גי בריול מול מיקרופון Rivages [שמו של פרסום]
הודעה על הקולוקוויום של ACF - ECA : "בידולים, שנאות ואיווי שלהפסיכואנליטיקאי"
מראינת: Isabelle Orrando[1]
גי בריול היקר, הקולוקוויום של ה-ACF Esterel Cote d'Azur , יתקיים השנה תחת הכותרת "בידולים,שנאות ואיווי האנליטיקאי". המאמר שלך "השיח האפור" שהופיע במנטל 39, ניגש לנושא הזה בהתייחסו למלחמת העולם השנייה וליתר דיוק לרגע שחרור מחנותהריכוז. אתה הופך שחרור זה לא לנקודת עצירה בפני האימה אלא כהמשכה תחת הצורה של"אפליה דרך רשלנות". התוכל להסביר לנו את הצעתך?
גי בריול- " "אפליה דרך רשלנות" היא הכותרת שנתתי לאחד הקטעים באותו מאמר. המילה יכולה להיראות קלילה, כהיעדר פשוט של עניין. אבל יש מובנים אחרים מאותה גישה וממה שהיא מניבה,כמו זו של רשלנות אשמה או הניתנת לגינוי. יש כוונה המוחמצת אצל ה"משחררים"והמסתברת להיות לא אחרת אלא הארכה של מה שלא ניתן היה לראות לפני השואה. האסירים במחנות, אלה שניצלו מההשמדה, על אף היותם מרותקים למזרני הקש שלהם במצב הקיצוני ביותר של קכקסיה [כיחשון], כשחייהם תלויים על חוט השערה, נותרו בגדר איום בעבור החיילים הצעירים "המשחררים", כי היו עלולים להדביקם. או אז שרפו את הביתנים בשם הסניטציה. בדיעבד מדדו את חוסר החשיבה שבכך ואתה אפקטים המשחיתים של הדבר על חיים כה שברירים אלה הנכחדים מהיגיינה לקויה, ממזון לא מתאים, ממעברים פתאומיים ועוד. פרט לכך, כפי שמציינים מחברים שונים, באופן הפוך ללוחמי מחתרת, לפוליטיקאים, היהודים "אינם שייכים לאיש". לכן, כתוצאה מכך אין איש שידרוש אותם! לכך נצמדו עיכובי המעצמות. גם שם ה"יהודי", בהקשר הזה של אי-אנושיות קיצונית, נותר כזה הנושא "איום", כלא ניתן להיאמר המייצג אותו. הדבר מביא לומר שאחרי שחרור המחנות, מחוץ למחנה, בעבור היהודים היה זה עדיין המחנה! ניתן לראות בבירור את היקף קביעה זו, הרבה מעבר למציאות שניתן לעבד בתוך שיח אפור, האומרת כי היציאה מהמחנה אינה מציינת את היותך משוחרר. כשדיברו על הרגעים שבהם אביהם, שחזר מהמחנות, שקע לתוך עצבות מלנכולית, ילדיו אמרו כי "היה לו המחנה", כפי שהיינו מדברים על מחלה חשוכת מרפא. לשחרור אין אותן תהודות אצל כולם.
-בנקודה זו מופיעים פישוט היתר והשיבוש [brouillage ] של השיח כסירוב לראות. או אז יש לך משפט חזק במיוחד: "האדם הוא שכחן בכל הנוגע ללקחים מההיסטוריה ובאשר למחקר האמת הוא בוחר לעיתים קרובות בשיח האפור". האם תוכל לדבר על השיח האפור ועל האפקטים שלו?
ג.ב. האדם אכן שכחן! זו הסיבה שבגללה בני אדם נמצאים תמיד בין שתי מלחמות ועם או בלי אנליזה הם אינם רוצים לדעת מה היו יכולים ללמוד מהעבר. וניתן לקבוע גם שאם ההיסטוריה הכרחית כדי להבין את ההווה, היא אינה משרתת כלל ברגעים של משבר או כשהעננים המוכרים כבר מהעבר, חוזרים ומתרבים מעל ומעבר להם. ברגע שהנסיבות בעולם מאפשרות להם זאת, בני האדם ממהרים להצביע על ה-אחד היכול לגלם את הרוע. במקומות שונים בעולם, כולל ארצות המכונות תרבותיות- למשל "אירופה העתיקה" שלנו –עדיין וגם היום, היהודי מסומן. בתקופה הנוכחית פיגורה אחרת יכולה לפעול כהסחה, זו של המהגר. אז, מה שאני מכנה שיח אפור- זה אפקט של שימוש בדיבורו ברטוריקה אשר מעוותים את המחשבה במקום שבו הסוגיות הנוגעות למה שההיסטוריה קבעה ולעדויות של ניצולי המחנות, ביחוד כשהזמן עובר והם נוטשים את העולם - אינו יכול אלא להתרבות. המנגנונים השונים שאני מתאר במאמר מעלים את שחיתות הטקסט, הדיבור, הניסוח. שם מצוי המובן הראשון של המונח שחיתות באשר לשינוי של טקסט, לעיוות המחשבה ואפילו,המילה היא חזקה, לעובדה של הפיכת טקסט ל"רקוב". לנו האנליטיקאים, יש במילה שחיתות אתגר בסיסי: זה של אתיקה הנוגעת לאופן שבו אנו קוראים טקסט ומיישרים בו,כאשר הדבר מסתבר כהכרחי, את הסטייה.
בנוסף על כך, מהותי לחשוב על הפרדוקס שפרויד הדגיש במכתבו לאיינשטיין: אם הדיבור, עצם התנאי של היות מדבר, הוא זה שמעביר את הציוויליזציה, כלומר הרגעה מסוימת של היחסים בין האנשים. דיבור זה יכול להיות וקטור של אלימות, לעתים הרסני בהרבה מצורות אחרות של התעללות.
נושא הקולוקוויום שלנו יוצר מתח בין בידולים,שנאות והאיווי של האנליטיקאי. האם האיווי של האנליטיקאי יכול להיות אתיקה של התרת שיבוש השיח האפור שמהווה צורה של בידול?
ג.ב.- שאלתך מתחברת לנקודה שעליה נעצרתי בקודמת. האנליטיקאי אינו יכול לשמור על שתיקה בחברה שבה הוא חי ומתנהל. לקחת את רשות הדיבור היא אחד האמצעים שדרכם אפשרי להתנגד לשיח האפור. אין ספק שהקולוקוויום יהווה הוכחה וישתתף באותה "התרת השיבוש של השיח האפור" .
אני מעריך את הדיוק של הביטוי וזאת שאת מציינת שיש בכך צורה של בידול. הספר המצוין של עמיתנו Camilo Ramirez "שנאה ודחף המוות במאה XXI: מה אומרת על כך הפסיכואנליזה", שיופיע בקרוב בהוצאת Harmattan,מתייחס ליחסים בין הבידול לבין השנאה. בהקדמה לספר, אני מבליט כיצד הפסיכואנליזה מפנה,מנתקת את העוצמה של סוגי שיח מבדלים שמפיצים שנאה ופותחים במלחמות או השמדות, מה הקשר שבו הם נוצרים. ה"הקשר"אינו מיידע אותנו בנוגע למשאבים האינטימיים של מה שמשתיק את הסובייקטים כשהם נתפסים בכלליות ללאומניות חריפה או לתוך המון להוט שנאה. או אז, במצבים כאלה הדיבור נכשל, כלומר נעדר. נפתחת הדרך לכל המעברים לאקט. הדיפלומטים מכירים סוגיה זו ומתחילתם של קונפליקט, של מלחמה, הם עסוקים ללא דיחוי בהתחלת ניהול משא ומתן, בהחזרת קשר הדיבור. הפסיכואנליזה אינה מתאפיינת בהיות דיפלומטית. גישתה שונה לגמרי, היא יותר חתרנית. באופן בסיסי הפסיכואנליזה אינה מתייחסת לאי הסדרים של העולם כגורלם הבלתי נמנע של בני האדם. הדבר אינו מתקיים בלעדיהם. אחריותם על מה שיעשו מגורלם נוגעת בראש ובראשונה להם. לאקאן מעולם לא וויתר על נקודה זו, יסודה של אתיקה. אנו יכולים למקם בנקודה מדויקת זו את המבט שעל הפסיכואנליטיקאי להחזיק מתוך דיוק ונחישות בנוגע לפתיחתה של המאה XXI . לעבוד על השנאה, על האלימות ועל הבידולים שהן מושכות אליהן, מביא לתחימת שדות ההתענגות שבמצב, בממד האינדיבידואלי והקבוצתי גם יחד. לא מדובר במבט מרוחק על תקופתנו, אלא בנקיטת עמדה המגייסת את אחריותו של כלאחד, בראש ובראשונה את זו של האנליטיקאי.
תרגום: קלאודיה אידן
[1]אחראית על הפרסום Rivagesמטעם ACF-ECA [ACF-איגוד הסיבה הפרוידיאנית- סניפים המייצגים את האקול באזורים שונים של צרפת, ECA : Estérel Cote d'Azur.
جي بريول في مقابلة لـ Rivages [إسم إصدار]
إعلان عن مؤتمر (الكوليكڤيوم)ACF - ECA: "انعزالات، كراهيّات ورغبة المحلل النفسي"
أجرت المقابلة: Isabelle Orrando[1]
جي بريول العزيز، سيقام مؤتمر (كوليكڤيوم) ACF Esterel Côte d'Azur هذا العام تحت عنوان "إنعزالات، كراهيّات ورغبة المحلل النفسي". تناول مقالك "الخطاب الضبابي"- الذي نشر في منتال 39 - هذا الموضوع من خلال التطرق إلى الحرب
العالمية الثانية - إلى لحظة تحرير معسكرات التجميع تحديدا.لا يبدو هذا التحرير لديك على أنه نقطة توقف الرعب وإنما كنقطة استمراره على شكل "تمييز بواسطة الإهمال". هل لك أن تشرح لنا ذلك؟
جي بريول - "التمييز بواسطة الإهمال"هوالعنوان الذي أطلقته على أحد أجزاء المقال. قد تبدو الكلمة "خفيفة"، وكأنها مجرد غياب للاهتمام، ولكن هناك مفاهيم أخرى مختلفة عن هذا التوجه وعمّا قد ينتج عنه، مثل الإهمال كتهمة أو الإهمال الذي يكون موضع استنكار. هنالك معنى يفوته "المحرَّرين" قد تحول إلى امتداد لما لم يكن من الممكن رؤيته قبل الهولوكوست. بقي أسرى المعسكرات الذين نجوا من الإبادة - على الرغم من ملازمتهم لفرشات القش بنحول غير طبيعي وبينما حياتهم معلقة بشعرة -بمثابة تهديد على الجنود الشباب "المحررين" خوفا من ان ينقلوا العدوى إليهم. وعليه فقد قام الجنود حينه بحرق الغرف مدعين أن السبب لذلك هو النظام الصحي. قاموا بقياس قلة الاكتراث وعواملها الفاسدة، فيوقت لاحق، على حياة هشة آخذة بالزوال بسبب قلة النظافة، الغذاء غير المناسب، التغييرات المفاجئة والمزيد. ماعدا ذلك، وكما يقول العديد من المؤلفين فان اليهود وعلى عكس المقاتلين السريين والسياسيين، "لا ينتمون لأحد". بناء عليه ونتيجة لذلك، لن يطالب بهم أحد! وهذا ما أدى إلى تواني الدول العظمى. اسم "اليهودي" أيضا، في سياق اللاإنسانية القصوى هذا، بقي اسم ينطوي على "تهديد"، كشيء متمثل في ما لا يمكن قوله. يعني ذلك أنه حتى بعد تحرير المعسكرات، كان الحيز خارجها بمثابة معسكر بالنسبة لليهود. يمكننا رؤية مدى دقة هذا التصريح بوضوح - بما يتجاوز الواقع الذي يمكن معالجته في خطاب ضبابي - الذي يقول أن مغادرة المخيم لا تشير إلى أنك محرر. كان أطفال الأسير العائد من المخيم يقولون عن لحظات غوص والدهم في كآبة سوداوية، أنه "مصابٌ بالمخيم"، كما لو كنا نتحدث عن مرض لا دواء له. ليس للتحرير صدى مماثل لدى الجميع.
- يظهر في هذه المرحلة التبسيط المبالغ فيه وتعطيل [brouillage] الخطاب كرفض لأن نرى. تقول عندئذ جملة قوية بشكل خاص: "يميل الإنسان إلى نسيان كل ما يتعلق بدروس التاريخ، وإلى اختيار الخطاب الضبابي غالبا فيما يتعلق بالبحث عن الحقيقة". هل يمكنك التحدث عن الخطاب الضبابي وعن آثاره؟
ج. ب - الإنسان كثير النسيان بالفعل! هذا هو السبب لوجود البشر دوما ما بين حربين، وكونهم لا يريدون أن يعرفوا - مع أو بدون تحليل - ما الذي يمكنهم تعلمه من الماضي. يمكننا القول أنه إذا كان التاريخ ضروريًا لفهم الحاضر، لا فائدة له على الإطلاق عند الأزمات أو عندما تتجمع السحب المألوفة من الماضي مجددا وبثقل أكبر. بمجرد أن تسمح لهم الظروف في العالم، يسارع البشر للإشارة إلى ذلك الذي يجسد في نظرهم الشر. لا تزال العين على اليهودي في أجزاء مختلفة من العالم، بما في ذلك الدول التي تصف نفسها على أنها دول مثقفة - "أوروبتنا القديمة" على سبيل المثال. في الفترة الحالية، هنالك مجموعة أخرى قد تصرف النظرعن اليهود وهي المهاجرين. ما أسميه بالخطاب الضبابي، إذا - وهو أثر استخدام الكلاموالخطابة الذي يشوه الفكر في القضايا المتعلقة بما حدّده التاريخ وشهادات الناجين من المخيمات، خاصة مع مرور الوقت ومغادرتهم للعالم - سيتكاثر بالضرورة. تتطرق الآليات المختلفة التي أصفها في المقال إلى فساد النص والكلام والصياغة. يتواجد هناك المعنى الأول لمصطلح الفساد فيما يتعلق بتغيير النص، تشويه الفكر، وحتى، سأستخدم كلمة قوية، إلى حقيقة تحويل النص إلى "متعفن". بالنسبة لنا، المحللين النفسيين، تحتوي كلمة "الفساد" على تحدٍ أساسي: ذلك المنسحب من الأخلاقية المتعلقة بكيفية قراءتنا للنص وتعديلنا للانحراف، عندما تتضح ضرورية ذلك لنا.
من الضروري كذلك التفكير في البردوكس الذي تناوله فرويد في رسالته إلى أينشتاين: إذا كان الكلام - الشرط الأساسي لأن تكون ناطقا - هو ما ينقل الحضارة، أي ما يؤدي الى تهدئة معينة للعلاقات الإنسانية. قد يكون هذا الكلام موجها للعنف، مدمرا أكثر بكثير أحيانًا من أشكال الإساءة والمسّ الأخرى.
يخلق موضوع المؤتمر توتراً بين الانعزالات، الكراهيّات ورغبة المحلل النفسي. هل من الممكن أن تكون رغبة المحلل أخلاقيةً شأنها اتاحة تشويش الخطاب الضبابي والذي يشكل شكلاً من أشكال الانعزال؟
ج.ب.- يرتبط سؤالك بالنقطة التي توقفت عندها في السؤال السابق. لا يمكن للمحلل التزام الصمت في المجتمع الذي يعيش فيه ويدير فيه حياته. أن تأخذ حقك في الكلام هو إحدى الطرق التي يمكن التصدي من خلالها للخطاب الضبابي. لا شك في أن المؤتمر سيكون دليلًا على ذلك ويشارك في "السماح بتشويش الخطاب الضبابي"
أقدر اختيارك للتعبيرالدقيق وإلى حقيقة أنك تشيرين إليه على أنه شكل من أشكال الانعزال. يتناول الكتاب الممتاز الذي كتبه زميلنا Camilo Ramirez "الكراهية ودافع الموت في القرن الـ XXI: وجهة نظر التحليل النفسي"، الصادر قريباً عن دار Harmattan للنشر، العلاقة بين الانعزال والكراهية. أسلط في مقدمة الكتاب الضوء على الطريقة التي يوجه فيها التحليل النفسي، ويفصل قوة أنواع الخطاب المختلفة التي تنشر الكراهية وتكون فاتحة حروب أو إبادة، من السياق الذي تتكون فيه. لا يعلمنا "السياق" عن الموارد الحميمة لما يؤدي الى اسكات الذوات عندما تجد نفسها عموما أسيرة مشاعر قومية حادة أو جمهور ينضح بكراهيةً. وعندها، في مواقف كهذه، يفشل الكلام، أي يغيب. تُفتح الطريق لجميع اشكال "الانتقال إلى الفعل". الدبلوماسيون واعون لهذه القضية وهم ينشغلون لذلك في بداية كل صراع أو حرب، يبدء التفاوض على الفور لاستعادة التواصل بالكلام. لا يتميز التحليل النفسي بأنه دبلوماسي، حيث أن نهجه مختلف تمامًا، فهو أكثر "مكرا" أو "تآمرا". لا يتعامل التحليل النفسي في الأساس إلى الفوضى في العالم على أنها مصيرًا محتومًا للبشر. فذلك لا يحدث دونهم. ومسؤوليتهم عما يفعلونه مع مصيرهم متعلقة بهم أولاً وقبل كل شيء. لم يتنازل لاكان عن هذه النقطة أبدًا، كقاعدة أخلاقية. يمكننا أن نحدد في هذه النقطة الدقيقة المكان الذي على المحلل النفسي أن يوجه نظره اليه بدقة وعزم فيما يتعلق بفاتحة القرن الـ XXI. العمل على الكراهية، والعنفو الانعزال اللذين يجتذباه، يؤدي إلى احاطة حقول التلذّذ المقترنة في هذا الوضع، على المستويين الفردي والجماعي سوية. لسنا نتحدث عن نظرة فوقية بالنسبة لعصرنا، وإنما باتخاذ موقف يستحّث مسؤولية كل فرد، وأولاً وقبل كل شيء، مسؤولية المحلل.
[1] المسؤولة عن النشر في Rivages من قِبل ACF-ECA [ACF - رابطة السبب الفرويدياني - الفروع الممثلة للمدرسة في مناطق مختلفة في فرنسا، ECA : Estérel Coted'Azur.
