצאות שונות. כאשר הוא מגיע לבחון את הניירת שהושארה לו, הוא יהיה מוכן, אם הוא עצמו מאוד אגרסיבי, להרוס הן את מה שנראה לו אגרסיבי ואת מה שאינו כך במציאות. הוא יהיה מוכן לצאת לדו-קרב, כביכול, עם האדם המת וכמובן הוא ינצח בסוף היום. אובססיבי, מצד שני, אשר דחפיו האגרסיביים מעוכבים, לא יעז להרוס ולשרוף את רוב הניירת, אפילו אם היא מכילה התעללות בו עצמו, אפילו אם מכתביו של חבר, לדוגמה, מכילים, להפתעתו ואימתו, האשמות נגדו. יהיה זה נראה לו כמו להרוג את האדם המת פעם נוספת... באותו האופן, הוא קרוב לוודאי ישמור ניירת אשר ייתכן ותהיה פוגענית או מרשיעה לצדדים שלישיים. מאחר ואלו אשר הדחפים האגרסיביים שלהם מעוכבים מאפשרים לאחרים – חיים או מתים – חופש לא-מוגבל של אגרסיביות, מתנהגים באופן זה ממש כמו אותם מדינאים עצבניים אשר 'אהבת השלום' מאפשרת להם, במצפון נקי, לאפשר לחזקים לחנוק למוות את החלשים.    

אנה פרויד, אשר סיפרתי לה על ההשקפות שביטאתי לעיל, הסבה את תשומת-לבי אל העובדה כי הגישה האובססיבית אל שימור האובייקטים והכתיבה בהכרח שואבת את עושרה מהאמביוולנטיות של רגשותינו. ככל שאנו יותר אמביוולנטיים בנוגע לאהוב, כך נהיה יותר הכרחי להגן עליו ועל כל דבר אשר, באמצעות התקה, מייצג אותו, זאת מפני האגרסיביות שלנו עצמנו אשר אין פועלים אותה.    

גישה שמרנית באופן כללי זו חייבת, עם זאת, לנבוע מכלכלת דחפים כללית, אשר המקרה שהוזכר לעיל הנו תוצאתה בלבד. בכלכלה זו, אין ספק כי ניתן להניח עליונות אינהרנטית לדחפים ארוטיים על פני דחפים הרסניים. עליונות זו מגיחה בכל פעם שהדברים או האנשים שאנו אוהבים מאוימים על-ידי השמדה, בין אם האיום מגיע מאיתנו או מהעולם החיצוני אשר איננו רוצים להיות שותפיו לדבר עבירה. אך בכל פעם שהגישה האובססיבית הכואבת נוכחת בנטייה לשימור, עלינו להניח אמביוולנטיות, זאת אומרת ההיתוך ולא ההפרדה של דחפי האהבה ודחפי ההרס, כאשר האחרונים כאמור מפוקחים מקרוב על ידי הראשונים.

   אם כך, מה הוא האלמנט החיובי באמת באופי אשר גורם לאדם לשמור על ניירת – שלו או של אנשים אחרים? תחילה, ללא ספק, נרקיסיזם.

חיי האינדיבידואל מחפשים אישור-עצמי בכל מחיר; הם משתוקקים לעולם לא לחדול מהיות. ומאחר וכך או כך בסופו של דבר מתים, האינדיבידואל נתלה בייאוש בכל דבר אשר ייתכן ויספק לו אשליית הישרדות. דרך מכתביהם, ייתכן והמתים יום אחד יכריזו לעולם 'חייתי' וזה נראה כמו עדיין חיים. נראה שהזמן נכבש, מאחר וקולו של אדם, מקובע בנייר, שרד באמצעות כך.

זהו פחות או יותר רעיון מודע אשר גורם לאנשים לשמור כל תיעוד של חיי העבר שלהם כגון מכתבים או יומנים אינטימיים. זה באמצעות העברה של נרקיסיזם זה אל האיש או האישה המתים, על ידי הזדהות שלנו עמם, שהניירת של אנשים מסוימים שנפטרו לעיתים נשמרת באובססיביות על ידי אלו אשר ירשו אותה.

כדי שזה יתרחש, נדרש גם כי אגרן הניירת – שלו או של אנשים אחרים – יהיה בעל מידה מסוימת של אקסהיביציוניזם אשר מונעת את הירתעותו מהגילוי האפשרי של מקטעים אינטימיים מסוימים בחייו או בחיי אחרים.

לעיתים רחוקות קורה כי יורש, בעת שהוא מתמודד עם ניירות שנותרו על ידי המתים, מצליח לגשת לעניין באופן אובייקטיבי. הוא כבול על-ידי יותר מדי קשרים של סנטימנט לעבר אשר עדיין יותר מדי קרוב. הוא נוטה לבצע יותר מדי 'התקות' פסיכולוגיות אל הניירות המתייצבים מולו. על מנת שתהיה לו האובייקטיביות הנדרשת, עליו להיות מסוגל, מיד לאחר המוות אשר התרחש, לבחון ולשפוט את הניירת של הנפטר – הן המכתבים והיומנים – עם הניתוק השליו של הסתכלות קדימה אל הדורות הבאים. אזי הוא לא ישמור חומר משעמם וחסר שימוש מתוך כבוד לא-רציונלי למתים; כמו גם הוא לא יהרוס מסמכים אנושיים יקרי-ערך מתוך רגשות אגרסיביים כנגד האדם הנפטר או מתוך רגש אחר כגון קנאה או תחושת זעם של מה הוגן וצודק. על מנת שיורש יוכל להתקרב אל עמדת השיפוט לטובת הדורות הבאים, הגישה הנפשית שלו אל המסמכים הכתובים באופן כללי ואל האדם הנפטר באופן פרטיקולרי חייבת להיות, ככל הניתן, חופשיה ממרכיבים נוירוטיים ומההדהודים של התסביכים האישיים שלו. אם ניתן להשיג זאת, הוא יוכל לשפוט כל נייר לא על פי הרגשות אשר ייתכן והוא יעלה בו, אלא על פי הערך המהותי אשר ייתכן ויהיה לו עבור האנושות. הוא ישמור רק את המסמכים ההיסטוריים אשר יכולים להטיל אור על ההתפתחות הקולקטיבית של הדברים או החברות, או אחרת המסמכים האנושיים בעלי עניין פסיכולוגי או אומנותי מיוחד אפילו אם הם מסוגלים לעיתים לעורר הלם בבני-זמנו. אז המסמכים יונחו בקפידה בצד, בארון או בעליית-הגג, ממתינים עד שניתן יהיה לזמן אותם להעיד בבית המשפט לערעורים של הדורות הבאים – אשר ייתכן ויוביל לתחייתם האולטימטיבית, זאת אומרת, במקרה של כתבי-יד, בפרסומם.

כעת נניח שניירת מסוג זה נשמרה. השנים חלפו, לעיתים המאות. ואז, יום אחד, במעלה גג באיזה בית עתיק, תיבה ישנה ושכוחה נפתחת.

אם הנין אשר פתח אותה אינו מגלה עניין היסטורי, ייתכן והוא יזרוק את כל הניירות הישנים, מבלי לקרוא אותם אפילו. אך ימי-קדם תמיד מעניקים סוג מסוים של יוקרה, ולרוב צאצא מטיל מבט סקרן על ניירות ישנים. ואם הוא קורא אותם או מבקש ממישהו אחר לקרוא אותם עבורו, הוא או הקורא הממונה על ידו ישפטו בבית משפט הערעורים את החלטתם - לאחר ששמעו מה יש לאותם ניירות ישנים לומר - בין אם הם ישמרו או תוענק להם דחייה להוצאה להורג, או יושמדו מידית.

הימשכות הזמן אשר מפרידה את הצאצא מאבותיו גדולה מכדי שקשרי-סנטימנטים יהיו הדוקים דיים. אם ברשותו של צאצא או של צד שלישי כושר ביקורת קריטית מפותח דיו הוא יוכל לשפוט על פי הערך המהותי של הניירת. על ידי חציית מכשול רביעי זה כל מסמך בעל עניין היסטורי, אסתטי או אנושי יוצא מן-הכלל באמת, מרשיע ככל שייתכן ופעם היה, ייתפס כבעל-ערך להישרדות. אחרים אולי יושלכו אל האש, הפעם, ככל הנראה, בצדק מלא. מאחר ולא כל היסטוריות-חיים בעלי עניין; המכתבים האינטימיים של סופרת גדולה או חיילת או מדענית כמובן משמרים את ערכם, אך התכתובות של אשת-איכר או נערה עובדת או אשת מעמד-הביניים או דוכסית כלשהי לא יכולות להיות מהותיות עבורנו אלא אם הן במקרה כוללות מידע יוצא מן-הכלל בנוגע לתקופת הכותבים.

בכל מקרה, אם מסמך כתוב התגבר על המכשול השלישי אשר עלה, לאחר המוות, בין הדורות הראשון והשני, יש סיכוי סביר כי הוא לבסוף יישפט על בסיס ערכו המהותי. הדור השלישי כבר התיר את קשרי הסנטימנט המקשר אותו אל סביו, אשר מעולם לא הכירו או ידעו מעט מאוד. ובאשר לדור הרביעי, ואף יתרה מכך לגבי אלו אחריו, אנו נהיה עבורם רק מקטע בהיסטוריה ואל לנו לפחד לא מצנזור שלהם ולא מכבודם.

מי היה חולם לשרוף את מכתבי האהבה של קליאופטרה, לו היו נקרים בדרכו? אולי יאמר כי כבר מזמן שורה ענן על שמה הטוב של קליאופטרה. אך האם מישהו ישרוף – אם תגלית מפתיעה כזו תתרחש – מכתב אהבה [billets-doux] שנכתב לאציל כלשהו על ידי מריה תרזה הנעלה? ההיסטוריה במקרה כזה תקבל קדימות.

אך האם יש לנו את הזכות לתת לה קדימות? על אף ההתאהבות הנוכחית שלנו בביוגרפיה, ייתכן שישנם אנשים אשר כאשר יקראו זאת יתנגדו לעובדה כי זה שייתכן והקיסרית מריה תרזה אהבה אדם אחר מאשר פרנסואה הראשון דוכס לורן יכול להשפיע על המוניטין הפוליטי שלה. מדוע, אם כך, לנקוט בשיקול-דעת לא דיסקרטי ולא נדרש? מדוע צריך להכתים את שמה? אהבת האמת הזו לכאורה, אשר מניעה פסיכולוגים וכותבי ביוגרפיות, אהבה אכזרית ומחללת זו, לעיתים קרובות אינה יותר מאשר זדוניות! בני-אדם באופן כללי אטומים מדי ואינם מיטיבים זה עם זה כדי שיגיע להם שיהיו ברשותם סודותיהם האינטימיים של אנשים אחרים – במיוחד של אנשים ונשים מפורסמים – ואשר נגלים אליהם במערומיהם. זה רק יעודד את נטייתם להפחתת-ערך מתוך קנאה של כל דבר אשר מעבר לתפיסתם. הנה ניתן לנשמות המתים לשמור על סודותיהם ממש כפי שהקברים שומרים את סודות הגורל האולטימטיבי של גופם! איננו פותחים ארונות-קבורה. מדוע, אם כן, לפתוח מכתבים ישנים?

כותבי ביוגרפיות ופסיכולוגים יגיבו שביוגרפיה אמיתית ואנושית ככל הניתן לא תפגום במוניטין שמתים. באמצעות מדיום המילה הכתובה, הם לכל הפחות ימשיכו לחיות בהשתקפותם על גבי נייר של מחשבת-ראשם ורחשי-ליבם אשר בעבר היה עוד פועם. הם ייוצגו באופן הרבה יותר חי מאשר בדפים צוננים עם הערצה כוזבת. ביוגרפיה, אכן, בעלת פונקציה אחרת ונעלה יותר מאשר סיפוק פשוט של סקרנות חסרת-תועלת ולא-בריאה. עבור אלו אשר מבינים – והם האנשים היחידים שנחשבים – את הביוגרפיה, שמגיעה אל מעבר לאלפים שאינם מבינים, היא הופכת לאמצעי של שיח עם אנושות רחבה יותר.

אנו אוהבים להרגיש, מעבר למרחב והזמן, את הלבבות הפועמים אשר נראה שקצבם תואם את אלו שלנו. אנו זקוקים לתחושת שותפות קהילתית עם משהו עצום יתר מאשר המעגל הצר שלנו, זאת כדי לשאת אותנו בצער שלנו, כמו גם בשמחתנו. ביוגרפיות של אנשים ונשים מהעבר מביאות לחיים את האחדות בטבע האדם והן באמת כמו פורטרטים משפחתיים אשר בהם אנו מזהים מדי פעם תכונה כזו ומדי פעם אחרת שלנו עצמנו.

על מנת שפורטרטים אלו יהיו דומים באופן נאמן נדרש כי המאפיינים האהובים ביותר של נושאיהם, למרות שאולי הם ייחשבו עם ידי אחדים כמאפיינים הכי פחות רצויים, לא יוסרו, מתוך מה שאמור להיות כבוד ובפועל הנו חילול המציאות. מאחר ואלו אותם מאפיינים אשר בדרך כלל נשמרים בדפים האינטימיים כגון המכתבים או היומנים, אשר לעיתים כה קרובות מאוימים על ידי האנשים המסורים אשר יורשים אותם.

אויבי הביוגרפיה, בין היו הם או לא מאמינים בחיים עתידיים, אולי ישובו לטעון כי ההישרדות האמיתית היחידה שלנו על פני האדמה היא מה שיש לנו במשותף עם אחינו החיות, זאת אומרת הישרדות המין ומה שהצאצאים שלנו יירשו מאיתנו. אם כך, מה זה משנה לנו, תהא נשמתנו בגן עדן או בשום מקום, אם קצת יותר או קצת פחות מהזיכרון של חיינו הפרטניים החמקמקים יישאר כאן למט, משומר לשווא על ידי מספר דפים ואפילו אנדרטאות?

צידוק כה סופני, כה ניהיליסטי, הנו מעשית בלתי-אפשרי לאדם – החיה היחידה אשר יודעת כי עליה למות. השאיפה האנושית להישרדות אינה רק השאיפה להיות נאהבים בפני המוות. יש גם את התשוקה הנרקיסיסטית להמשיך לחיות בצורה כזו או אחרת למרות הכול. אפילו הצנוע ביותר בינינו, למרות שהוא אינו יכול לקוות לאנדרטאות או כתיבה אשר ינציחו את שמו לעד, שואף לפחות ששם ייחצב על מצבה, כדי שהוא לא 'ישכח' לחלוטין. מסיבה זו, הקברים המשפחתיים הניצבים לעד הינה מערכת ממוסדת עבור העשירים – כאילו שום יש משהו אשר יכול להחזיק לנצח! ומאחר ופפירוס, אפילו נייר קלף, ונייר יותר מכל האחרים, לבסוף יתפורר לאבק, האדם המציא ספרים מודפסים אשר בהם המחשבה יכולה להתגלגל מחדש בין מאה למאה. וכך הקרב נגד האבדון, אשר, עם זאת, האדם חייב בסופו של דבר להביס, עדיין נמשך. מאחר והאדם מחשיב את השכחה כמוות שני ומושלם יותר, ואמונה זו ללא ספק תמשיך להתקיים יחד עם האנושות עצמה.

‍

مقدمة قصيرة للمترجم

‍

هذه المقالة التي كتبتها الأميرة والمحللة النفسية ماري بونابرت لم تأت من فراغ. نُشرت المقالة في العدد العشرين من المجلة الدولية للتحليل النفسي عام 1939. وهو العدد الذي حوى آخر مقال لفرويد نشر له وهو على قيد الحياة، حيث إن فرويد توفي في ذلك العام في منزله في إنجلترا. ولهذا السبب، وعلى هذه الخلفية، فإن مقالة بونابرت ليست مجرد مقالة ذات مساهمة نظرية، بل هي في المقام الأول مقالة مؤثرة وحساسة، إذ يعلم قارئها انها كتبت على خلفية أيام فرويد الأخيرة، وعلى خلفية تخبطات بونابرت وحزنها على مثل هذا الشخص المهم صاحب الأثر الكبير في حياتها.بالنسبة لبونابرت، كان التعرف على فرويد بمثابة طوق نجاة. استشارته للمرة الأولى عام 1925 وخاضت معه تحليلاً نفسياً، ومن هناك بدأت طريقها في التحليل النفسي. سؤال فرويد الشهير، كما زعم جونز، وجهه إلى بونابرت: "السؤال المهم الذي لم تتم الإجابة عليه قط، والذي ما زلت لا أستطيع الإجابة عليه، على الرغم من ثلاثين عاما من البحث في النفس الأنثوية، هو "ماذا تريد المرأة؟". طلب منها زوجها أن تتخلى عن التحليل النفسي لتتفرغ للحياة الأسرية، فعارضت بونابرت وكرست حياتها للتحليل النفسي. هكذا داومت على مراسلات غنية مع فرويد وغيره، وبفضلها نملك اليوم رسائل ووثائق ثمينة لفرويد حرصت على الحفاظ عليها للأجيال القادمة من المحللين النفسيين وللإنسانية نفسها.الحقيقة أنه في عام 1938 كانت ماري بونابرت هي التي تمكنت، بإصرار متميز، من إنقاذ فرويد من أيدي الطاغية النازي. ففي البداية، أنقذته من أيدي الجستابو الذي فتش شقته في فيينا أوائل عام 1938، ثم عملت على استصدار تأشيرة له وتخليصه من النمسا مع بعض ممتلكاته، بما في ذلك أريكة التحليل النفسي الشهيرة. ليس هذا فحسب، بل تمكنت بونابرت أن تشتري من ألمانيا النازية، مقابل رشوة بالطبع، مراسلات فرويد مع فيليس، تلك الرسائل التي أصبحت ذات قيمة عالية على مر السنين، وتتضمن ما يسمى بتحليل فرويد الشخصي الذي تم في المراسلات. عن نفسه، عارض فرويد ذلك وطلب من بونابرت إتلاف الرسائل، لكنها بإصرارها الشديد (وهي صفة اشتهرت بها) رفضت طلب فرويد، وبعد تبادل الحديث معه تم الاتفاق على عدم إتلافها، بل الاحتفاظ بها شرط ألا تقوم بقراءتها، ليس طالما هو حي على الأقل.على هذه الخلفية، وهي بالتأكيد ليست وافية، يمكن للمرء أن يقرأ في مقال بونابرت ليس فقط أسئلة عامة حول "ما الذي يستحق أن نحافظ عليه"، على سبيل المثال، وإنما أسئلة أكثر حميمية وخصوصية أيضًا، مثل "ما هي الكتابة وما هي أهميتها من منظور التحليل النفسي" فيما يتعلق بمسألة الموت ودافع الموت، أسئلة حول كتابة ونشر الأمور الحميمة والشخصية، والتي تتعلق بماري بونابرت نفسها بشكل وثيق، وبالتأكيد، كما تشهد منشوراته العديدة حول هذا الموضوع تتعلق بفرويد نفسه كذلك.

***

‍

نلاحظ جميعًا أنه من بين معارفنا هناك بعض الأشخاص الذين يحتفظون فعلياُ بكل الرسائل التي يتلقونها وآخرون يتخلصون منها بشكل فوري تقريبًا. أقول "فعلياً كل " و"تقريبا" لأن هذه الظاهرة نادرة قطعاً. على أي حال، فإن بعض الناس يميلون عمومًا إلى إتلاف جميع مراسلاتهم، والبعض الآخر يميلون إلى الاحتفاظ بها كلها.

ويبدو أن هناك علاقة ما، وإن كانت ضعيفة، بين هذا الميل والميل إلى أن يكون المرء مراسلًا جيدًا أو سيئًا. الأشخاص الذين يجيبون على جميع الرسائل التي يتلقونها بأمانة، والذين يأخذون تبادل كتابة الأفكار على محمل الجد، عادة ما تكون لديهم رؤية أعلى من الآخرين لقيمة الورق المغطى بالكتابة. ولكن ما من شيء مطلق بهذا الخوص، بحيث قد تتدخل ميول عدائية أخرى بشكل يناقض هذا السياق الشامل. ويبدو أن الميل إلى الاحتفاظ بالرسائل يرتبط ارتباطًا وثيقًا بسلوك المراسل المعتاد فيما يتعلق بالحفاظ على الممتلكات عامة أو إتلافها. يربط أبراهام الميول المتناقضة لـ "التحرير" أو "التشبث" بالإثارة الجنسية الشرجية البدائية لدى الرضيع ومرحلتي البراز الحر والتحكم في العضلة العاصرة. على أية حال، هناك أناس يملأون أدراجهم بكل ما كانوا يستخدمونه يوماً، بل بكل ما وقع بين أيديهم، حتى بعد أن أصبح عديم الفائدة، في حين يسلك آخرون النقيض من ذلك وسرعان ما يلقون في سلة المهملات أو في النار بكل ما لم يعد له استعمال فعلي. والرسائل التي تلقاها هؤلاء الأفراد المتقدمون ليست استثناءً من هذه القاعدة؛ من خلال شغفهم للجديد، لأشياء قادمة، وازدراءهم للماضي، يقوم هؤلاءالأشخاص عمليا بإلقاء كل اتصال يتلقونه في سلة المهملات أو النار، مباشرة بعدقراءته.

هناك دافع حيوي يسكن أعماق كل واحد منا، يدفعنا إلى رفض الأمس بازدراء لصالح الغد، يحثنا بشأن هذه الكينونات المدمرة. وبما أن الدافع الذي يدفع الحياة إلى الأمام يسعى إلى تدمير الأمس من أجل إفساح المجال للغد؛ يجب أن تتعفن أوراق الخريف في الأرض قبل أن يحولها الربيع إلى خضراء معشوشبة. ولا يمكن للحياة أن تثقل كاهلها مقابر الماضي، والأدراج المليئة بالرسائل القديمة، التي إذا نظرنا إليها من هذا المنطلق نراها أشبه بالمقابر.

ومع ذلك، فإن هناك نزعة معادية، بنفس القدر من القوة، تعارض هذه الرغبة في تدمير الماضي: ميل الحياة إلى الحفاظ، على مدى عصور، على أنماطها المتلاشية، وإلى التشبث بكل ما كان في يوم من الأيام واقع. هذه النزعة المحافظة تجعل الكثير من الناس يكافحون بعناد(داخليًا وخارجيًا) ضد النزعة الأولى- الهدامة، وتجعلهم يكدسون الأثاث القديم فيعلياتهم والرسائل القديمة في أدراجهم.

لكن في كل مرة، بعد وفاة شخص ما مثلا، يمر ورَثَته أو منفذو وصيته على هذه الأوراق، ويصابون بالصدمة فيكثير من الأحيان. وفي خضم التوجه العام نحو الحفاظ أو التدمير، يمكن تمييز تياراتمتضاربة في الكم الكبيرمن المعلومات التي يتعرضونلها.  قد يحدث أن تتراكم في المراسلات التيتجمعت طوال حياة هذا الشخص رسائل من جميع الأنواع من أشخاص لا أهمية لهم، وتلك الرسائلبالذات التي قد يفترض المرء أن الشخص المتوفى كان سيتعلق بها أكثر من غيرها -رسائل زوجته على سبيل المثال - مفقودة.

لكن من الممكن أن يتهمنا القارئ في هذه المرحلة باختلاق مشكلة ليست موجودة في الواقع. تبادل الرسائل مع زوجتك، فقد تكون ذات طابع حميمي وليس من المستغرب أن يتم تدميرها. علاوة على ذلك، بالطبع، عندما يتعلق الأمر برسائل الحب ذات أسلوب جنسي بشكل خاص، نادرًا ما يتم العثور عليها بين الأوراق التي يتركها المتوفى.

وبسبب الرقابة الأخلاقية ذاتها التي تثبط تجليات غرائزنا الأكثر حيوية والتي، حتى أثناء نومنا، تشوه أحلامنا التي تغذيها، فإنها تؤثر أيضًا على التعبيرات الكتابية للنفس psyche)) وتمارس تأثيرها على التواصل المتبادل بين البشر.

نحن نقمع غرائزنا العدوانية على الأقل بقدر ما نقمع غرائزنا الجنسية، ولهذا السبب ليست رسائل الحب الفاضحة فحسب، بل تلك الرسائل التي نعبر فيها عن أنفسنا أمام أصدقائنا بحرية مفرطة، أي بعدوانية شديدة، فيما يتعلق بشخص أو آخر. خاصة ألائك القريبين منا، غالبًا ما تبتلعها النيران أو سلة المهملات.

إن ميل النفس البشرية إلى التشبث بالماضي، وتشبث اللبيدو، كما يطلق عليه، يمكن أن يؤدي إلى صراع حتى ضد القوة الرقابية للغرائز المحظورة. وهكذا من الممكن العثور في أرشيفات الدول أوالعائلات، ليس فقط على تلك الوثائق أو المراسلات التاريخية، التي كتبت بقصد واضح هو وصولها إلى الأجيال القادمة، وإنما على رسائل شخصية حميمة أيضًا لم يكن من المفترض أن تكون هناك أبدًا والتي تمكننا من إعادة بناء تاريخ الحياة بأكمله.

فكيف تنجو مثل هذه الرسائل من الدمار؟ دعونا نحاول أن نستعرض القصة النفسية المحتملة لتقلبات الحفاظ عليها.

 لكي تصل إلينا الرسائل الحميمية، المهددة على حد سواء من قبل تقدم مسيرة الحياة المدمرة والرقابة الاجتماعية القمعية، يجب التغلب على العديد من العقبات الزمنية بنجاح.

دعونا نأخذ الحالة المتطرفة لرسائل الحب ذات الأسلوب الجنسي الخاص المرسلة إلى امرأة متزوجة. أولاً، عليها بعد استلامها لهذه الرسائل، أن تتحلى بإرادة قوية بما فيه الكفاية للاحتفاظ بها في مخبأ أو زاوية سرية، بدلاً من حرقها على الفور. والآن، كان هذا العمل، ولا يزال، خطيرًا للغاية. لنفترض أن زوجها وجد الرسائل، ربما، في الأزمنة الماضية، قد كان يقتلها، على الرغم من أنه من المرجح في الوقت الحاضر أن يطلقها. إن حبها المنقول من حبيبها إلى الورقة التي عبر فيها عن حبه، يجب أن يكون أقوى في قلب المرأة من الخوف من الخطر. ومع ذلك، فإن هذا يحدث كثيرًا، طالما كان الحب موجودًا، وقد حدثت العديد من المآسي بسبب رسائل عاطفية، تم الاحتفاظ بها بعاطفة شديدة، ولكن بتهور.

لكن الحب يخبو في النهاية ويموت، إما في طاعة القوانين التي تحكم كل المشاعر الإنسانية، أو في طاعة قانون عالمي. دائمًا ما يواجه الحبيب المهجور أو العشيقة في هذا الوقت شعورًا عدوانيًا واعيًا إلى حد ما تجاه الشريك الذي هجر أولاً. ولكن بما أن القتل ليس سهل، يتم تغيير وجهة العدوانية نحو رمز ما وتكون رسائل حب عادة كبش فداء يُنفّذ الانتقام به. قد يعيدها البعض، ولكنهم في كثير من الأحيان يحرقونها، وهكذا يروي المحبوب المهجور، أو العشيقة، شيئًا من تعطشه للانتقام، بينما يحرر الخائنون أنفسهم من الماضي الذي قد يكون عائقًا أمام علاقة حب جديدة. للتغلب على هذه العقبة الثانية، يلزم وجود ارتباط قوي بشكل غير عادي بذكريات الماضي.

ولكن دعونا نتخيل أن رسائل الحب تجاوزت هذه العقبة الثانية في طريقها عبر الزمن. فإن عقبة ثالثة -ربما تكون محفوفة بالمخاطر أكثر من سواها- بانتظارهم: تلك التي يولّدها الموت.

لأنه عندما يكون جسدالحبيب أو العشيقة السابقة، الكبير في السن أحيانًا، وأحيانًا لا يزال شابًا،باردًا ومتيبسًا على فراش الموت، من الذي سيظل يشعر بوهج العاطفة الذي ظل عالقًا، كالنار تهمس في أعماق الجمر، في صفحات تلك الرسائل القديمة؟ إن ورثتهم وأبنائهم وبناتهم، إذا وجدوا تلك الأوراق الفاضحة، ربما سيحولون أنظارهم عنها باحترام ويرمونها في النار بتكتم، دون قراءتها. قد يكون فضولهم قويُا أكثر من اللازم. قد يقرأونها قبل إلقائها في النار، لكنهم سيحرقونها. وكقاعدة عامة، سيكون لديهم ما يبرر فعلهم هذا، لأن معظم رسائل الحب التي لا تعد ولا تحصى في عدد الأشخاص لا تستحق أن يُحتفظ بها. لكن رسائل إلويز¹أو الراهبة البرتغالية²، لو أن هاتان النسوة المغرمتان تركتا أطفالًا، لكان من المؤكد أنهم أيضًا لقوا حتفهم في النيران، ولن يصل الى أذهننا أبدًا كم منصرخات القلوب، التي تستحق أن تُسمع، خنقها التفاني المدمر من الأقارب الباقين على قيد الحياة.  

إن العقبة الرئيسية أمام الحفاظ على الأوراق التي تخص الموتى، مهما كانت مثيرة للاهتمام من وجهة نظر إنسانية، ليست نفسيّة، بل ماديّة. لقد قيل إن " تبجيل الماضي هو مسألة مكان"³. يحتاج الأحياء الآن إلى مساحة كان يشغلها الموتى في السابق. ويترتب على ذلك أنه لم يعد بإمكان الناس تحويل خزائنهم إلى أرشيفات كما لم يعد بإمكانهم تحويل مدنهم إلى مقابر. الرسائل المبعوثة ليس إلينا بل إلى الموتى، وبالتالي ليس لها أي شأن حيوي حاضر بالنسبة لنا، نصدفها في طريقنا، والأشخاص الوحيدون الذين بمقدورهم النظر في مسألة الاحتفاظ بها هم أولئك المحظوظون كفاية الذين يمتلكون علّيات واسعة تكفي لإيوائها.

ولكن دعونا نفترض أن لدى ورثتهم مثل هذه العليات في منازلهم. حينها يواجهون العائق النفسي المتمثل في الحفاظ على الأوراق.

في المقام الأول، من الواضح أن الناس يدمرون ما لا يحبونه. والآن، في حالة الشخص الذي توفي للتو، ما الذي لا يحبه الوريث من الأوراق التي تركها الأب أو الأم المحبوبين، أو الزوج، أو الزوجة، أو الصديق؟

هناك عدة أنواع من العلاقات بين المتوفى وأشخاص آخرين قد يعترض عليها ذلك الشخص. أولاً، إذا كان يحب المتوفى كثيراً، وبالتالي كان يشعر، بشكل أو بآخر، بالغيرة، عن دراية، فإنه سوف يستاء من كل ما يذكره بأي علاقة إنسانية قد تكون بين محبوبه وبين أشخاص آخرين غيره. وكلما كانت هذه العلاقات أكثر حميمية، كلما شعر بها بشكل أكثر حدة. هناك أمثلة لناجين قاموا بإحراق جميع الأدلة المكتوبة على العلاقات الودية التي تربط أحبائهم بأشخاص آخرين، واحتفظوا فقط بمراسلاتهم هم معه أو معها.

إذا كان الرجل أو المرأة المتوفاة قد قام بخداع ذلك الشخص، فقد يستمتع، بدافع الانتقام، في إتلاف حتى الرسائل الموجهة إليه.

أو ربما سيكون مصدومًا لسبب ما أو لآخر فيتلفها لذاك السبب. يحدث هذا، على سبيل المثال، لبعض الرسائل الحميمية التي يتم تقديمها كقربان للرقابة البشرية على النشاط الجنسي. ولا ينبغي للرجل أو المرأة الميتة أن تكتب مثل هذا أو ذاك؛ بعض السمات الحيوانية الغريزية فيه غير لائقة. من المحتمل أن يحدث هذا خاصةً إذا تم العثور، بين الأوراق، على رسائل حب كتبها الأب أو الأم. يجب محو هذه السمات من الذاكرة عن الوالدين،احترامًا لهما، وربما أيضًا بدافع الغيرة.

في الواقع، يمكننا أن نؤكد دون مراجعة أي حالات أخرى أن الناس، بشكل عام، يظهرون ميلًا - للورثة ولمنفذي الوصايا مجال في إظهار هذا الميل بقوة أكبر عند تعاملهم مع الأوراق المتروكة بين أيديهم - للتعامل مع كتابات الآخرين كما كانوا سيتعاملون مع الكتّاب أنفسهم. لا بدأن والداي عاشا حياة خالية من الذنوب! ولا بد أن ليس في أوراقهما ما يُخجِل أيضًا! صديقي، عندما خذلني، كان من المفترض أن يُمحى من حياتي: سأحرق مراسلاتنا! أردت أن أكون الشخص الوحيد في حياته أو في حياتها: سأحتفظ فقط برسائلنا وألقي في النار بكلما جاء من أشخاص آخرين!

فيما يتعلق بالرقابةالعامة على الحياة الجنسية، فإن الورثة يتعاملون مع أوراق المتوفى كما يتعاملون هم أنفسهم مع حياتهم الجنسية. إن الشخص المكبوت للغاية والتقليدي للغاية سوف يزيل من مراسلات المتوفى - حتى لو لم يكن على علاقة وثيقة به - أي شيء ذي طبيعة مثيرة أو جنسية. إذا ما اكتشف مذكرات حميمة فسوف يرميها مرعوبًا في النار.

لكن الموقف الذي يتخذه الوريث تجاه أعماله العدوانية سيؤدي إلى نتائج مختلفة. عندما يقدم على تفحص الأوراق المتروكة له، سيكون مستعدًا، إذا كان هو نفسه شديد العدوانية، لتدمير ما يبدو له عدوانيًا وما هو ليس كذلك في الواقع. سيكون مستعدًا للمبارزة، إذا جاز التعبير، مع الميت وبالطبع سيكون هو الفائز في نهاية الأمر. أما المهووس ذو الدوافع العدوانية المكبوتة فلن يجرؤ على إتلاف وحرق معظم الأوراق، حتى لو كانت مسيئة له، حتى وإن كانت رسائل صديق، على سبيل المثال، وتحتوي على ما يثير دهشته وفزعه من اتهامات ضده. سيبدو له ذلك وكأنه قتل المتوفى مرة أخرى ...بنفس الطريقة، من المحتمل أن يحتفظ بأوراق قد تكون مسيئة أو فاضحة لأطراف ثالثة.نظرًا لأن أولئك الذين يتم كبح دوافعهم العدوانية يمنحون للآخرين – أحياءً كانوا أو أمواتًا – حرية عدوانية غير محدودة، ويتصرفون في هذا الشأن تمامًا كما السياسيين العصبيين الذين يمكّنهم " حبهم للسلام "، وبضمير مرتاح، السماح للأقوياء بخنق الضعفاء.

آنا فرويد، التي حدثتها عن وجهات النظر التي عبرت عنها أعلاه، لفتت انتباهي إلى حقيقة أن النهج المهووس في الحفاظ على الأشياء والكتابة يتغذى حتماً من ازدواجية مشاعرنا. كلما كنا أكثر تناقضًا بشأن المحبوب، كلما زادت الضرورة لحمايته وحماية أي شيء قد يمثله، من عدائيتنا المكبوتة.

ومع ذلك، فإن هذا التوجه المحافظ بشكل عام لا بد أنه يعود الى اقتصاد عام في الدوافع، والحالة المذكورة أعلاه ما هي إلا نتيجة محضة له. في هذا الاقتصاد، ليس هناك شك في وجود هيمنة متأصلة للدوافع المثيرة على الدوافع التدميرية. وتظهر هذه الهيمنة في كل مرة تكون فيها الأشياء أو الأشخاص الذين نحبهم مهددة بالتدمير، سواء أتى هذا التهديد منا أو من العالم الخارجي الذي لا نرغب في التواطؤ معه. ولكن كلما كان الوسواس المؤلم حاضرا في الميل إلى الحفاظ، يجب أن نفترض التناقض، أي الانصهار وليس الانفصال بين دوافع الحب ودوافع التدمير، بحيث تكون الأخيرة، إذا جاز التعبير، تحت رقابة الأولى عن كثب.

إذا كان الأمر كذلك،فما هو العنصر الإيجابي الحقيقي في شخصية الفرد الذي يجعله يحتفظ بأوراقه أو بأوراق الآخرين؟ في المقام الأول، النرجسية بلا شك.

تسعى حياة الفرد إلى توكيد الذات بأي ثمن؛ فهي تتوق إلى ألا تتوقف عن الوجود أبدًا. وبما إن الموت حتمي، فإن الفرد يتشبث بشدّة بأي شيء قد يوفر له وهم البقاء. من خلال رسائلهم، قد يعلن الموتى للعالم ذات يوم "لقد عشت"، ويبدو ذلك وكأنهم ما زالوا على قيد الحياة. وكأن الزمن قد قُهر، لأن صوت المرء، المُثبّت على الورق، قد نجا بهذه الطريقة.

هذه الفكرة الواعية إلى حد ما تجعل بعض الأشخاص يحتفظون بجميع سجلات حياتهم الماضية مثل الرسائل أو المذكرات الحميمة. ومن خلال نقل هذه النرجسية إلى الرجل أو المرأة المتوفاة، من خلال تماهينا معهم، يقوم ورثة بعض الأشخاص المتوفين أحيانًا بالاحتفاظ بهذه الأوراق بشكل هوسي.

لكي يحدث هذا، من الضروري أيضًا أن يمتلك مُكتنز الأوراق — الخاصة به أو الخاصة بأشخاص آخرين — درجةمعينة من حب الظهور الذي يمنع إحجامه عن الكشف المحتمل عن أجزاء حميمة معينة في حياته الخاصة أو في حياة الآخرين.

نادرًا ما يحدث أن يتمكن الوريث، عند مواجهة الأوراق التي تركها الموتى، من التعامل مع هذه المسألة بموضوعية. إنه مرتبط بالكثير من الروابط العاطفية بماضٍ لا يزال قريبًا جدًا. فهو يميل إلى إجراء الكثير من " الإزاحات " النفسيةعلى الأوراق التي أمامه. ولكي يتحلى بالموضوعية المطلوبة، عليه أن يكون قادراً، فور حدوث الوفاة، على فحص أوراق المتوفى والبت بأمرها - سواء الرسائل أو المذكرات- بانفصال هادئ عن الأجيال القادمة. ولن يحتفظ بعد ذلك بمواد مملة وعديمة الفائدة من منطلق الاحترام غير العقلاني للموتى؛ كما أنه لن يقوم بإتلاف وثائق إنسانية قيمة بسبب مشاعر عدوانية تجاه الشخص المتوفى أو بسبب عاطفة أخرى مثل الغيرة أو شعور الاستقامةالساخط. وحتى يتمكن الوريث من الاقتراب من موقف الحكم لصالح الأجيال القادمة، يجب أن يكون نهجه العقلي تجاه الوثائق المكتوبة بشكل عام وللشخص المتوفى بشكل خاص،خاليًا قدر الإمكان من العناصر العصابية ومن أصداء عقدهالشخصية. إذا أمكن تحقيق ذلك، فسيكون قادرًا على البت بشأن كل ورقة، ليس وفقًا للمشاعر التي قد تثيرها بداخله، وإنما وفقًا للقيمة الجوهرية التي قد تحملها للإنسانية. ولسوف يحتفظ فقط بالوثائق التاريخية الكفيلة بأن تلقي الضوء على التطور الجماعي للأشياء أو المجتمعات، أو بالوثائق الإنسانية ذات الأهمية النفسية أو الفنية الخاصة، حتى لو كانت صادمةً لمعاصريه في بعض الأحيان. حينها توضع الوثائق جانبا بعناية، في خزانة أو عليّة ما، إلى أن يحين وقت استدعاءها للإدلاء بشهادتها أمام محكمة استئناف الأجيال القادمة - الأمر الذي قد يؤدي إلى بعثها النهائي، معنى القول بالنسبة للمخطوطات، عند نشرها.

لنفترض الآن أن أوراقًا من هذا النوع قد حفظت. مرت سنوات، وقرون أحيانا. ثم، يومًا ما، في علية منزل قديم، يُفتح صندوق قديم ومنسي.

إذا لم يكن للسليل الذي يفتحها أي اهتمامات تاريخية، فقد يرمي جميع الأوراق القديمة، دون قراءتها حتى. لكن القطع الأثرية القديمة تتحفنا دائمًا بنوعٍ معينٍ من الفخامة، وغالبًا ما يلقي هذا السليل نظرة فضولية على الأوراق القديمة. إذا قرأها أو طلب من غيره أن يقرأها له، فإنه أو القارئ المعين من قبله سيحكم في محكمة الاستئناف أي أنه سيقرر - بعد سماع أقوال تلك الأوراق القديمة - هل سيتم الاحتفاظ بها أم سيتم تأجيل التنفيذ، أم سيتم أتلافها على الفور.

إن المدة الزمنية التي تفصل بين النسل وأسلافه كبيرة لدرجة أن الروابط العاطفية لم تعد وثيقة بما فيه الكفاية. إذا كان السليل أو الطرف الثالث يمتلك قدرة نقدية متطورة بما فيه الكفاية للمراجعة النقدية، فسيكون قادرًا على الحكم وفقًا للقيمة الجوهرية للأوراق. وبعد اجتياز هذه العقبة الرابعة، فإن أي وثيقة ذات أهمية تاريخية أو جمالية أو إنسانية استثنائية حقًا، مهما كانت مُدينة كما من المحتمل أنها كانت في السابق، ستعتبر جديرة بالبقاء. وقد يُلقى غيرها في النار، وبحق على الأرجح هذه المرة. وبما أنه ليست كل السير الذاتية ذات أهمية؛ من الواضح أن الرسائل الحميمة لكاتب عظيم أو جندي أو عالم تحتفظ بقيمتها بالطبع، لكن مراسلات فلاحة عادية أو فتاة عاملة أو امرأة من الطبقة المتوسطة أو دوقة ما لا يمكن أن تهمنا ما لم تتضمن معلومات استثنائية حول الحقبة التي عاشتها الكاتبة.

على أية حال، إذا تجاوزت الوثيقة المكتوبة العقبة الثالثة التي ظهرت، بعد حدوث الوفاة، بين الجيلين الأول والثاني، فهناك احتمال معقول أن يتم الحكم عليها في النهاية على أساس قيمتها الجوهرية. لقد قام الجيل الثالث بالفعل بفك الروابط العاطفية التي كانت تربطه بأجداده، الذين لم يعرفهم قط أو لم يعرف عنهم سوى القليل. وأما الجيل الرابع، بل وأكثر من ذلك بالنسبة لمن بعده، فسنكون بالنسبة لهم مجرد جزء من التاريخ، ولا داعي أن نخشى رقابتهم أو احترامهم.

من كان سيحلم بحرق رسائل حب كليوباترا لو أنه عثر عليها؟ ربما يقال إن سحابة ظلت تخيم على اسم كليوباترا الطيب لفترة طويلة. ولكن هل يمكن لأي شخص أن يحرق - إذا حدث مثل هذا الاكتشاف المفاجئ - رسالة حب كتبها النبيلة ماريا تيريزا إلى أحد النبلاء؟ في هذه الحالة ستكون الأولوية للتاريخ.

لكن هل يحق لنا أن نعطيها الأولوية؟ على الرغم من افتتاننا الحالي بالسيرة الذاتية، قد يعترض بعض الأشخاص، عند قراءتهم لهذا قائلين إن حقيقة أن الإمبراطورة ماريا تيريزا ربما كانت تحب شخصًا آخر غير فرانسوا الأول دوق لورين، لا يمكن أن تؤثر على سمعتها السياسية. فلماذا التصرف إذن بمثل هذا الطيش غير الضروري؟ لماذا يجب تلطيخ اسمها؟ هذا الحب الذي يُزعم أنه حقيقي، والذي يحفّز علماء النفس وكتاب السير الذاتية، هذا الحب القاسي والمدنّس، ليس، في كثير من الأحيان، سوى حقد! إن البشر بشكل عام غليظون وقاسون جدًا تجاه بعضهم البعض، لدرجة أنهم لا يستحقون أن تُكشف أمامهم عارية" أسرارًا حميمة لأشخاص آخرين - وخاصة الرجال والنساء المشهورين-. ولن يؤدي ذلك إلا إلى تشجيع ميلهم إلى الاستهانة الحقودة بأي شيء أعلى من أفهامهم. فلتحتفظ أرواح الموتى بأسرارها كما تحتفظ القبور بأسرار المصير النهائي لأجسادهم! نحن لا نعيد فتح التوابيت. فما الداعي إذن لإعادة فتح الرسائل القديمة؟

سوف يجيب كتاب السيرة الذاتية وعلماء النفس بأن السيرة الحقيقية والإنسانية قدر الإمكان لن تنتقص من سمعة الموتى. وأنهم، من خلال الكلمة المكتوبة، سيظلون أحياء، على الأقل في انعكاسات أفكارهم على الورق وهمهمات قلوبهم التي كانت نابضةً  يومًا ما. سوف تتبلور صورة حيوية وواضحة لهم أكثر بكثير مما كانت ستكون عليه في بعض الصفحات التي تظهرهم بمظهر المثالية الباردة والزائفة. في الواقع، للسيرة الذاتية وظيفة أخرى وهي أسمى من مجرد إشباع الفضول عديم الفائدة وغير الصحي. بالنسبة لأولئك- وهم الوحيدون الذين يجب أخذهم بعين الاعتبار- الذين يفهمون السيرة الذاتية، التي تصل إلى أكثر من آلاف من الذين لايفهمون، تصبح السيرة الذاتية وسيلة خطاب للتواصل مع إنسانية أكثر وسعاً.

نحن نحب أن نشعر، ما عبر المكان والزمان، بنبض القلوب التي يبدو أن إيقاعها يتوافق مع إيقاعنا. نحن بحاجة إلى إحساس بالتواصل مع شيء أوسع من دائرتنا الضيقة، ليؤازرنا وقت أحزاننا كما في أفراحنا. إن السير الذاتية لرجال ونساء من الماضي تُخرج وحدانية الطبيعة البشرية للنور وهي في الحقيقة مثل الصور العائلية التي نميّز فيها أحيانًا سمة واحدة وأحيانًا أخرى من أنفسنا.

من أجل أن تكون هذه الصور شبيهات صادقة، فمن الضروري ألا تتم إزالة الملامح المحببة للأشخاص، على الرغم من أن البعض قد يعتبرها أقل صفة مستحبة، حتى لو كان من باب الاحترام في اعتقادهم، ولكنه في الواقع تدنيس وانتهاك. هذه هي الخصائص ذاتها التي يتم الاحتفاظ بها عادةً في الصفحات الحميمة مثل الرسائل أو المذكرات، والتي غالبًا ما تكون مهددة من قبل الأشخاص المتفانين الذين ورثوها.

قد يعود أعداء السيرة الذاتية، سواء كانوا يؤمنون بحياة مستقبلية أم لا، إلى الادعاء بأن بقائنا الحقيقي الوحيد على الأرض هو ما نشترك فيه مع إخوتنا من الكائنات الحية، أي بقاؤنا كنوع وفيما سترثه ذرياتنا منا. ما الذي يهمنا إذن، سواء كانت أرواحنا في الجنة أم في أي مكان آخر، إذا ما بقي هنا في الأسفل جزء صغير أكثر أو أقل من ذكرى حياتنا الفردية العابرة، محفوظًا عبثًا في عدد من الصفحات وحتى النصب التذكارية؟

إن التبرير النهائي والعدمي هذا مستحيل عمليا بالنسبة للإنسان، فهو الكائن الحي الوحيد الذي يعرف أنه لا بد أن يموت. إن سعيَ الإنسان من أجل البقاء ليس مجرد طموح بأن يظل محبوباً رغمًا عن الموت. هناك أيضًا رغبته النرجسية في مواصلة العيش بشكل أو بآخر رغم كل شيء. وحتى أكثرنا تواضعًا، رغم أنه لا يستطيع أن يأمل في نصب تذكاري أو كتابات تخلد اسمه إلى الأبد، فإنه يطمح على الأقل إلى أن يكون اسمه محفورًا على شاهد قبره، كي لا "يُنسى" تمامًا. ولهذا السبب تم وضع نظام المقابر العائلية الأبدية للأغنياء، وكأن هناك أي شيء يمكن أن يدوم إلى الأبد! وبما أن ورق البردي، وحتى الرق، والورق في المقام الأول، سوف تتحلل كلها في النهاية إلى غبار، فقد اخترع الإنسان الكتب المطبوعة التي يمكن أن يُبعث الفكر فيها حيًّا قرنًا بعد قرن. وبالتالي فإن المعركة ضد النسيان، والتي على الإنسان أن يُهزم فيها في نهاية الأمر، لا تزال مستمرة. حيث إن الإنسان يعتبر النسيان بمثابة الموت الثاني والأكمل، ولا شك أن هذا الاعتقاد سيدوم ما دامت الإنسانية نفسها.

‍