״ אין דבר יותר קשה מאשר לדמיין את הממשי״, מצטט מילר את לאקאן מהסמינר האחרון שלו ״ The Moment to conclude”.
״ …יש ניסיון לדמיין את הממשי, בדיוק כיוון שהסמלי אינו אדקווטי לממשי, כיוון שהסמלי נקשר לממשי רק דרך פנטזיה, כהצעה של הדמיוני. בואו ננסה לקשור את הדמיוני לממשי , לדמיין את הממשי״.(1)
״קקופוניה של שיעולים״ הייתה כותרת בעיתון שתיארה את שקורה במחלקה של חולי קורונה.
המסכות הללו, שמעתה נהיה חייבים לעטות, שמכסות את הפתחים של האף, של הפה, מקשות על אויר להיכנס דרכן, גם הן תורמות למועקה.
קשה לנשום!
באופן מפתיע מצאתי הד למסמן הזה ׳הולך ונהיה צר׳ בטקסט של פרויד על המועקה. שם, נוסף לכך שפרויד מדבר על הטראומה של הלידה כ׳אם כל החרדות׳, הופתעתי ללמוד - שאטימולוגית - המילה , Angst משמעה: מיצר/ היצרות/ מלאטינית: מקום צר ולוחץ, מיוונית עתיקה: ,ἄγχω, ״להיחנק״.
פרויד (1917) (2): ״… נדמה לנו שאנו יודעים מהו הרושם המוקדם שהחרדה משחזרת. אנו אומרים, שזהו אקט הלידה, שבו נוצר אותו צירוף של תחושות אי עונג, אמפולסים של התפרקות ותחושות גוף, שנעשו אב דוגמא לרישומה של סכנת נפשות, ומאז הוא חוזר ומשתחזר בדמות מצב המועקה. ההתגברות העצומה של הגירוי מחמת הפסקת חידוש הדם (הנשימה הפנימית) הייתה בזמנו הסיבה להתנסות במועקה. הווה אומר שהמועקה הראשונית היה ממקור רעלני (טוקסי). המילה הגרמנית - angst - חרדה, מלשון enge, ובלטינית angustiae , דהיינו מיצר - מדגישה את התופעה האופיינית של הצרת הנשימה , שהייתה קיימת אז עקב הסיטואציה הממשית, וחוזרת עכשיו דרך קבע באפקט. כמו כן נזהה כרלוונטי ביותר שמצב המועקה הראשוני הזה מתעורר עקב הפרידה מהאם״.
הד ל״מקור הרעלני״ אצל פרויד ניתן למצוא אצל לאקאן, בסמינר X , הרי הוא הסמינר על המועקה (3).
״..פרויד מצביע על כך שהמועקה נבחרה במובן מסוים להיות סיגנל למשהו. האם אין עלינו לזהות ב׳משהו׳ הזה אפיון הכרחי, בפלישה הרדיקאלית הזו, של משהו שהוא אחר ליצור האנושי .. בכניסה לעולם הזה שעליו לנשום בו, ראשית כל הוא נחנק , באופן ליטרלי, הוא משתנק, נחנק . זה מה שנקרא טראומה - אין טראומה אחרת -הטראומה של הלידה, שאינה ההפרדה מהאם אלא השאיפה, לתוך עצמך, של סביבה שהיא בבסיסה אחרת.״
לאקאן מדגיש אם כן את הרצף שנקטע, הפתחים נפתחים ופולש לתוכם דבר מה זר (אויר). זה מעניין הקשר הזה, בין הטוקסי (אצל פרויד) ל׳זר׳ שמגיע מחוץ לסובייקט, מהאחר, לבין תחושת החנק ובעיות הנשימה. אלה שבבסיס טראומת הלידה ואלה שבבסיס המועקה.
אני מוצאת שה- angst, לוכד זאת, במדוייק. דרך ההיצרות, דרך החנק.
לוכד במדויק, ובימים האלה בפרט, את הקושי לנשום.
__________
(1)Miller J.A. (2007) , “Les Trumains”, from the course ‘Lacanian Orientation’ , 2/5/07
(2) פרויד (1917), הרצאות המבוא, מתוך הרצאה 25, (עמ' 272), הוצאת דביר 1988,
(3) Lacan J. (1962) , “Anxiety , Book X“, (p. 327), Polity books 2013,
"لاشيء أصعب من أن نتخيّل الواقعيّ"، يقول ميلير مقتبسا لاكان من سميناره الأخير: "[The Moment to Conclude”.[1
"...ثمة محاولة لتصوّر الواقعي، حصرا لأن الرمزي غير متلائم مع الواقعي، لأن الرمزي يرتبط بالواقعي فقط من خلال الهُوام (الفنتازيا)، كاقتراح يطرحه المتخيّل. دعونا نحاول ربط المتخيّل بالواقعي، أن نتخيّل الواقعي"[2].
كان"نشاز السعال" عنوانًا رئيسيًا لمقالة في احدى الصحف تصف ما يحدث في قسم مرضى الكورونا.
تلك الأقنعة، التي علينا أن نرتديها من الآن فصاعدا، والتي تغطي فتحات الأنف والفم تصعّب علينا إدخال الهواء، تساهم بدورها لشعورنا بالضيق.
من الصعب التنفس!
وجدت لدهشتي صدى لهذا الدال "يزداد ضيقا" في نص فرويد عن الحصر[3]. بالإضافة إلى أن فرويد يصف في هذا النص صدمة الولادة كـ "أمٍّ لجميع أنواع الضيق أو الحصر"، تفاجأت هناك اذ علمت بأن معنى كلمة Angst - من حيث علم أصول الكلمات - هو: المضيق/تضيّق/ من اللاتينية: مكان ضيق وضاغط، من اليونانية القديمة، ἄγχω، "أن تختنق".
فرويد (1917):[4] "يبدو أننا نعرف ما هو الانطباع المبكّر(الأولي) الذي يسترجعه الحصر. نقول بأن عملية الولادة بالذات، والتي ينتج عنها مزيج من مشاعر عدم المتعة ومحفزات التشظي والأحاسيس الجسدية، تصبح نموذجا مؤسسا لتدوين الخطر الداهم، وتتكرر منذئذ مرة تلو الأخرى على شكل وضعية ضيق. ان الازدياد الهائل للتحفيز بسبب توقّف تجدّد الدم (التنفس الداخلي) كانت في حينه السبب للقاء مع تجربة الضيق. يعني ذلك، أن مصدر الضيق الأولي، مصدرٌ سامّ (توكسيك). ان الكلمة الألمانية angst الحصر، مشتقة من الكلمة enge، وفي اللاتينية angustiae، والتي تعني المضيق. وهي تلقي الضوء على ظاهرة ضيق التنفس المعروفة، والتي كانت حاضرة هناك جراء التجربة الواقعية، وتعود الآن على نحو ثابت، في الشعور. كذلك فإننا نرى أهمية بالغة في أن حالة الضيق الأولي هذه تنشأ في أعقاب الانفصال عن الأم"
من الممكن أن نجد لدى لاكان تلميحا لـ "المصدر السامّ" الذي يكتب عنهفرويد، في السمينار العاشر[5] والذي موضوعه الحصر: "يشير فرويد إلى أن اختيار الحصر بمفهوم معين يأتي ليكون إشارة لشيء ما. ألا يجب علينا أن نرى في "هذا الشيء" ميزة ضرورية، في هذا الغزو المتطرف، لشيء ما غريب عن الإنسان... عند دخوله لهذا العالم الذي عليه أن يتنفس به، هو أولا وقبل كل شيء يختنق، وذلك بالمعنى الحرفي للكلمة. هذا ما يسمى بالصدمة – وليس هناك صدمة أخرى – صدمة الولادة، التي لا تعني الانفصال عن الأم بل الاستنشاق الى داخلك، لبيئة هي في صميمها مختلفة".
يشدد لاكان إذن على انقطاع التسلسل، تنفتح الفتحات ويغزوها شيء غريب ما (الهواء). وهذه العلاقة ملفتة ما بين السامّ (لدى فرويد)، و"الغريب" الذي يأتي من خارج الذات، من الآخر، وما بين الشعور بالاختناق ومشاكل التنفس، والذين يشكلون أساسا لصدمة الولادة والاحساس بالضيق.
أرىأن الـ angst يصف ذلك الأمر بدقة... من خلال التضييق، من خلال الاختناق.
انه يصف بدقة، وفي هذه الأيام بالذات، صعوبة التنفس.
[1] Seminar XXV, 1977-1978.
[2] Miller J.A.(2007) , “Les Trumains”, from the course ‘Lacanian Orientation’, 2/5/07
[3] وهي ترجمة لكلمة Angst الالمانية و anxiety الانجليزية والمقصود كتابفرويد المنقول الى العربية "الكف، الحصر والعرض".
[4] فرويد (1917)،محاضرات مقدمة للتحليل النفسي، مقتطفات من المحاضرة 25 (ص. 272)، دفير 1988
[5] Lacan J. (1962) , “Anxiety , Book X“, (p. 327), Polity books2013,
