דברים שנישאו לקראת הפורום הארופאי של רומא - من خطاب عشيّة المنتدى الأوروبي في روما

עם הפורום הארופאי הקרוב של רומא אנו נכנסים לעובי הקורה של שאלה בעלת חשיבות רבה. הכותרת, הזר, שמה את הדגש על פן שהוא מן המבנה: הסובייקט, ככזה, היא זר. כי מקומו הוא תמיד המקום של האחר הגדול.

כותרת המשנה, אי נוחות סובייקטיבית ואי נחת חברתית בתופעת ההגירה באירופה מציינת שבין במישור הסובייקטיבי ובין במישור הקולקטיבי אין ניגשים לעיתים קרובות לנוכחותו של ׳זר׳ זה ללא מועקה.

הפורום של רומא לא יעסוק בראש וראשונה בעבודה היומיומית שהיא מנת חלקם של הפסיכואנליטיקאים, כלומר בעבודה על הסובייקט שחושב שהוא מישהו, ושמגלה ששוכן בו סימפטום שהוא עצמו חושב אותו למוזר למרות שהוא שלו. לא יהיה זה הנושא המרכזי בפורום, הוא יכול לציין את הקו ללכת בו, גם במישור החברתי, בגישה אל בעייתיות שכזו.

כאשר יש לך את הזר אצלך, זו בעייתיות שמשסעת את חברי הקהילה האירופאית, שמשסעת כל מדינה אירופאית, אך גם משסעת כל מישור חברתי או קבוצה פוליטית. בסופו של דבר, בעייתיות זו משסעת כל אחד מאיתנו.

אכן, כיצד נחלשת קונקרטית קהילה? קהילה נחלשת באמצעות ההדרה של האחר, של הזר.  פרדוקסאלית, אף הקהילות הפתוחות ביותר מניחות אוטומטית את ההדרה של האחר. לאקאן מזכיר שהדמוקרטיה עצמה נולדה במקור כקהילה דמוקרטית בין אדונים, ממנה  הודרו העבדים.

זר שיש אצלך מציב בעיה. אולם קיימת גם השאלה של אפשרויות ההטמעה שניתן להציע לו. ובאילו תנאים. איזה מקום נותנים אנו לזר? אלו זכויות אנו מעניקים לו? מהן הזכויות והחובות של קהילה אל נוכח אלו שאינם משתייכים אליה אבל שהיו רוצים להיות חלק ממנה. מה לעשות מעבר לכך על מנת שקהילה לא תתערער?

אם דרושה מכינה על מנת להגביל ולהטמיע את הזר שהוא בתוככי כל אחד מאיתנו, דרושה בה במידה מכינה על מנת להגביל ולהטמיע את הזר המבקש להיטמע בקהילה.

רבים הם האנשים שנענו להזמנה להשתתף ולדבר בפורום שאורגן על ידי הפסיכואנליטיקאים של האסכולה של לאקאן באיטליה. חלקם לומדים ומתעמקים בנושא מזה זמן רב. אחרים מעורבים ישירות מתוך חובותיהם הפוליטיות, החברתיות או הדתיות. אחרים שוב, פועלים במשותף עם ארגונים ואגודות ונושאים את עדותם.

ברור בכל מקרה שהתשובות המצופות אינן יכולות לעשות מן הפוליטיקה דבר מופשט.

 ברצוני לסיים עם פסקה של לאקאן. למעשה הוא הופך על פיה את הקריאה המקובלת הרואה את ההיסטוריה כעשויה על ידי בעלי העצמה וצימאונם לכח, ״היות שההיסטוריה אינה אלא בריחה, אין אנו מספרים לעצמנו אלא הגירות״ (מתוך ׳ג׳ויס הסמפטום׳ ב כתבים אחרים עמ׳ 568). 

 תרגום לעברית: נחמה גסר

‍

مع المنتدى الأوروبي القادم في روما، سندخل في صميم سؤال في غاية الأهمية. العنوان، "الغريب"، يسلّط الضوء على بعد يرتبط بالمبنى: الذات، في ماهيّتها، غريبة، لأن موقعها هو دومًا موقع الآخر الكبير.

يشير العنوان الفرعي، قلق ذاتي وقلق اجتماعي فيما يتعلق بظاهرة الهجرة في أوروبا إلى أنّ التعاطي مع وجود هذا "الغريب" لا يحصل من دون ضيق، سواء كان ذلك على المستوى الذاتي أو الجماهيري.

لن ينشغل منتدى روما، في المقام الأول، بالعمل اليومي الذي ينشغل به المحلّل النفسي اليومي/الاعتيادي – أي عمل الذات التي تظن أنها شخصٌ ما لكنّها تُدرك أنّها مأهولة بعَرَض، تجده هي أنه غريب، رغم كونه خاصّتها. لن يكون ذلك موضوع المنتدى الرئيسي؛ لكنّه قد يُحدّد الاتجاه الذي علينا اتباعه، على المستوى الاجتماعيّ أيضًا، عند مجيئنا لمعالجة إشكالية كهذه.

إن وجود الغرباء في بلادك هو بمثابة إشكال يُؤدي الى انقسامات بين أبناء دول الاتحاد الأوروبي، والى انقسامات داخل كل دولة من الدول الأوروبية، كما يقسم كلّ مستوى اجتماعي وكلّ مجموعة سياسيّة. في نهاية المطاف، يَشطُر هذا الإشكال كل واحد منّا.

إذ كيف لنا أن نُعرّف "المجتمع" في واقع الأمر؟ إنّ المجتمع يُعرَّف من خلال إقصاء الآخر، الغريب. ومن باب المفارقة أن تلجأ حتّى المجتمعات الأكثر انفتاحًا تلقائياً الى إقصاء الآخر. ويذكرّنا لاكان أن الديموقراطية بذاتها كانت قد نشأت أصلا كمجتمع ديموقراطي ما بين أسياد، وتمّ إقصاء العبيد منه.

ان وجود الأغراب في بلد ما يطرح إشكاليات. إلا أن هنالك أيضًا سؤال متعلّق بإمكانية الدمج التي من الممكن أن تُطرح عليهم، والشروط المطلوبة لذلك. ما هو المكان الذي نمنحه للغرباء، وأي حقوق نعطيهم؟ ما هي حقوق وواجبات المجتمع تجاه أولئك الذين هم ليسوا جزءًا منه، إلا أنهم يصبون إلى أن يكونوا جزءاً منه؟ وأخيراً، ما الذي يجب أن يحصل لمنع زعزعة المجتمع؟

إن كان من ضرورة لدراسة تمهيدية من أجل تحديد ودمج الغريب الذي في داخل كلّ منّا، فعلى نحو مماثل هنالك ضرورة لدراسة تمهيدية من اجل تحديد واستيعاب الغريب الذي يَطلب دمجه في المجتمع.

استجاب العديد من الأشخاص لدعوتنا للمشاركة وللحديث في المنتدى الذي نُظَم على يد محلّلين من مدرسة لاكان في إيطاليا. بعضهم يدرس ويبحث الموضوع بتعمّق منذ فترة طويلة. آخرون مرتبطون مباشرةً بالموضوع من خلال مسؤولياتهم السياسية، الاجتماعية أو الدينية. وآخرون مرة أخرى، يعملون سوية مع تنظيمات وجمعيّات وسيدلون بشهاداتهم. الأمر الواضح هو أن الإجابات المتوقعة لا يمكن لها أن تكون، من دون السياسة.

بودّي أن أنهي مع اقتباس من "جويس- العَرَض"، يقلب فيه لاكان رأساً على عقب القراءة المقبولة للتاريخ وكأنها مصنوعة على يدي أصحاب النفوذ في تعطّشهم للقوة: "لا يشكّل التاريخ شيئًا عدا عن كونه هروبًا، ولذا فليس يُروى منه أيّ شيء عدا الهِجْرات".

עריכה של כל המאמרים בערבית : ח׳ליל סבית 

 تنقيح وإعداد: خليل سبيت