"כל עוד אינני אוחז בבטחה בזכות הבלתי חוזרת להצביע, אין לי אחיזה בחיי שלי. אינני יכול להכריע בדעתי – היא מוכרעת עבורי. אינני חי כאזרח דמוקרטי הנושא מבטו אל החוקים שעזר לחוקק – כל שאני יכול לעשות הוא לציית לחוקיהם של אחרים."
כך מרטין לותר קינג ב-1957.
בדרום העמוק של ארצות הברית – שנגד המציאות ששררה בו יצא קינג – היו השחורים, לפחות, אזרחים. זכות ההצבעה נשללה מהם בשלל תחבולות. עבור הפלסטינים החיים תחת שליטתנו מאז 1967, זכות ההצבעה כלל איננה אופציה: נתינים – לא-אזרחים– אינם אוחזים בבטחה בכלום, חוץ מאשר בוודאות של היותם חסרי אחיזה בחייהם.
בעוד כמה חודשים ילך הציבור הישראלי לקלפיות, לעוד מערכת בחירות בה אנו, האזרחים, נצביע ונקבל הכרעות בנוגע לגורלנו – כמו גם לגורלם שלמיליוני הנתינים, משוללי הזכויות הפוליטיות, שאיש אינו שואל לדעתם. התקנות והצווים שאנו מכתיבים ימשיכו לקדם את האינטרסים שלנו – ולנהל את החיים שלהם. כל שנותר להם "הוא לציית לחוקיהם של אחרים".
בחירות במדינה דמוקרטית מתוארות, בדרך כלל, כ"חגיגה לדמוקרטיה". ואילו במציאות לא דמוקרטית, בחירות הן, לדאבון לב, חגיגה מוחצנת של אלימות:
בתקופת מערכת הבחירות נחגגת, מבלי משים, אדנותם של בעלי זכות הבחירה, תוך אדישות כמעט מוחלטת להדרתם של מיליוני הנתינים. אמנם, הפלסטינים אינם זקוקים לתזכורת למצב דברים זה – הם הרי מודעים היטב להוויית חייהם. ועדיין, המופע החוזר, מדי כמה שנים, בו במשך חודשים מתלבטים הישראלים בינם לבין עצמם כיצד בדיוק ימשיכו לשלוט בחייהם של אחרים, מבטא שיא החוצה את סף האלימות התודעתית. בין אם השיח הציבורי במהלך מערכת הבחירות כולל ויכוח ער בסוגיות אלו – ובין אם הפוליטיקאים והציבור עושים כל מאמץ כדי לברוח מעיסוק בכיבוש – ההכרעות הפוליטיות שלנו תקבענה עבור הפלסטינים, בין היתר, כיצד נמשיך – בוודאי, באופן דמוקרטי! –במשטר הכיבוש: כיצד ננהל מבחוץ את בית הכלא הגדול של רצועת עזה, כמה בתים נהרוס וכמה קהילות נגרש בגדה, ואילו משפחות פלסטיניות ננשל מבתיהן במזרח ירושלים. בינתיים, יום אחר יום, שבוע אחר שבוע, מתגלגלת לה מערכת הבחירות בה האדונים מאייתים ללא הרף את המסר הבא: הנתינים אינם נספרים. לנו, האוחזים בחייהם, בדעותיהם, ברגשותיהם, אין שום קושי לנהל מעל ראשיהם את כל הדיונים הפוליטיים הללו: בראש חוצות, תוך התגאות ב"שיח" התוסס וב"חגיגה" לדמוקרטיה – ולבטל בנינוחות מוחלטת את אנושיותם של המיליונים שכל הדיונים הללו יקבעו, בין היתר, את גורלם לשנים הקרובות.
ומיד לאחר מערכת הבחירות ובשנים שיבואו, עד לזו שאחריה – נישען על אותן "בחירות דמוקרטיות" כדי להצדיק את שנעשה בנתינים וכדי לשווק זאת כמתקבל על הדעת. מופע הבחירות הוא, לכן, נדבך קריטי בהענקת לגיטימציה להמשך שליטתנו בחיי הנתינים, שהרי כל החלטה ישראלית, שרירותית ככל שתהיה, נחשבת לתוצאה שלהן. התנהלות זו היא אלימה במהותה, שהרי אי אפשר להיות אבן הראשה בהכשרת האלימות המתמשכת, מבלי להיות חלק מהאלימות עצמה שהמערכות הישראליות – המייצגות רק אותנו – מפעילות יומיום נגד הפלסטינים. אלימות זו באה לידי ביטוי לא רק כאשר חייל יורה בפלסטיני או מכה אותו, אלא גם כאשר עורך דין בפרקליטות סוגר עוד תיק של הריגה או כאשר שופט בית המשפט העליון מאשר עוד הריסת בית או כאשר פקיד ישראלי מונע מסטודנט לנסוע ללימודיו במדינה אחרת. חייהם בכף ידינו, ואת האלימות אנו מפעילים גם בשרירות ביורוקרטית איטית, מתמשכת ואדישה. זאת ועוד, לקיומן של "בחירות דמוקרטיות" יש חשיבות עליונה לא רק כעניין תדמיתי-הסברתי – אלא כשסתום קריטי למניעת פעולה בינלאומית אסרטיבית שתבטא סופסוף את הסתייגותה של הקהילה הבינלאומית ממציאות זו.
מכל הסיבות האלה, אפילו שוחר דמוקרטיה דגול כמו סגן יו"ר הכנסת חבר הכנסת בצלאל סמוטריץ' מקפיד להשתתף בחגיגה ולשיר את שיר ה"דמוקרטיה", כשבמקביל הוא מציג את תכניתו לקיבועה של מציאות זו: "גם בהעדר זכות הצבעה לפרלמנט ריבוני מלא אין מדובר בשלטון אפרטהייד – אלא, לכל היותר, במרכיב חסר בסל החירויות, או אם נרצה – גירעון במובהקות הדמוקרטית".
זה מה שמיליוני ישראלים ילכו ויעשו בחודשים הקרובים. עוד מערכת בחירות, עוד הזדמנות לחדד מי "אוחז בבטחה בזכות הבלתי חוזרת להצביע" – ומי חשוף לאלימותנו.
"ما دمتُ لا أملك بصورة آمنة الحق غيرالقابل للنقاش في الاقتراع، لا تكون بحوزتي السيطرة على حياتي. لا يمكنني أن أحسموفقا لرأيي- فهناك من يحسم الأمور لأجلي. لا أعيش كمواطن ديموقراطي ينظر الىالقوانين التي ساعد هو في سنها- كلّ ما يمكنني عمله هو الانصياع لقوانينالآخرين".
هذا ما قاله مارتن لوثر كينج في العام 1957.
في الجنوب العميق للولايات المتحدة- والذي عمل كينج ضدّ الواقع الذيكان سائدا فيه. كان السود، على الأقل، مواطنين. وقد سُلِب منهم حقّهم بالانتخاب منخلال مجموعة من الحِيل. بالنسبة للفلسطينيين الذين يعيشون تحت سيطرتنا منذ 1967، فإنحق الانتخاب ليس خيارا مُطلقا: الرعايا- بدونمواطنة- لا يملكون شيئا آمنا، ما عدا اليقين في كونهم لا يمتلكون السيطرة علىحياتهم.
بعد بضعة أشهر سوف يذهب الجمهور في إسرائيل الى صناديق الاقتراع، الىمعركة انتخابية أُخرى، سوف نصوّت فيها، نحن المواطنون، ونحسم الأمور المتعلقةبمصيرنا- وكذلك مصير ملايين الرعايا، مسلوبي الحقوق السياسية، الذين لا يسأل أحدعن رأيهم. الأنظمة والأوامر التي نمليها ستستمر في الدفع قدما بمصالحنا- وإدارةحياتهم. كل ما تبقى لهم هو "الانصياع لقوانين الآخرين".
يتم عادة وصف الانتخابات في الدولة الديموقراطية بأنها "عرسديموقراطي"، بينما في واقع غير ديموقراطي، تكون الانتخابات، للأسف الشديد،احتفالا استعراضيا للعنف:
في فترة المعركة الانتخابية، يتم الاحتفال من دون وعي، بسيادة اصحاب حق الاقتراع، ومنخلال التغاضي شبه المطلق عن اقصاء ملايين الرعايا. من دون شكّ، لا يحتاجالفلسطينيون الى تذكير بواقع الحالهذا- كونهم يعون جيدا واقع حياتهم. وعلى الرغم من ذلك، يُعبّر هذا الاستعراضالمتكرر، كل بضع سنوات، والذي يحتار خلاله الاسرائيليون بينهم وبين انفسهم كيفسيستمرون بالضبط في السيطرة على حياة الآخرين، يعبّر هذا الاستعراض عن ذروة تجتازحدود العنف الادراكي. سواء تضمّن الجدل العام خلال فترة المعركة الانتخابية نقاشانشطا حول هذه القضايا- أو بذل السياسيون والجمهور أقصى الجهود من أجل التهرّب منالانشغال بالإحتلال- فإن الحسم السياسي الذي نقوم به هو الذي سيحدّد بالنسبةللفلسطينيين، بين ما سيحدّد، كيف سنستمر- من دون شكّ، بطريقة ديموقراطية!- في نظامالاحتلال: كيف سندير من الخارج السجن الكبير في قطاع غزة، ما هو عدد البيوت التيسنهدمها وكم عدد التجمعات السكانية التي سنقوم بطردها في الضفة، وأيٌّ من العائلاتالفلسطينية سنسلبها بيوتها في شرقي القدس.
في الوقت الحالي، يوما بعد يوم، وأسبوعا بعد أسبوع، تقترب المعركةالانتخابية التي يُلوّح فيها الأسياد بلا توقف بالرسالة التالية: الرعايا غيرمُعتبرين. اما بالنسبة لنا، نحن الذين نُسيطر على حياتهم، وآرائهم، ومشاعرهم، فلاتوجد لدينا أيّ صعوبة في أن ندير من فوق رؤوسهم جميع هذه النقاشات السياسية: علنا،متفاخرين بـ"الحوار" الساخن "وبعرس" الديموقراطية- وأن نُلغيبأريحية تامة إنسانية ملايينٍ ستُحدد جميع هذه النقاشات، فيما ستحدّد، مصيرهم خلالالسنوات القادمة.
وبعد المعركة الانتخابية فورا وفي السنوات التالية، وحتى المعركةالقادمة- سوف نستند الى "الانتخابات الديموقراطية" من اجل تبرير ما يتمفعله مع الرعايا، ومن أجل تسويق الأمر على أنه معقول. إن العرض الانتخابي هو لذلك،ركن أساسي في منح الشرعية لاستمرار سيطرتنا على حياة الرعايا، إذ أن كل قرارإسرائيلي، بقدر ما سيكون متعسفا، سوف يُعتبر نتيجة لتلك الانتخابات. إدارة الامورعلى هذا النحو تعتبر عنيفة في جوهرها، إذ أنه لا يمكن أن يكون هناك مصدر الهام لشرعنة العنف المستمر،دون أن يكون جزءا من العنف ذاته الذي تمارسه الأجهزة الاسرائيلية- والتي تمثلناوحدنا- بصورة يومية ضد الفلسطينيين. ولا يتجلى هذا العنف فقط في اقدام جندي علىاطلاق النار على فلسطيني أو ضربه، بل ايضا عندما يقوم محام في النيابة العامةبإغلاق ملف قتل أو عندما يصادق قاض في المحكمة العليا على هدم المزيد من البيوت اوعندما يمنع موظف إسرائيلي طالبا من السفر الى دولة اخرى طلبا للعلم. حياتهم فيأيدينا، ونقوم باستعمال العنف بصورة تعسفية من خلال البيروقراطيا البطيئة،المتواصلة واللامبالاة.
علاوة على ذلك، هناك اهمية كبرى لإجراء "انتخاباتديموقراطية" ولا يقتصر الأمر على جانب الصورة النمطية والاعلام، بل كصمّامضروري لمنع اي اجراء دولي حاسم يتجلى في نهاية الأمر بتحفظ المجتمع الدولي من هذاالواقع.
على ضوء جميع هذه الأسباب، نرى أنه حتّى نصير لامع للديموقراطية، منأمثال نائب رئيس الكنيست، عضو الكنيست بتسلئيل سموتريتش، يحرص على المشاركة فيالعرس وترديد نشيد الديموقراطية، بينما في المقابل يعرض برنامجه من أجل تجميد هذاالواقع: "حتى في ظل غياب الحق بالتصويت لبرلمان ذي سيادة كاملة، لا يدورالحديث عن حكم أبرتهايد - بل بالحد الأقصى، عن مكون ناقص في سلة الحريات، أو إذاشئنا- عجز في أدلّة الديموقراطية".
هذا ما سيفعله ملايين الاسرائيليين في الأشهر القريبة. معركة انتخابيةأخرى، فرصة اخرى لتحديد من "يمسك بأمان بالحق غير القابل للنقاش في الاقتراع"- ومن هو عُرضة للعنف من قبلنا.
حجاي العاد
مدير عام منظمة "بتسيلم"
