Two-bad to be true
קונספירציה הקרויה גם תאוריית הקשר היא ניסיון להסביר אירוע כמבוסס על קנוניה או מזימה של מספר גורמים בעלי כוח, המונעים מאינטרסים שונים ומסתירים מהציבור הרחב את האמת. במאמרו בעיתון מעריב מיום 1.1.2024 כותב בן כספית [1] כי בימים אלה בשל הפצת תאוריות קונספירציה על ידי תומכי נתניהו, רבים בציבור מאמינים שהטבח שחמאס ביצע נעשה תוך שיתוף פעולה של גורמים בצה"ל, באמ"ן, בשב"כ ובמחאה. כאשר קטסטרופה כל כך הזויה מתרחשת, מתעוררות פאניקה ופרנויה, המולידות בין השאר את תאוריית הקונספירציה, רק שזוהי רעלה שמסתירה תופעה אחרת שדומה לקונספירציה, אך ללא כוונות הזדון, והיא שיתוף פעולה לא מודע בין כמה גורמים. במקרה הטבח בשבעה באוקטובר אני מדבר על חבירה לא מודעת בין סובייקט חמאס וסובייקט ישראל.
ב- 7.10 נוצרו התנאים שאפשרו את מימוש המשאלה של החמאס להתקיף את ישראל בבטנה הרכה, אבל הרס הבטן הרכה של האחר היא לא ללא הרס הבטן הרכה של האני. הטבח הפרוע של חמאס באזרחי ישראל השמיע קול ברור הקורא לישראל להילחם בו עד חורמה.
איך ישראל כלולה בהתקפה שספגה? הצטברו עדויות, שישראל ידעה שחמאס עומד לתקוף, אבל מישהו לא האמין שזה יקרה, וזה קרה. צבא ההגנה לא היה מוכן עם כוחותיו בגבול על מנת להגן ולמנוע את ההתקפה, וזה מלמד על העמדה האקטיבית שב-אי מניעת ההתקפה. הפער בין ידיעת הסכנה הממשית בגבול לבין הפקרת השטח ממש צועק "קונספירציה". אבל למעשה אפשר לטעון שזו פסיכוזה משותפת בין חמאס שפעל פעולה אגרסיבית בעלת מבנה מאני לבין ישראל, שאמרה לתוקף "עשה בי כרצונך", ישראל שהסכימה שאידיאל "איטבח איל יהוד" יממש את עצמו בהיקף גדול ועם המצלמות, לעיני כל.
במשך שנים חמאס פעל סביב האידיאל "לרצוח בישראל": חפירת המנהרות, הצטיידות בנשק, הכשרה צבאית. העולם התת קרקעי רווי השנאה נבנה על ידי מנהיגות רודנית שהפקירה את תושבי עזה. פרויד, בתשובתו לאיינשטיין לשאלה האם קיימת דרך לשחרר את האנושות מפורענות המלחמה, אומר שדחף המוות הפועל בכל יצור חי חותר להשיב את החיים למצב של החומר הדומם[2]. התקפת חמאס הברוטלית מלמדת כיום, שלושה חודשים אחרי פרוץ המלחמה, על דחף מוות שהחל לפעול ביתר שאת, כשהוא חותר לכיליונו של החמאס, להרס תשתיות הטרור שהקים, לחורבן בעזה ולמוות שאינו עושה הבדל בין שוחרי שלום בעזה ושוחרי מלחמה. דחף המוות פעל בכיוון הרג בישראל, והמשיך בכיוון הרג בעזה. אם נדמה את עזה למעגל ואת ישראל למעגל ושני המעגלים נפגשים וחותכים זה את זה, השטח המשותף לוכד בתוכו את אותו דחף מוות שפועל כנגד שתי הישויות.
בישראל בשנה האחרונה התחוללה יריבות מסוכנת, שלא ידענו בעבר. המחאה של מתנגדי ההפיכה המשטרית לא הביאה להתפרקות הממשלה- ממשלה שהשתלטו עליה בחסות נתניהו חבורה משיחית וימנית-גזענית ללא כישורים סבירים לניהול המדינה. השנאה, האלימות והגזענות הופיעו ביתר שאת בחברה היהודית.
בחברה הערבית הייתה עלייה דרסטית בכמות הרציחות מבלי שהמשטרה עצרה מגמה זו. מאות אנשים בתפקידי ביטחון בכירים בהווה ובעבר הפצירו בנתניהו לעצור את ההפיכה המשטרית-משפטית לפני שיתרחש אסון. נתניהו היה לכוד בתוך טבעת הקיצוניים שהקיפה אותו, ולא היה יכול לעצור את ההפיכה, כאמור לפני שיתרחש אסון. המצוקה הייתה הן מצד המחאה והן מצד נתניהו, ומשהו היה צריך לחלץ אותנו מהבולמוס הבלתי נשלט של הקיצוניים בממשלה.
כל זה נעצר ב 7.10 על ידי המוות הנורא. הטראומה הקולקטיבית תפסה בענק את מקום היריבות בעם. המילים של הפילוג שנאמרו שוב ושוב "בושה", "דמוקרטיה או מרד" התחלפו מאז פרוץ המלחמה במילים "יחד ננצח". כדי שהמאניה שהיא ספוגה בה תיעצר, הממשלה הייתה צריכה, באופן לא מודע כמובן, משהו גדול ומטלטל ממחאה אמיצה. היא הייתה צריכה, שיקרה פה דבר מטורף, שיעצור אותה, ושיחשוף את אזלת ידה, את אזלת ידם של השרים שחסרים מענה למדינה מוכת מוות. השנאה שהתגברה ואיבדה שליטה הייתה חייבת עצירה חדה, על מנת שתתחיל תנועה להשבת האהבה. במכתב של פרויד לאיינשטיין בעניין המלחמה הוא כותב:"כל דבר המעודד את התפתחותם של קשרים רגשיים בין אנשים בהכרח יפעל כנגד המלחמה". הנה זה קורה- אנחנו שרויים יחד באבל, בלחימה ובשיקום האהבה, שפועלים כנגד המלחמה הפנימית שהתחוללה כאן בשנה האחרונה. הלחימה בין מתנגדי ההפיכה לתומכיה הוסתה החוצה כלפי חמאס, ועכשיו, לפחות באופן זמני, אך נחוץ ביותר, המסמנים "ביחד ננצח" פועלים. אקטים של אהבה ונתינה מאירים מכל עבר- מאירים את החושך הגדול שנפל עלינו.
האם החבירה הלא מודעת בין חמאס לישראל תביא לנפילתה של מנהיגות חמאס ולנפילתה של ממשלה ישראל? האם בעזה יתאפשר לעם שהיה שבוי של חמאס טרוריסטית להשתחרר מהשבי ולפעול להשבת האהבה?
[1] https://m.maariv.co.il/journalists/Article-1064230
[2] למה מלחמה?" אלברט איינשטיין -זיגמונד פרויד, חליפת מכתבים (1932), בתוך איינשטיין ופרויד והמלחמה הבאה (2018), הוצאת כרמל.
نظرية المؤامرة، هي محاولة لتفسير حدث ما على أنه يستند إلى مخطط أو مكيدة تآمرت عدد من الجهات القوية لتنفيذها، بدافع من مصالح مختلفة وتقوم هذه الجهات بإخفاء الحقيقة عن عامة الناس. في مقالته التي نشرت في صحيفة معاريف بتاريخ 1.1.2024، كتب بن كاسبيت أنه في هذه الأيام، بسبب نشر نظريات المؤامرة من قبل أنصار نتنياهو، يعتقد العديد من الناس أن المجزرة التي ارتكبتها حماس نُفذت بالتعاون مع عناصر من جيش الدفاع الإسرائيلي، المخابرات العسكرية والشاباك وحركة الاحتجاج. عندما تحدث مثل هذه الكارثة المضللة، يستشري الذعر وجنون الارتياب، مما يخلق، ضمن أمور أخرى، نظرية المؤامرة، ولكنها مجرد حجاب يخفي ظاهرة أخرى تشبه المؤامرة، غير أنها مجردة من النوايا الخبيثة، هي التعاون اللاواعي بين عدة عناصر. في حالة مجزرة 7 أكتوبر، أنا أتحدث عن تحالف غير واع بين الذات حماس والذات إسرائيل.
في 7/10، تهيأت الظروف التي جعلت تحقيق أمنية حماس في مهاجمة إسرائيل في موطن ضعفها ممكننًا، لكن تدمير موطن ضعف الآخر لا يخلو من تدمير موطن ضعف الذات. إن المذبحة الوحشية التي ارتكبتها حماس ضد المدنيين الإسرائيليين وجهت دعوة واضحة لإسرائيل لمحاربتها حتى النهاية.
كيف تُشمل إسرائيل في الهجوم الذي تعرضت له؟ تراكمت الأدلة على أن إسرائيل كانت على علم أن حماس تنوي مهاجمتها، لكن شخصا ما لم يصدق أن ذلك سيحدث، وذلك حدث. لم يكن جيش الدفاع مستعدًا بقواته على الحدود من أجل الدفاع عنها ومنْع الهجوم، وهذا يشير إلى الموقف الفعلي في عدم منع الهجوم. التناقض بين معرفة الخطر الحقيقي على الحدود وبين التخلي عن المنطقة يصرخ "مؤامرة" بأعلى صوت. لكن يمكن في الواقع القول إن هذا ذهان مشترك بين حماس، التي قامت بعمل عدواني ذي طابع جنوني، وبين إسرائيل، التي قالت للمهاجم "افعل بي ما يحلو لك"، إسرائيل التي وافقت أن يحقق المثال "إذبحوا اليهود" نفسه على نطاق واسع وبالكاميرات، أمام ناظري الجميع.
لسنوات، كانت أفعال حماس تدور حول مثال "قتل الشعب الإسرائيلي": حفر الأنفاق، والتزود بالأسلحة، والتدريب العسكري. تم بناء العالم تحت الأرضي المشبع بالكراهية من قبل قيادة استبدادية تخلت عن شعب غزة. يقول فرويد، في ردّه لأينشتاين على سؤاله حول ما إذا كانت هناك طريقة لتحرير البشرية من ويلات الحروب، إن دافع الموت الكامن في كل كائن حي يسعى جاهداً لإعادة الحياة إلى حالة المادة غير الحية . إن هجوم حماس الوحشي يفسّر لنا اليوم، بعد ثلاثة أشهر من اندلاع الحرب، دافع الموت الذي بدأ يعمل بقوة أكبر وأكبر، ساعياً للقضاء على حماس، وتدمير البنى التحتية للإرهاب التي أنشأتها، وللدمار في غزة وللموت الذي لا يفرق بين دعاة السلام في غزة ودعاة الحرب. عمل دافع الموت في اتجاه القتل في إسرائيل، واستمر في اتجاه القتل في غزة. إذا تخيلنا غزة كدائرة وإسرائيل كدائرة، تلتقيان وتتقاطع إحداهما مع الأخرى، تحصر المنطقة المشتركة بينهما داخلها دافع الموت ذاته الذي يعمل ضد كلاهما.
في إسرائيل، خلال العام الماضي، وقع صراع خطير، لم نعرفه من قبل. لم تؤد احتجاجات معارضي الانقلاب النظامي إلى حل الحكومة - وهي حكومة تم الاستيلاء عليها تحت رعاية نتنياهو من قبل مجموعة عنصرية مسيحانية ويمينية تفتقر إلى أدنى قدر من المهارات المطلوبة لإدارة البلاد. ظهرت الكراهية والعنف والعنصرية أكثر وأكثر في المجتمع اليهودي.
في المجتمع العربي، كانت هناك زيادة كبيرة في عدد جرائم القتل دون أن توقف الشرطة هذه الظاهرة. وحث المئات من كبار المسؤولين الأمنيين الحاليين والسابقين نتنياهو على وقف الانقلاب النظامي- القضائي قبل أن تقع كارثة. كان نتنياهو محاصرا داخل حلقة المتطرفين التي أحاطت به، ولم يكن بإمكانه إيقاف الانقلاب، كما قلنا، قبل أن تقع كارثة. كانت المعاناة من نصيب المتظاهرين وكذلك من نصيب نتنياهو، وكان لا بد من شيء يخلصنا من شراهة المتطرفين في الحكومة التي لا يمكن السيطرة عليها.
كل هذا توقف في 7.10. أوقفه الموت الرهيب. لقد حلت الصدمة الجماعية محل الصراع بشكل كامل لدى الشعب. كلمات الانقسام التي ترددت مرارا وتكرارا "عار" أو "ديمقراطية أو تمرد" تم استبدالها منذ اندلاع الحرب بعبارة "معا سننتصر". من اجل أن يتوقف الجنون الذي كانت غارقة فيه، احتاجت الحكومة، دون وعي بالطبع، إلى شيء أكبر ومزعزع أكثر من احتجاج شجاع. كانت بحاجة إلى أن يحدث هنا شيء مجنون ليوقفها ويفضح عجزها، وعدم كفاءة الوزراء غير القادرين على تقديم الحلول لدولة فجعها الموت. كان لا بد من أيقاف حاد للكراهية المتزايدة التي فقدت السيطرة من أجل أن تبدأ حركة لاستعادة الحب. في رسالته إلى أينشتاين حول الحرب، كتب فرويد: "أي شيء يشجع على تطوير الروابط العاطفية بين الناس سيعمل حتما ضد الحرب". ها هو يحدث – نحن غارقون معا في الحداد، في القتال وفي ترميم الحب، وكلها تعمل ضد الحرب الداخلية التي وقعت هنا خلال العام الماضي. لقد تحول القتال بين معارضي الانقلاب ومؤيديه إلى الخارج نحو حماس، والآن، مؤقتا على الأقل، ولكنه ضروري جدًا، فإن "معا سننتصر" تعطي دلالتها. أفعال الحب والعطاء تتألق من جميع الجهات - تضيء الظلام الشديد الذي حل علينا.
هل سيؤدي التحالف اللاواعي بين حماس وإسرائيل إلى سقوط قيادة حماس وسقوط الحكومة الإسرائيلية؟ وفي غزة هل سيتمكن الشعب الذي كان أسير حماس الإرهابية أن يتحرر من أسرها وأن يعمل على استعادة الحب؟
[1] https://m.maariv.co.il/journalists/Article-1064230
[2] لماذا الحرب؟" ألبرت أينشتاين - سيغموندفرويد، بدلة الحروف (1932)، في آينشتاين وفرويد والحرب القادمة (2018)، دار الكرمل للنشر.
מבט נוסף
מבטים
אנו שמחים להציג את "מבטים"!
קריאה אנליטית של המצב האקטואלי הופיעה כבר אצל זיגמונד פרויד אשר ייחס חשיבות לעניין החברתי דרך ניסיון להבין ולפרש את מאורעות החיים דרך נפש האדם (פסיכולוגיה של ההמון ואנליזה של האני; תרבות בלא נחת; מלחמה, למה?); המשיכה עם אמירתו של ז'אק לאקאן: "הלא מודע הוא פוליטיקה", המניחה את כובד המשקל של האנושות על השפה, תוך ניסיון לקרוא את האנושות דרך הסימפטומים של הציוויליזציה; ועם קריאתו של ז'אק-אלן מילר את התקופה הנוכחית כ"מודרניות נזילה"[1] והאקטים המעשיים שלו, חלקם במסגרת זדיג, שגילמו פירוש למצב הפוליטי-חברתי (פעילות שביצע בחזיתות שונות במטרה להביא לשחרורה של הפסיכואנליטיקאית האיראנית מיטרה קאדיוור, פעילות שארגן כהתראה לאפשרות בחירתה של מרי לה פן לנשיאות צרפת, או ביחס לחקיקה בנושא נישואי הומוסקסואלים בצרפת).
בפונקציה והשדה של הדיבור והשפה כתב לאקאן: "מי שאינו יכול לפגוש באופק שלו את הסובייקטיביות של זמנו, מוטב לו איפה שיוותר עליה. כי כיצד יוכל להפוך את הווייתו לציר של מַהַלְכֵי חיים כה רבים, זה שאינו יודע דבר על הדיאלקטיקה המגייסת אותו אל מַהַלְכֵי חיים אלו בתנועה סמלית. עליו להכיר היטב את הפיתול אליו מושכת אותו תקופתו אל תוככי היצירה הנמשכת של בבל, ולדעת את תפקידו כמפענח בריב של השפות״[2].
אנו מניחים פסקה זו כתזכורת לכך שהסובייקטיביות שייכת קודם כל לתקופה. או כפי שהטיב לאמר מיגל בסולס בראיון שנערך עימו: "היכן שנמצאת הסובייקטיביות של התקופה, שם צריך האנליטיקאי להיות"[3]. אנו מניחים פסקה זו גם כמצפן לפעולה, מצפן אשר מייצר הכרח ודחיפות לעסוק בשאלות דוחקות של זמננו.
"מבטים" הינו טור-דעה,ענף של כתב-העת פולמוס, שמשמש מסגרת פתוחה לקרוא ולכתוב את האקטואליה, את התרבות ואת החברה בכל פעם מחדש. בעברית ובערבית.
בכוונתנו לעמוד בקצב הפועם של ההיסטוריה הנכתבת – זוהי הזמנה לשאת בכובד ולתרום את מבטכם !
כתבו אלינו: Polemosdigital@gmail.com
האורך המירבי של טקסטים שיפורסמו הוא כ- 2000 תווים.
צוות מבטים: קלאודיה אידן, חולוד תאבת סגיר, קרן בן הגיא.
[1] בהמשך לפילוסוף זיגמונד באומן.
[2] לאקאן,ז. (1953) "פונקציה ושדה של הדיבור ושל השפה בפסיכואנליזה". כתבים, כרך א'. (תרגום, נ. ברוך). תל-אביב: רסלינג. 2015, עמ' 301.
[3] ראיון עם מיגל בסולס, נשיא ה-AMP הראיון הוקלט באוקטובר 2014 עבור lacandigital.com.
يسرنا أن نعرض لكم "رؤى"
ظهرت القراءة التحليلية للأوضاع الآنية منذ زيجموند فرويد الذي منح أهمية للجانب الاجتماعي في محاولته لفهم وتفسير احداث الحياة من خلال النفس البشرية (سايكولوجية الجماهير وتحليل الانا; القلق في الحضارة; لما الحرب؟ ); واستمرت مع مقولة جاك لاكان: "اللا شعور هو سياسة"، التي تضع ثقل وزن البشرية على اللغة، ومن خلال محاولة قراءة البشرية بواسطة الأعراض الحضارية; ومع قراءة جاك الان ميلر للفترة الحالية ك "حداثة سائلة"[1] وخطواته العملية، بعضها ضمن Zadig، والتي كانت بمثابة تأويل للوضع السياسي- الاجتماعي (خطوات قام بها في جبهات مختلفة بهدف تحرير المحللة الإيرانية ميترا قاديوار، نشاطات قام بتنظيمها كتحذير من إمكانية انتخاب ماري لا فان لرئاسة فرنسا، او بالنسبة لتشريعات بموضوع زواج المثليين في فرنسا).
كتب لاكان في مقالته وظيفة وحقل الكلام واللغة: "من لا يمكنه ان يلتقي في أفقه بذاتية فترته، من الأجدر به اذاً ان يتخلى عنها. اذ كيف له ان يحول كينونته لمحور مسارات حيوات عديدة، ذاك الذي لا يعرف شيئاً عن الجدلية التي تجنده نحو تلك المسارات في حركة رمزية. عليه ان يدرك جيداً الالتواء الذي تشده حقبته نحوه لداخل الخلق المستمر لبابل، وان يدرك وظيفته ككاشف رموز في شجار اللغات"[2]
نحن نضع هذه الفقرة كتذكير الى أن الذاتية هي في الأساس تابعة للحقبة الزمنية. او كما اجاد القول ميجل بسولس في مقابلة أُجرِيت معه: "أينما توجد ذاتية الحقبة.. هناك على المحلل ان يكون"[3] نحن نضع هذه الفقرة كبوصلة للعمل، بوصلة تنتج ضرورة وحاجة ملحة للبحث في أسئلة ملحة في وقتنا هذا.
رؤى هو عامود رأي، فرع لمجلة بولموس، سيستخدم كإطار مفتوح لقراءة وكتابة الوضع الآني، الحضارة والمجتمع في كل مرة من جديد. بالعبرية وبالعربية.
ننوي ان نلتزم بالوتيرة النابضة للتاريخ المكتوب- هذه دعوة لحمل الثقل والادلاء بوجهة نظركم.
اكتبوا لنا: polemosdigital@gmail.com
الحد الأقصى للنصوص التي سيتم نشرها هو بحدود ال 2000 رمز.
طاقم رؤى: كلاوديا ايدان، خلود ثابت صغيّر،كيرن بن هجاي.
[1]تبعاً للفيلسوف زيجموند باومن.
[2]لاكان، ج. (1953) "وظيفة وحقل الكلام واللغة في التحليل النفسي".مخطوطات، الجزء الأول. (ترجمة، ن. باروخ). تل أبيب: رسلينج. 2015، ص 301(العبرية).
[3]مقابلة مع ميجل بسولس، رئيس ال AMP سُجِّلت في تشرين الأول 2014 ل lacandigital.com.
מועקת הזמן - ضيق الوقت
אמירות המצביעות על היחס לזמן לצד מועקה בלתי פוסקת תפסו את תשומת ליבי: "ימי השבוע המשיכו, הזמן עבר, הלם שתיכף חנוכה ואני עוד תקוע בשמחת תורה"; "בשגרה, אותו הדבר כמו שהיה לפני רק לא אותו הדבר"; "הזמן עובר מהר אבל לא זז"; "הכל מרגיש זמני, בדרך לאנשהו"; משהו בתחושת הזמן התערער לבלי שוב". כיצד ניתן להבין אמירות אלה בתקופה הזו?
אנו נמצאים באופן תמידי "בין לבין", שוחררו חטופים, אך לא כולם; עוד לא סיימנו לקבור את מתינו; ישנה לחימה אך בשונה ממלחמות ישראל הקודמות היא אינה "בזק", ואיש אינו יודע להעריך את קו הסיום שלה; אזרחים רבים עצרו את החיים שלהם והתגייסו להילחם. 'החיים' מחכים ובה בעת 'החיים' ממשיכים. נקודות ציון שבעבר נדמו ככאלו שמייצרות עצירה, כבר אינן עושות את האפקט הזה.
הזמן בהיותו כזה מייצר מועקה.
מאמרו של לאקאן אודות הזמן הלוגי[1], מאפשר לבחון את "הבין לבין" הזה, ולמקם אותו כ-"זמן להבין" שנמתח עד אינסוף ואינו מגיע לנקודת הכרעה. לאקאן מבודד שלושה שלבים: הרף העין של המבט; הזמן להבין; הרגע להסיק. מבחינתו ערכם הלוגי של כל אחד מהשלבים יתגלה כשונה ובסדר עולה. כל אחד מהרגעים האלו, נספג ברגע הבא אחריו, ורק הרגע האחרון ממשיך להתקיים.
אצביע על שתי נקודות שינסו להבהיר דבר מה על הזמן שלנו.
נקודה ראשונה, הרף העין של המבט, הרגע הראשון, ה-7 באוקטובר, זמן ההבזק מידי. זוועה. מפגש עם ממשי שמותיר את הסובייקט ללא מילים. אין תגובה. רגע שהפך ליותר מהרף עין, רגע ראשון שהתארך ונמתח. זהו גם רגע ראשון ששב וחוזר כשמתגלים עוד פרטים וסיפורים נוספים. זוועה שמגלה שוב ושוב את פניה.
נקודה שנייה, הזמן להבין, הרגע השני, שלעתים יכול להצטמצם להרף העין של המבט - מבט שיכול לכלול בהרף העין שלו את כל הזמן הדרוש כדי להבין, אך לא כך הדבר כאן. הזמן להבין מושהה באמצעות הסיבה ההדדית, "פיסוקים של פרק הזמן", כך מכנה זאת לאקאן. הפסקת אש, חזרה ללחימה, סיוע הומניטרי, רשימת חטופים, מדיה של החמאס המלווה את שחרורם, כל אלו בגדר תנועות מושהות, רגעי היסוס הנגלים פוזיטיבית מתוך מה שלא ניתן לראות, שמכתיבים את המודולציה של הזמן, את ההתקדמות והנסיגה, ואשר יובילו ככל הנראה לשיפוט של הסובייקט בדיעבד, הסובייקט מדינה.
לא קונטינגנטיות דרמטית ולא הניסיון לנצח במלחמה הם אלו שידחקו את המהלך הלוגי להגיע לכדי שיפוט. נדמה שרגע ההכרעה, הזמן להסיק, שמתפקד כאקט ושיחלץ מהמועקה, יכול להיות רק רגע בַּזמן שהינו מסדר אחר. האם יהיה זה שלום? לבינתיים ממתינים ונותרים עם שאלה.
[1] לאקאן, ז. הזמן הלוגי וההכרזה מתוך ודאות מוטרמת. בתוך: כתבים. (תרגום: נ. ברוך) רסלינג. עמ' 183-198.
لفتتني مؤخرًا جمل وتعبيرات تتناول العلاقة بالوقت يرافقها ضيق لا يتوقف: "مرقت أيام الأسبوع، ومضى الوقت. مش عارف كيف صار بده ييجي الحانوكا وأنا بعدني علقان بسمحات توراة[1]"؛ "عادي، مثل كيف كان قبل، بس مش بالضبط مثل قبل"؛ "الوقت بيمرق بسرعة، لكنه مابتحركش"؛ "حاسس كل إشي مؤقت، كأننا بالطريق لشي مكان"؛"إدراكي للوقت تغيّر تمامًا ومش رح يرجع كيف ما كان". كيف نفهم أقوال كهذه في هذه الفترة؟
نعيش في فترة "ما بين بين". حُرِّر المختطفون، لكن ليس جميعهم; لم ننتهِ من دفن موتانا بعد; نعيش فترة حرب لكنها ليست "خاطفة" كحروب إسرائيل السابقة ولا أحد قادر على التكهّن بموعد انتهائها; مواطنون كثرأوقفوا حياتهم وتجنّدوا للانضمام للمحاربة. "الحياة" واقفة، منتظرة وفي الوقت نفسه فإن "الحياة" مستمرة. ثمة نقاط على المحور الزمني اعتادت أن تبدو لنا كنقاط توقف لم تعد تقوم بوظيفتها. يخلق الوقت بصورته هذه الضيق.[1]
مقال لاكان عن الزمن المنطقي[2] هو فرصة لمعاينة هذا "البين بين" وإدراكه على أنه "فترة فهم" تمتّد إلى ما لانهاية ولا نقطة حاسمة في آخرها. يتحدث لاكان عن ثلاث نقاط تتركب منها هذه الفترة:رمشة عين؛ وقت فهم؛ ولحظة استنتاج. بحسب لاكان، تتغيَّر القيم المنطقية لكل من هذه النقاط التي تظهر بترتيب تصاعدي. تمتزج كل لحظة مع التالية لها بحيث تكّف جميعها، ما عدا آخرها، عن الوجود.
سأشير إلى نقطتين في محاولة لشرح شيء ما عن فترتنا الحالية.
النقطة الأولى هي رمشة العين، اللحظة الأولى من 7 أكتوبر.اللحظة الخاطفة الفورية. فظاعة. لقاء مع واقعي يترك الذات مع عجز تام عن التعبير. لاتعليق أو رد. لحظة تحوّلت إلى أكثر من رمشة عين، لحظة أولى استطالت وامتّدَّت. هي لحظة أولى استمرّت بالرجوع إلينا مع اكتشاف المزيد من التفاصيل والقصص. فظاعة تكشف عن نفسها مرة تلو الأخرى.
النقطة الثانية، "زمن الفهم"، اللحظة الثانية التي قد تتقلص أحيانًا لرمشة العين - نظرة قد تحتوي رمشتها على كل الوقت اللازم للفهم، لكن ليس هذا ما هو عليه الأمر هنا. وقت الفهم عالق الآن بواسطة السبب المتبادل، "فواصل في الحقبة الزمنية"، كما يسميها لاكان. هدنة، عودة للقتال، مساعدات انسانية، لائحات بأسماء المختطفين، إعلام حماس الذي يرافق تحريرهم، كل هذه الأمورهي بمثابة حركات موقوفة، عالقة، لحظات تردد تبرز من بين ما لا يمكننا رؤيته تملي تغيّر ومرونة الوقت، التقدم والتراجع، يبدو أنها ستؤدي إلى الحكم على الذات بأثررجعي، الذات "الدولة".
لا العرضية الدراماتيكية ولا المحاولة للانتصار في الحرب هي ما سيدفع بالمحاولة المنطقية للتوصل إلى حكم. يبدو أن اللحظة الحاسمة، لحظة الاستنتاج، التي ستكون بمثابة فعل خلاص من الضيق، لن تكون سوى لحظة واحدة من زمن آخر. هل سيكون هذا سلام؟ حالياً ننتظر ونبقى مع السؤال.
[1] حصلت مجزرة حاماس يوم 7 أكتوبر في عيد"سمحات تورا"، آخر أيام عيد السوكوت
[2] لاكان، ج. الزمن المنطقي والإعلان
קונספציה, קונספירציה ושאלת האחריות - النظريّة، المؤامَرة وسؤال المسؤوليّة
ככל שנחשפות עדויות על המידע שנמסר ועל ההתרעות המפורשות שקדמו ובישרו את אירועי ה-7 באוקטובר, ככל שנוכחים בתוצאות הקטסטרופליות של הכשלון להיערך לקראתם, נוכחים גם בעיסוק המוגבר להבין: איך יתכן? הדעת לא תופשת. איך יתכן שכל המידע היה חשוף ומונגש, גם ההתרעות, ואף על פי כן לא ננקטה פעולה?
את החור של הסיבתיות מנסים למלא, בין השאר, בעזרת המושגים: קונספירציה וקונספציה.
המבט שלי פונה אליהם בעקבות הערה של מטופל בימים אלה:
-אני הכי רחוק מלהאמין בקונספירציה, גם קראתי איך מגיעים לזה כשמשהו לא מוסבר... אבל היה רצון להפיל את הממשלה... רוב ראשי מערכת הביטחון ראו בממשלה הזו כמשהו מסוכן והתריעו, אמרו שהמשך החקיקה (המשפטית) מסוכן לעתיד המדינה... אז יכול להיות...
-מה יכול להיות ? שאלתי בזעזוע
-עוד פעם, לא יודע עד כמה זה יצא משליטה... ואולי לא שיערו את היקף ההצלחה של הצד השני... אבל יכול להיות שידעו על הניסיון של חמאס לתקוף ב-7.10, הרי ידוע שקראו להם בלילה ואמרו להם, גם לרמטכ"ל, ואמרו שיתייחסו לזה בשבע בבוקר, בינתיים הקפיצו כוח של השב"כ, 10-12 לוחמים, אז יכול להיות שחשבו שיהיה משהו בהיקף מאוד קטן... אולי התעלמו מאזהרות כדי להפיל את הממשלה... יש בי ספקות... לתלות את הכול רק בקונספציה? זה קל מדי."
האמנם?
לבינאר: קונספציה – קונספירציה, ניתן להציע מקבילה: סובייקט של אמונה - סובייקט של ודאות. בניסוח קריטי ומכונן לאתיקה, לפרקטיקה ולפוליטיקה של הפסיכואנליזה, אודות הסיבתיות הנפשית, לאקאן קשר בין הסיבה לשיגעון ובין הבחירה של הסובייקט: "אני סבור שבהטילי את הסיבתיות של השיגעון על אותה החלטה חידתית (טמירה) של ההוויה שבה היא מבינה את חירותה או כושלת בהכרתה [...] אני מנסח את מה שאינו אלא חוק ההתהוות שלנו"...[1]
כלומר, לאקאן מרחיק לכת ותולה בסובייקט את האחריות על עמדתו, פעולותיו, כישלונותיו ומעבר לכך, על עצם המבנה הנפשי.
מכאן, בין אם מצדדים בקונספירציה, או בקונספציה הנגועה במשאלות מן המודחק – מצדם של ראשי המדינה ומערכות הביטחון – האחריות הסובייקטיבית מחייבת את כל מקבלי ההחלטות להתפטר.
[1] ז'. לאקאן, 1946, דברים על הסיבתיות הנפשית, בתוך ז'אק לאקאן, כתבים א' בהוצאת רסלינג, עמ' 166.
كلّما تكشّفَت الأدلّة حول المعلومات التي تم تقديمُها والتحذيرات الصريحة التي تنبّأتْ بأحداث 7 أكتوبر، و كلّما شهدْنا النتائج الكارثيّة للفشل في الاستعداد لها، كلّما لاحظْنا الانشغال المتزايد بمحاولة الفهم: كيف يمكن ذلك؟ لا يمكن للعقل أن يفهم. كيف يمكن أن تكون كل المعلومات متاحة وسهلة الوصول، بما في ذلك التحذيرات، ومع ذلك لم يتمّ اتخاذ أي إجراء؟
يحاول البعض سدّ الفجوة السببيّة بمفاهيم"المؤامرة" و"النظريّة".
ألتفٍتُ إلى هذه المفاهيم بعد تعليق من متعالِج في هذه الأيام:
"أنا بعيد كلّ البعد عن الاعتقاد بوجود مؤامرة، حتى أنّي قرأت كيف يصل الناس إليها عندما يكون شيء ما غير مفسّر... ولكن كان هناك رغبة في إسقاط الحكومة... معظم قادة الأمن رأوا هذه الحكومة على أنها خطيرة وحذّروا، قالوا إن استمرار التشريعات القانونيّة خطيرلمستقبل الدولة... لذلك قد يكون..."
ما الذي يمكن أن يكون؟ سألْتُ مصدومةً.
"مرة أخرى، لا أعرف إلى أيّ مدى خرج الأمر عن السيطرة... وربما لم يتوقعوا حجم نجاح الجانب الآخر... ولكن قد يكونون عرفوا عن محاولة حماس للهجوم في 7.10، فمن المعروف أنهم اتصلوا بهم في الليل وقالوا لهم، حتى لرئيس الأركان، وقالوا إنهم سيتعاملون مع ذلك في السابعة صباحاً، في غضون ذلك، أرسَلوا قوة من الشاباك من 10-12 مقاتلاً، لذا قد يعتقدون أنه سيكون هناك شيء على نطاق صغير جدًا... ربما تجاهلوا التحذيرات لإسقاط الحكومة... لدي شكوك... هل يمكن تعليق كل شيء على النظريّة فقط؟ هذا سهل للغاية".
حقاً؟
على التوازي مع ثنائيّة: النظريّة - المؤامرة، يمكن اقتراح ثنائيّة: الذات الإيمانيّة - الذّات اليقينيّة. في صياغة نقدية وأساسية لأخلاقيات و ممارسات وسياسات التّحليل النّفسي، بالنسبة للسببية النفسية، ربط لاكان بين سبب الجنون و اختيار الفرد: "أعتقد أنني، بإلقاء سبب الجنون على ذلك القرار الغامض (الخفيّ) للكينونة التي تدرك من خلاله حرّيّتها أوتفشل في التعرّف عليها [...] أنا أصوغ ما هو ليس إلّا قانون تكويننا"
أي أنّ لاكان يذهب بعيدًا ويُحَمّل الفرد المسؤوليّة عن موقفِه و أفعالِه و إخفاقاتِهِ، و أكثر من ذلك، عن بُنية النّفس ذاتِها.
من هنا، سواء كان المرء يؤمن بالمؤامرة،أو بالنظريّة الملوّثة برغباتٍ مكبوتة - من جانب قادة الدولة وأنظمة الأمن - فإن المسؤولية الذاتية تلزم جميع صانعي القرار بالاستقالة.
