תגובה למאמרו של יצחק בנימיני, 'בנימין נתניהו הוא נקודת הכיפתור הבזותית'. - رد على مقال يتسحاك بنياميني: "بنيامين نتنياهو هو نقطة الربط الازدرائية"
במאמרו בגליון זה, טוען בנימיני כי נוצר מצב שהמסמן BB הפך למסמן אדון בשיח הפוליטי הישראלי, ולכן כל המסמנים האחרים שבשיח הפוליטי מקבלים את משמעותם כפונקציה של הפעולה של המסמן הזה. זהו רעיון מקורי בעיני, שמנסה לעשות שימוש ברעיונותיו של לאקאן כדי לשפוך אור על הנעשה בפוליטיקה בארץ. אולי אפשר לראות בכך מאמץ להסביר את השרידות יוצאת הדופן של נתניהו והשיח שלו ושל תומכיו נוכח הכוחות והאירועים שפועלים כנגדו.
מבלי להפחית מן המקוריות בדבריו שלבנימיני, ברצוני לטעון, כי מדובר בטענה שהיא מרחיקת לכת מבחינה תיאורטית, וגם קשה להבין מה הסיבות לטענה. כמו כן ברצוני לטעון שיש בידינו אמצעים הרבה יותר נגישים בכדי להתייחס לבעיית מקור כוחו של נתניהו.
הטענה של בנימיני מרחיקת לכת כיוון שמשתמע ממנה שפתרון השאלה ביחס למקור כוחו יוצא הדופן של נתניהו מצוי מעבר למובנים הרגילים של הסיבתיות ההיסטורית. נרמז כאן שפתרון התעלומה מצוי באיזורים הממשיים של המסמן, מעבר לשפה, מעבר לאמת, בהשראת ההוראה המאוחרת של לאקאן.
כמו כן, בנימיני אינו מפרט איך ומדוע הגיע המסמן BB למעמד של מסמן אדון. ברור שבנימיני עושה כאן מעין הקבלה בין האנליזה של הפרט לאנליזה של השיח הציבורי בישראל. לכן כשם שהאנליזה הפרטנית חושפת כיצד הפך מסמן מסויים למסמן אדון אצל האנליזנט, נשאלת השאלה מהן הנסיבות שבהן הפך מסמן BB למסמן אדון? האם מדובר בטראומה קולקטיבית? באירוע היסטורי אחר שגרם לכך?
בנוסף, לא בטוח שיש להרחיק לכת כל כך כדי להתמודד עם הבעיה. יש בידינו עובדות וטענות תיאורטיות שהרבה יותר פשוט להשתמש בהם. ראשית, המובן מאליו - נתניהו הוא אדם שמרכז בידיו כבר למעלה מעשור כוח רב, כראש ממשלה, וגם בתפקידים בכירים נוספים שמילא בשני העשורים שקדמו לזה הנוכחי. כמוכן, נראה כי מאפיינים מסויימים אצלו מביאים להיאחזות חסרת תקדים בתפקידו ובכוחו.
שנית, ניתן לעשות שימוש במהלך התיאורטי שמציג פרויד בספרו 'פסיכולוגיה של ההמון ואנליזה של האני', כיצד נוצרים מצבים שבהם יש למנהיג השפעה מהפנטת על המון שהופך למעין עדר חסר שיפוט. פרויד חוקר שם תהליכים של השאה בהמון וטוען כי בלב העניין ישנה הזדהות לא מודעת של הפרט בהמון עם המנהיג. ההזדהות הזו פועלת כמו תחליף הגנתי למימוש ליבידינלי. לכן פרויד טוען, ניתן לראות אצל האדם שהוא חלק מן ההמון נסיגה זמנית, הכרוכה בפגיעה בתפקודים האינטלקטואליים, ביטויים דחפיים חסרי מעצורים ונהייה עיוורת אחר המנהיג.
שלישית, התופעות שסביב ההמון הכרוך אחרי נתניהו חרף כל כישלונותיו וחטאיו לא צריכות באמת להפתיע אותנו (מחרידות ומדאיגות ככל שיהיו). ההיסטוריה של המאה הקודמת לא חסרה בדוגמאות של מנהיגים שהיפנטו את הציבור והובילוהו לאסונות. גרוע מכך, דומה שבעשרים השנים האחרונות חזינו בתופעה עולמית שלעליית מנהיגים פופוליסטיים, לאומניים ועויינים לדמוקרטיה במדינות כמו ארצות הברית, הונגריה, רוסיה, טורקיה פולין ועוד.
فيمقالته في هذا العدد، يدعى بنيامينى أن الدال BB قد أصبح دالا سيّدا في الخطاب الإسرائيلي السياسي، ونتيجة لذلك فان جميع الدوال الأخرىفيه تتخذ معناها جراء فعالية هذا الدال. ان هذه الفكرة هي فكرة أصيلة باعتقادي، وهي تحاول استخدام أفكار لاكان لتسليط الضوء على ما يحدث في السياسة في البلاد. يمكننا النظر إلى هذه الفكرة كمحاولة لتفسير صمودنتنياهو الاستثنائي وخطابه وخطاب أنصاره في مواجهة القوى والأحداث التي تعمل ضده.
من دون الانتقاص مما يقوله بنيامينى، أود أن أقول أن ادعاءه مبالغ به نظريًا، وأن من الصعب فهم الأسباب من وراءه. أود أيضًا أن أدعي أن في أيدينا أدوات متاحة أكثرلتناول مسألة مصدر قوة نتنياهو.
ادعاءبنيامينى مبالغ فيه لأنه يشير إلى أن الإجابة على مسألة مصدر قوة نتنياهو غيرالعادية تكمن فيما وراء المعاني الاعتيادية للسببيّة التاريخية. يرمزبنياميني إلى أن الإجابة تكمن في المناطق المرتبطة بواقعية الدال، ما عبر اللغة والحقيقة،وذلك بوحيٍ من تدريس لاكان الأخير.
كذلك،لا يقدم بنيامينى تفسيرا عن كيف ولماذا تطور الدال BB إلى دال سيّد. من الواضح أن بنيامينى يقارن بين تحليل الفرد وتحليل الخطاب العام في إسرائيل. لذلك، وكما يكشف التحليل الفردي عن كيفية تحول دال معيّن إلى دال سيّد لدى المتحلّل، يسأَل السؤال ما هي الظروف التي جعلت من BB دال سيّد؟ هل هي الصدمة الجماعية ؟ أم أن حدثا تاريخيا آخر قد أدى لذلك؟
وبالأخير،ليس من المؤكد أن علينا الحفر والبحث أكثر من اللازم عن السبب. في أيدينا حقائق وادعاءات نظرية من الأبسط استخدامها. ولنبدأ بالمفهوم ضمنا - أولاً، يتمتع نتنياهو بسلطة كبيرة منذ أكثر من عقد كرئيس للوزراء، وفي مناصب عليا أخرى شغلها في العقدين ما قبل ذلك. كما يبدو أن بعض مميزات قيادته تؤدي إلى تشبث غير مسبوقبدوره وسلطته.
ثانيًا، يمكننا استخدام السيرورة النظرية التي يعرضها فرويد في كتابه "علم نفس الجمهور وتحليل الأنا"، عن المواقف التي يصبح للقائد فيها تأثير ساحر على الجماهير التي تتحول إلى نوع من القطيع المُسيّر. يبحث فرويد في الكتاب سيرورات الإيحاء لدى الجمهور ويدعي أن في لب الأمر تماهٍ لا واعٍ للفرد مع القائد. يعملهذا التماهي كبديل دفاعي للتحقيق الليبيدوني. يدعي فرويدلذلك أن يمكننا أن نرى لدى الفرد الذي هو جزء من الجماهير نكوص مؤقت ينطوي على مس في الفعالية العقلية أو الذهنية وتعابير حافزيّة غيرمكبوحة، وسير أعمى وراء القائد.
ثالثًا، ليس ضروريا بالفعل أن تُفاجأنا ظواهر التفاف الجماهير حول نتنياهو، على الرغم من كافة إخفاقاته وخطاياه - مهما كانت تلك مرعبة ومقلقة. تاريخ القرن الماضي مليء بأمثلة لقادة نوّمواالجماهير مغناطيسيا وقادوها نحو الكوارث. بل أسوأ من ذلك، يبدو أننا كنا شاهدين في السنوات العشرين الماضية على ظاهرة عالمية لصعود زعماء شعبويين وعنصريين ومعادين للديمقراطية في دول مثل الولايات المتحدة، هنغاريا، روسيا، تركيا، بولنداوغيرها.
