״דחוּף!״[1] -רגעים של הסרת הלוט
בשבוע שעבר, רגע לפני סגירת רשימת המפלגות הרצות לבחירות הקרובות, התבשרנו על ה״עסקה״ שרקח ראש הממשלה, נתניהו, עם מפלגת ״הבית היהודי״. הם יחברו למפלגת ״עצמה יהודית״, בה חברים ממשיכי דרכו המובהקים של מאיר כהנא, ובתמורה הוא יעניק להם הטבות חריגות בעת הקמת ממשלה עתידית. בצעד זה העניק נתניהו, ומאחוריו מפלגת הליכוד כולה, הכשר ל״כהניסטים״. העסקה נסגרה שעות אחדות לפני הודעת האיחוד של גנץ ולפיד, ולמעשה כשנתניהו עומד בפעם הראשונה מול כוח פוליטי שעשוי לנצחו. צעד אסטרטגי זה של נתניהו נותן כרטיס כניסה גלוי ומפורש לכנסת, ואולי לממשלה, לבעלי דעות גזעניות ופאשיסטיות במובהק ובמוצהר. כל ניסיון להעביר ביקורת על מהלך זה, אפילו מכיוון השדולה היהודית החזקה ביותר בארה״ב (איפא״ק-AIPAC), נתקל במתקפת נגד על צביעותו של השמאל, בטענה שהוא משתף פעולה עם המפלגות הערביות ובליווי אמירה שמפלגות אלו חותרות תחת ריבונות המדינה היהודית. בכך יוצרים נתניהו ותומכיו השוואה בוטה וחסרת ביסוס בין הכהניסטים לערבים ועושים דה-לגיטימציה לזכות הייצוג של המיעוט הערבי.
סברתי שיש כאן מצב של דחיפוּת, המחייב פעולת התנגדות; התנגדות בכלים הנמצאים ברשותנו,של כתיבה, השמעת קול ופתיחת צוהר לשיח. זה לא הרבה, אבל גם זה משהו! כך אני סבור. במסגרת הדיונים בקרב מערכת ״פולמוס״, אחת הטענות שהועלתה היא, שהפשיזם חי ובועט כבר כמה שנים בשלטון, גם בממשלה הנוכחית, ואין זה נכון למקמו באופן בלעדי אצל הכהניסטים, שככל הנראה יהיו שותפים בכנסת הבאה. כלומר, הטענה הייתה, שלמעשה אין מדובר באירוע חדש במהותו, אלא בגרגר אחד נוסף בסופות החול הגזעניות שאופפות אותנו מזה כמה שנים טובות, כולל מכיוונן של מפלגות פחות קיצוניות מ״עצמה יהודית״, לפחות על הנייר. יכולתי להבין את דברי חבריי למערכת כאמירה, לפיה ההדחקה וההכחשה שלנו מאפשרות את התקיימותן של גזענות ומגמות פאשיסטיות מזה זמן רב, העסקה הנוכחית סדקה עוד חלק בכיסוי ההדחקה וההכחשה, אך היא איננה מייצגת דבר חדש או שונה במהותו מכלל המגמה שקדמה לה.
עוד דעה נשמעה, לפיה נתניהו ניסה, באופן אסטרטגי, למשוך אל הליכוד מצביעי ימין של הציונות הדתית, דווקא באמצעות הסתייגותם מהכהניסטים הקיצוניים. לפי דעה זו, ניתן לחשוב שנתניהו אינו תומך באמת בכהניסטים, אולי אפילו סולד מהם במידת מה, כך ניתן לדמיין,אך המניע לעסקה שרקם הוא אסטרטגי במהותו ומטרתו לחזק את הליכוד שבראשותו.
גם אם אני מקבל את דעות חבריי, ולמעשה אין בידיי טיעונים בעלי ערך לשלול אותן, אני טוען שבכל זאת יש משהו חדש ברגעים כמו זה שעומד כאן לדיון. החדש והשונה ברגעים שכאלו דווקא איננו נמצא בתוכן הגזעני כשלעצמו, אלא במה שעוטף אותו (ואיננו עוד). אני סבור שאלו רגעים של ״הסרת הלוט״. מה שקריטי בהם הוא, שמי שעומד במרכזם, הסוכן הפעיל בהם,איבד את הסיבה או העכבה, שמנעה ממנו עד עתה להסיר את אותו לוט. גם אישור חוק הלאום (מוקד הדיון בערב שנערך לאחרונה בדאליית אל-כרמל ביוזמת ״פולמוס״ - ראו הארגומנט של ח׳ליל סבית המצורף לגיליון הנוכחי) היה מעין רגע כזה. המגמות והכיוונים היו שם הרבה קודם, יש הטוענים מאז קום המדינה, אולם קבלת החוק כלשונו הסירה את הלוט וחשפה את מה שמסיבות כאלו ואחרות היה עד אז מוסתר, ולו באופן חלקי.
גם אם נתניהו והמקורבים לו לא ראו שום בעיה עם צירוף כהניסטים לממשלה מזה שנים רבות, באותו רגע של עסקה הוסר הלוט, ואצל מי שרקח אותה לא פעלה בושה ולא הייתה עכבה,שיהוו מעצור. זהו רגע חשוב, לא כי הוא מציג בפנינו דעות חדשות באמת, אלא כי הוא חושף לאור השמש, בגלוי ובלי בושה, דעות אפלות וקיצוניות. אין ספק שדעות מאין אלו פועלות ומפעילות גם בהיותן מכוסות ומוסתרות, (אפילו היכרות שטחית עם הלא-מודע והאפקטים שלו יכולה להצביע על כך), אולם מראית העין (הסמבלנט) איננה עניין שניתן לבטלו במחי יד. במקרים מסוימים היא משמשת מעצור. אולי אחרון. בשעה שמתרחשות מחיקה וביטול של האחר, מראית העין עשויה להוות דרך להכניס למרות הכל, באמצעות הבושה והעכבה, את האחר לתמונה. גם אם אנחנו מדברים על אסטרטגיה פוליטית, יש הבדל בין אסטרטגיה שיש בה מראית עין לכזו שוויתרה עליה לגמרי ואיבדה כל רסן. זה נכון גם לגבי ההבדל בין פוליטיקאים שונים וגם כשמשווים פעולות שונות של אותו פוליטיקאי. מראית העין משמרת מידה מסוימת, אפילו מועטה וזניחה לכאורה, של דיאלקטיקה מחשבתית כנגד וודאות חסרת פשרות.
הסרת הלוט, ריסוק מראית העין –משמעם אובדן שאריות האחרוּת שבכל זאת נלקחו בחשבון.
לכן הקריאה שלי לדחיפות, דחיפות להתנגדות, ברגע הסרת הלוט.
[1] כותרת כנס ה-(NLS (New Lacanian School שייערך ביוני הקרוב בתל-אביב.
תרגום לערבית: ז׳נאן בסול
עריכה בערבית: ח׳ליל סבית
"عاجل!"لحظات إسقاط القناع
في الأسبوع الماضي، لحظات قبل إغلاق قائمة الأحزاب المرشحة للانتخابات المقبلة، بلِّغنا "بالصفقة"التي حاكها رئيس الوزراء نتنياهو مع حزب "البيت اليهودي"ّّ. ومفادها أن يتحالف هذا الحزب مع حزب "عوتسما يهوديت"- الذي يضم أنصار مئير كهانا – ومقابل ذلك أن يقوم هو بمنحهم ميزات استثنائية، عند تشكيل حكومته المستقبلية. بخطوته هذه منح نتنياهو، بدعم من الليكود بأكمله، شرعية لأتباع كهانا، "الكهناستيم".عقدت الصفقة ساعات قليلة قبل الإعلان عن الاتحاد بين جانتس ولبيد، أي عند امتثال نتنياهو - للمرة الأولى عمليا- أمام قوة سياسية من شأنها التغلّب عليه. خطوة نتنياهو الاستراتيجية هذه هي بمثابة منح بطاقة دخول واضحة وصريحة للكنيست، وربما للحكومة، لأصحاب الآراء العنصرية الفاشية الجليّة. قوبلت كل محاولة لانتقاد هذه الخطوة - حتى من طرف اللوبي اليهودي الأكثر نفوذا في الولايات المتحدة (أيباك - AIPAC) - بهجمةمضادة على "نفاق اليسار"، مصاحبة بالادعاء أن هذا اليسار متعاون مع الأحزاب العربية التي يزعَم أنها "تقوّض سيادة الدولة اليهودية".بهذه الطريقة، يخلق نتنياهو ومؤيديه مقارنة فظة لا أساس لها، بين أتباع كاهانا وبين السياسيين العرب، نازعا بذلك الشرعية عن حق الأقلية العربية بالتمثيل البرلماني.
اعتقدت بأننا أمام حالة طارئة تتطلّب فِعلَ مقاومة؛ مقاومةٌ بالآليات المتاحة لنا، كالكتابة واسماع الصوت وفتح المجال للحوار. ليس هذا بالشيء الكثير ولكنه في رأيي "أضعف الايمان".كجزء من نقاشاتنا في طاقم تحرير "بولموس" (جدل)، أثير الادعاء أن الفاشية قائمة منذ عدة سنوات وفي الجهاز السياسي في إسرائيل، بما في ذلك الحكومة الحالية، وبأننا نخطئ إن اعتقدنا أنها محصورة على أتباع كاهانا، الذين سيكونوا شركاء، على ما يبدو، في الكنيست القادمة. بكلمات أخرى، الادعاء هو أن ما يحدث في المشهد السياسي اليوم ليس بجديد، إنما هو ذرة رمل أضيفت للعواصف الرملية العنصرية المحيطة بنا منذ بضعة سنوات، القادمة أيضا من اتجاه الأحزاب الأقل تطرفا - حتى ولو على الورق - من "عوتسما يهوديت".أوّلت حديث زملائي كمقولة مفادها أن كبتنا وإنكارنا يسمحان بتواجد العنصرية والنزعات الفاشية منذ سنوات طويلة، وأن الصفقة الحالية صدعت جزءًا آخر من غطاء الكبت والإنكار فقط لا غير، لكنها ليست بجديدة ولا تختلف كثيرا عن النزعات التي سبقتها.
خلال الحوار صدَر رأي آخر يقول أن نتانياهو حاول من خلال هذه الصفقة، على نحو استراتيجي، جذب مصوتي معسكر اليمين من الصهاينة المتدينين، للتصويت لحزب الليكود، من خلال تحفظهم من أتباع كاهانا المتطرفين. وفقاً لهذا الرأي، فإن نتنياهو لا يدعم أتباع كاهانا بالفعل، ولربما يكرههم إلى حد ما - بحسب ما يمكننا تخيله - وأن الدافع لإقامة هذه الصفقة هو استراتيجي محض، هدفه في الأخير تقوية الليكود برئاسة نتنياهو.
حتى لو وافقت مع هذا الرأي - وفي الحقيقة ليس لديّ حجج قيّمة لدحضه - أعتقد أن هناك شيئًا جديدًا في لحظات كهذه. لا يكمن الجديد والمختلف في المحتوى العنصري، إنما في الغلاف الذي يلفّه (والذي اختفى). وعلى ما أعتقد، تشكّل هذه اللحظات، لحظات "إسقاط القناع".الجدي والمصيري في هذه اللحظات هي أن "الوكيل"، أي الشخص الأساسي العامل فيها، قد فقد السبب، أو العائق، الذي منعه من إسقاط هذا القناع، حتى هذا الحين. والمصادقة على قانون القومية أيضا (والذي كان محور البحث في الأمسية التي عقدت في دالية الكرمل بمبادرة من "بولموس" - أنظروا الحجة المرفقة للعدد الجديد بقلم خليل سبيت) كانت إحدى هذه اللحظات. ان النزعات والتوجهات العنصرية كانت حاضرة هناك منذ حين - منذ قيام الدولة في اعتقاد البعض - لكن تبني القانون بصيغته، أسقط القناع وأماط اللثام عما كان محجوبا عن الأنظار ولو جزئيا، لسبب ما أو لآخر.
حتى لو لم يرَ نتنياهو والمقربين له مشكلة في ضم أتباع كاهانا للحكومة منذ سنوات عديدة، في اللحظة التي عقدت فيها الصفقة سقط القناع؛ لم يخالج من عقدها شعور بالخجل ولا اعاقة ليشكلا كابحا يمنعه من فعل ذلك. ان هذه اللحظة مهمة، ليس لأنها تكشف لنا آراء جديدة، إنما لكونها تكشف على الملأ، بصراحة ودون خجل، آراء مظلمة ومتطرفة. لا شك أن آراء من هذا القبيل، تكون فاعلة ولها أثرها حتى لو كانت مقنّعة وغير بادية للعيان (حتى معرفة ضئيلة مع اللاوعي بإمكانها الإشارة إلى ذلك)؛ الا أن مراعاة الظاهر (السيمبلانت) ليست أمرا يجوز محوه بجرة قلم. ففي حالات معينة يشكّل هذا الامر كابحا، وكابحا أخيرا أحيانا. عند محي الآخر وإلغائه، قد يكون الظاهر طريقة لإدخال الآخر للصورة من خلال الخجل والعائق، على الرغم من كل شيء. وحتى إذا كنا نتحدث عن استراتيجية سياسية، فهناك فرق بين استراتيجية لها ظاهر وبين استراتيجية تخلت عنه كليا وفقدت أيّ لجام. هذا الأمر صحيحٌ بالنسبة للفروق ما بين السياسيين المختلفين وأيضا للفروق في تصرفات السياسي نفسه. يُحافظ الظاهر على نوع من الجدلية الفكرية - حتى وان كانت محدودة أو قد تبدو غير مهمة – وعلى نحو مناقض لليقين الصارم.
يعني إسقاطالقناع وتدمير الظاهر، فقدان بقايا الاختلاف التي أخذت مع ذلك بالحسبان.
من هنا ينبع ندائي بضرورة المقاومة، مقاومةٌ في لحظة إسقاط القناع.
عن العبرية:جَنان بصول
مراجعة وتنقيح: خليل سبيت
