לדו-לשוניות יש בדרך כלל קונוטציה חיובית של ריבוי, של עושר (שפתי). עבור ההוויה המדברת, דו-לשוניות יכולה להיות לעזר במאמץ לומר, להעביר מסר. כך לפחות היא פועלת עבורי.
פולמוס בישראל כתב עת פסיכואנליטי חברתי שלקח על עצמו להיות דו- לשוני, או כפי שהוצג על ידי המערכת בתחילת דרכו: "כתב העת שם לעצמו מטרה לעורר דיון בקרב הקהילה הלאקאניאנית ומחוצה לה בשאלות חברתיות ופוליטיות המעסיקות את החברה הישראלית. הפרסום חותר להיות דו-לשוני: עברית-ערבית, וכמובן, מדובר לא רק בשינוי סדר האותיות אלא בכוונה לשמש פלטפורמה לסוגיות המאפיינות את חברתנו המזרח תיכונית. "פולמוס בישראל" נרשם בסדרת הפעילויות ברוח זדיג [Z.a.d.i.g – Zero abjection democratic international group - אפס בזות קבוצה דמוקרטית בינלאומית] הליך שהניע ז'.א. מילר לאור הסכנה לדמוקרטיה... בצרפת ומתוך השיקול שעל האנליטיקאים לתרום לשדה של הפוליטיקה.".[1]
מאז כניסתי למערכת פולמוס כחברת צוות, עלו לא פעם שאלות בנוגע לנחיצות התרגום של טקסטים שנשלחים למערכת לערבית. שאלות אלו הועלו הן ע"י חברים במערכת והן על ידי קולגות מחוצה לה. על אף שמדובר בהחלטה שנלקחה שנים לפני כניסתי למערכת, לא פעם מצאתי את עצמי נבוכה מול שאלות אלו, כאילו התשובה הייתה אצלי. "יש בכלל קוראים ערביים?" או במונחים אחרים: האם זה שווה בכלל את המשאבים המושקעים של זמן וכסף... ואת מורת רוחם של חלק מהכותבים?
עבורי, לקח זמן לפרש את ההחלטה/הבחירה הפולמוסית להיות כתב עת דו-לשוני עברי ערבי.
איך זה שמדינת ישראל שקמה בשביל שיהיה בית לעם היהודי הנרדף, ועם "האיווי לחיות" כפי ששמעתי לאחרונה, הפכה ברבות השנים לבית רדוף? האם ניתן לראות במאמץ של מדינת ישראל להשכיח ולהעלים את זכר פלסטין, שהיא קמה על שברי אבניה, כמשהו מהסדר של הדחייה (Verwerfung) ?
כיבוש? איזה כיבוש? לא רוצים לדעת על זה מאום.
"אין פרטנר". מסמן שישראל אימצה בעשורים האחרונים על מנת לדחות כל אחריות לאפשרות לפתרון מדיני של הסכסוך. האחרון שחשב שיש פרטנר והושיט יד לשלום נרצח, והעולם המשיך כסדרו.
בשנה האחרונה, הממשי הזה שישראל דוחה ודוחה, חזר במלוא אכזריותו, על ידי קבוצה אלימה פונדמנטליסטית ובזויה ששעטה לנהל את הסכסוך בדרכה, מה שהותיר את כל תושבי האזור פצועים ומדממים מצער ואובדן.
איך הדו-לשוניות יכולה להיות לנו לעזר מול הבלתי אפשרי של החיים בארץ?
בסוף שנות התמחותי בבי"ח, הופנתה אלי אישה יהודייה כבת 80 שסבלה מדיכאון וסימפטומים פסיכו-סומטיים. משגילתה שאני דוברת ערבית, ביקשה לשוחח איתי בשפת אמה, ערבית מצרית, שיש לה אותה מגיל 3, הגיל שבו עלתה לארץ. ההיענות שלי לבקשתה הייתה עבורה הנחמה העיקרית במהלך אשפוזה.
מתחילת המלחמה ראינו איזשהו שימוש של הדו לשוניות. דובר צה"ל אביחי אדרעי פונה לאויב בשפתו, הערבית, שקיבלה את המעמד המיוחד "שפת האויב", וזוכה במערכון קורע ב"ארץ נהדרת". במקביל, גם באיראן וגם בחמאס פונים לאויב בשפתו, ותולים שלטים עם מסרים מאיימים בעברית. כל אחד פונה לאויבו בשפתו על מנת שיבין טוב טוב את המסר. שלא יתבלבל. איזה מעמד יש לשימושים אלה? האם זהו סימן לקבלת האחר? או שמא מדובר בשימוש אירוני?
קיום משותף של שני עמים דורש מידת מה של תזוזה. תזוזה לקראת האחר. להכיר את שפת האחר משמעו לעשות צעד לקראתו, להתעניין בו, במוזיקה שהוא אוהב, בהומור שלו... וכדומה. אך זה לא ללא רגעים של מבוכה ואי הבנה. בשדה של הפסיכואנליזה, אי הבנה איננה מילה גסה. בריאיון עם מילר, הוא מתאר את האהבה כ"מבוך של אי הבנות... ואין מכך מוצא". [2]
עם השאלות שאנו נתקלים בהם במערכת פולמוס ,סביב הנחיצות של הדו-לשוניות, אנו מזמינים אותכם לכתיבה ולפולמוס סביב הנחיצות של הדו-לשוניות לקיומה של ישראל הדמוקרטית... ולקיומה של הפסיכואנליזה בישראל.
[1]https://www.polemosisrael.com/blog/nv-shmkhym-lbshr-l-kk-sh-pvlmvs-byshrl-yvts-ldrk-ysrwn-n-nzwf-lkm-bshr-ntlq-jdl-fy-sry-yl
[2]https://cengizerdem.wordpress.com/2015/04/19/jacques-alain-miller-on-love-posted-by-carmen-lobo%E2%9C%94-%E2%8B%85-december-3-2013-%E2%8B%85-leave-a-comment-filed-under-aristotle-balzac-goethe-jacques-alain-miller-lacan-on-love-sigmund/
عادة ما يكون للثنائية اللغوية دلالة إيجابية للتعددية والثراء (اللغوي). بالنسبة للكينونة المتكلمة، يمكن للثنائية اللغوية أن تكون ذات فائدة أثناء محاولة القول، لتمرير رسالة. هكذا هو الحال بالنسبة لي على الأقل.
جدل في إسرائيل هي مجلة تحليلية اجتماعية التي أخذت على عاتقها أن تكون ثنائية اللغة، أو كما قدمتها هيئة التحرير في بداية رحلتها: ستضع هذه المجلة نصب عينيها إثارة النقاش داخل الجماعة اللاكانية وخارجها حول أسئلة اجتماعية وسياسية تشغل بال المجتمع الاسرائيلي. وتهدف النشرة ان تكون ثنائية اللغة: عبرية – عربية. ولا يقتصر الامر بطبيعة الحال على تغيير ترتيب الاحرف فحسب، وانما المقصد أن تشكل المجلة منصة للتعاطي مع قضايا تميّز مجتمعنا الشرق أوسطي. "جدل في اسرائيل" يندرج في سلسلة الفعاليات المنطلقة بروح زاديغ (Zero Abjection Democratic International Group – ) صفر إذلال- مجموعة ديموقراطية دولية، وهو مسعى دفعه جاك الين ميلير على ضوء المخاطر والتهديدات للديمقراطية... في فرنسا معتقدا بأن على المحللين النفسيين أن يدلوا بدلوهم ويساهموا في حقل السياسة".
منذ أن دخلت منظومة جدل كعضو في الفريق، ولأكثر من مرة، طُرح السؤال حول ضرورة ترجمة النصوص المرسلة إلى هيئة التحرير إلى اللغة العربية. على يد أعضاء هيئة التحرير ومن قبل زملاء آخرين خارجها. على الرغم من أن هذا القرار كان قد اتخذ قبل دخولي هيئة التحرير بسنوات، إلا أنني غالبا ما وجدت نفسي محرجة أمام هذه الأسئلة، كما لو كانت الإجابة عندي. أسئلة مثل: "هل هناك قراء عرب أصلا؟" أو بعبارة أخرى: هل يستحق الأمر كل الموارد المستثمرة من الوقت والمال؟ واستياء بعض الكُتّاب؟
بالنسبة لي، استغرق الأمر وقتا لتفسير القرار/الاختيار الجدلي كون المجلة ثنائية اللغة عبرية وعربية.
كيف حدث أن دولة إسرائيل، التي قامت لتكون بيتا للشعب اليهودي المضطهد، ومع "الرغبة في الحياة" كما سمعت مؤخرا، قد تحولت على مر السنين إلى بيت مسكون (רדוף)؟ هل يمكن اعتبار المجهود الذي تبذله دولة إسرائيل لتُنسي وتمحو ذِكرَ فلسطين، وهي التي قامت على حطام أحجارها، على أنه من مستوى الرفض (Verwerfung)؟
احتلال؟ أي احتلال؟ لا نريد أن نعرف عنه أي شيء.
"لا يوجد شريك". دلالة اعتمدتها إسرائيل في العقود الأخيرة من أجل رفض أي مسؤولية عن إمكانية التوصل إلى حل سياسي للصراع. الشخص الأخير الذي اعتقد أن هناك شريكا ومد يده من أجل السلام مات مقتولا، وتابعت الحياة مسيرها كالمعتاد.
في العام الماضي، عاد هذا الواقعي الذي ترفضه إسرائيل مرارا وتكرارا بكل قسوته، على يد مجموعة عنيفة متطرفة ووضيعة اندفعت إلى إدارة الصراع بطريقتها الخاصة، تاركة جميع سكان المنطقة مصابين وينزفون من فرط الحزن والفقدان.
كيف يمكن للثنائية اللغوية أن تساعدنا في مواجهة مستحيل الحياة في إسرائيل؟
في أواخر سنوات تخصصي في المستشفى، أحيلت إليّ امرأة يهودية تبلغ من العمر 80 عاما تقريبا كانت تعاني من الاكتئاب وأعراض نفسية جسدية. عندما علِمَت أنني أتحدث العربية، طلبت مني أن تتحدث معي بلغتها الأم، العربية المصرية التي تمتلكها منذ سن الثالثة، وهو العمر الذي هاجرت فيه إلى إسرائيل. كانت موافقتي على طلبها بمثابة المواساة الأهم بالنسبة لها خلال فترة علاجها.
منذ بداية الحرب، شهدنا استخداما معينا للثنائية اللغوية. يخاطب الناطق بلسان الجيش الإسرائيلي أفيحاي إدرعي العدو بلغته، اللغة العربية، التي تلقت المكانة الخاصة "لغة العدو"، ويفوز بمقطع هزلي مضحك حتى البكاء في "بلادنا الرائعة (ארץ נהדרת)". في المقابل، تخاطب كل من إيران وحماس العدو بلغته الخاصة، وتعلقان لافتات تحمل رسائل تهديد باللغة العبرية. كل واحد يخاطب عدوه بلغته الخاصة حتى يفهم الرسالة جيدا. كي لا تختلط الأمور عليه. ما هي مكانة هذه الاستخدامات؟ هل هذه إشارة على قبول الآخر؟ أم أنه استخدام ساخر؟
يتطلب التعايش بين شعبين درجة معينة من التحرك. التحرك نحو الآخر. معرفة لغة الآخر تعني اتخاذ خطوة نحوه، والاهتمام به، بالموسيقى التي يحبها، بالفكاهة الخاصة به... وما إلى ذلك. لكن الأمر لا يخلو من لحظات من الإحراج وسوء الفهم. في مجال التحليل النفسي، سوء الفهم ليست كلمة نابية. يصف ميلر الحب في مقابلة معه بأنه "..متاهة من اساءات الفهم وما من منفذ للخروج من ذلك".
على ضوء الأسئلة التي نواجهها في هيئة تحرير جدل، حول ضرورة الثنائية اللغوية، ندعوكم للكتابة والنقاش حول ضرورة الثنائية اللغوية لوجود إسرائيل الديمقراطية.. ولوجود التحليل النفسي في إسرائيل.
[1] https://www.polemosisrael.com/blog/nv-shmkhym-lbshr-l-kk-sh-pvlmvs-byshrl-yvts-ldrk-ysrwn-n-nzwf-lkm-bshr-ntlq-jdl-fy-sry-yl
https
[2] https://cengizerdem.wordpress.com/2015/04/19/jacques-alain-miller-on-love-posted-by-carmen-lobo%E2%9C%94-%E2%8B%85-december-3-2013-%E2%8B%85-leave-a-comment-filed-under-aristotle-balzac-goethe-jacques-alain-miller-lacan-on-love-sigmund/
