אלימות, אלם...
גולדה מאיר, ראשת-ממשלת ישראל בתחילת שנות השבעים, שיכולתה לראותאת האחר, את הזר, התגלתה כמוגבלת ביותר במהלך השנים, אמרה פעם בתימהון על פעולותהפנתרים השחורים בארץ ועל מחאתם: ״הם לא נחמדים, הם גם לפעמים אלימים״. אחד הפעילים של הפנתרים ענה לה: ״מי שלא למד לדבר, מרביץ״.
בעברית, הקשר בין אי-היכולת לדבר – אֶלֶם - ואלימות טמון במילה. יש קשר בין הפסקת הדיבור לבין תופעות של אלימות, וזהו ידע בנאלי, שהסכנה לקונפליקט מזויין גוברת כאשר אין ערוץ של הידברות בין הניצים. הן בקונפליקט הישראלי-פלסטיני והן בין האוכלוסיות השונות בתוך מדינת ישראל יש קיטוב והעדר שיח הולכים וגוברים, כולל ניסיונות בוטים של סתימת פיות מצד המשטר כלפי כל קול שונה, ניסיונות דיכוי שגולשים גם לאלימות.
כמובן, לא כל דיבור מאפשר שיח. יש גם הסתה, מילים שיכולות להרוג, מילים אלימות. לכן הקשר בין אלימות ואלם אינו פשוט וחד כיווני. לפעמים המילה, שהיא גם מעשה, יכולה לחסום כל אפשרות להידברות.
עושה רושם, שבתרבות העכשווית קרה דבר מה לשיח, למילים, דבר בסיסי מעבר לשיסוע ולאלימות המילולית השילטונית, ולא רק בארץ. נראה שהפונקציה של המילים כייצוג, במקום הדבר, וכפועל יוצא מכך, הפונקציה שלהן כמכילות, כממתנות וכמתעלות את הדחף, את ההתענגות, פחות "תופסת" מאשר בעבר. יש רושם שניתן להחליף את המילים אחת בשנייה ללא קושי באופן מטונימי, כאילו אין בהן משקל ייחודי, חומרי, סגולי,שמחזיק דבר מה. אפשר גם לחבר אותן לצירופים לכאורה מנוגדים בלי שמישהו ישים לב ("מלחמת שלום הגליל").
דרך ההתפתחויות הטכנולוגיות המילים גם הפכו לחופשיות ומיידיות מאוד, לפעמים לחופשיות מדי, כפי שיודע היטב כל מי שהפך אובייקט ל-"שיימינג" ולגידופים ברשת.
כל אלו שופכים דלק על גלגלי האלימות, וקיימת שאלה בוערת, מה יכול לשמש כוח בולם וממתן בחברה העכשווית, בה נראה שהעוגנים המסורתיים אינם מתפקדים ממש. שאלה זאת דחופה במיוחד במדינת ישראל, בה כל פנייה לאלימות מציתה דליקה גדולה, הרת אסון.
אנחנו מזמינים כל אחת ואחד לכתוב לפולמוס ובכך לתרום לחקירת הסוגיה בגיליון הבא שיישא את הכותרת: "אלימות, אלם..."
عنفٌ، بُكمٌ ...
غولدا مئير، رئيسةحكومة إسرائيل في بداية السّبعينيّات، والتي اتّضح مع السّنوات أنّ قدرتها علىرؤية الآخر، الغريب، كانت محدودة جدًّا، قالت ذات مرّة باندهاش، في سياق الحديث عننشاطات الفهود السّود في البلاد وعن احتجاجهم: "إنّهم غير لطيفين، وهم أحيانًاعنيفون". أجابها أحد ناشطي الفهود السّود: "من لم يتعلّم أن يتكلّم، يَضرب".
في اللّغة العبريّة،العلاقة بين عدم القدرة على الكلام – أي البكم (אֶלֶם) – وبين العنف (אלימות) كامنة في الكلمة. هناك علاقة بينالتّوقّف عن الكلام وبين ظواهر العنف، ومن المعلوم والواضح أنّ مخاطر نشوب نزاعمسلّح ترتفع عند غياب قنوات الكلام بين الأطراف. في الصّراع الإسرائيليّالفلسطينيّ، كما هي الحال بين المجموعات السّكانيّة المختلفة داخل دولة إسرائيل،هناك استقطاب وغياب للكلام آخذان بالازدياد، ويشمل ذلك محاولات واضحة لكمّ الأفواهمن قبل النّظام تجاه أيّ صوت مُغاير، ومحاولات قمع تنزلق أيضًا نحو العنف. وبالطّبع،ليس كل كلام يُتيح بالضرورة الحوار. هناك أيضًا تحريض، وكلمات من شأنها أن تقتل، كلماتعنيفة. لذا، فإنّ العلاقة بين العنف والبكم ليست بسيطة أو أحاديّة الاتّجاه.أحيانًا، باستطاعة الكلمة، والتي هي فعلٌ أيضا، أن تُغلق أي إمكانية للتحادث.
يبدو أنّه في الثّقافةالحاليّة، طرأ شيء ما للحوار، للكلمات – شيء أساسيّ يتعدّى التمزيق والعنفالكلاميّ السّلطويّ، وليس في البلاد فقط. يبدو أنّ وظيفة الكلمات كممثّلة، أيكونها بديلًا للأشياء، وبالتالي، وظيفتها كحاوية، كمهدئة وموجهة للحافز، أي للتّلذّذ،باتت "تصحّ" أقلّ من ذي قبل. هناك انطباع بأنّه في الإمكان استبدال كلمةبأخرى دون صعوبة، وبشكل ميتونيمي (ككناية)، وكأنّ الكلمة لا تحمل وزنًا خاصًّا،ماديًّا، فريدًا، يتعلّق بشيء ما. يُمكننا حتّى أن نجمعها سوية في تعابير متناقضةفي ظاهرها ومن دون أن يشعر أحد بذلك ("حرب سلام الجليل").
من خلال التّطوّراتالتّكنولوجيّة، أصبحت الكلمات أيضًا حرّة وفوريّة جداً، وفي بعض الحالات أصبحتحرّة أكثر ممّا ينبغي، كما يعرف جيّدًا كلّ من كان محطّ ممارسة الـ"شيمينغ" (الإخجال أو الإذلال) أو الشّتائم في الشّبكة. كلّ هذه الأمور تصبّالمزيد من الوقود على عجلات العنف، وهناك سؤال ملحّ – ما الذي يُمكنه أن يشكّلقوّة كابحة ومُهدئة في المجتمع الحاليّ، الذي يبدو فيه أنّ الضوابط التّقليديّة لاتعمل كما ينبغي. هذا السّؤال ملحّ بشكل خاص في دولة إسرائيل، التي يضرم فيها أيّتوجّه إلى العنف نارًا كبيرة وكارثيّة.
ندعو كلّ واحدة وواحدمنكم إلى الكتابة إلى بولموس والمساهمة في بحث المسألة في العدد التّالي،الذي سوف يحمل عنوان: "عنفٌ، بكمٌ..."
