בפתח דבריה מצטטת נחמה גסר פרסום של חברת גולן טלקום על זכאותם של לקוחותיה לסינון תכנים פוגעניים. גסר תוהה אם קיימת פוגענות אוניברסלית, עלבון עבור כולם, ואם חברת גולן טלקום יכולה לסנן עבור כל אחד את המילים הפוצעות אותו. בנוסף לאלו היא תוהה אם ניתן להעלות על הדעת אדון עלבונות מיטיב שיגן עלינו ממילים פוצעות, ומיד משיבה באומרה ש"כוחן של מילים רב מכל כוח אדנות". כהדגשה למסקנה זו היא מצטטת את דבריו של אמיר קלוגמן על כך שבתקופתנו בה השיח מתקיים ברשתות החברתיות, החליפו המילים את הגיליוטינה. הרשתות החברתיות על פי קלוגמן מספקות תנאים נוחים להרג ולפגיעה על ידי מילים. כל מי שבידיו מקלדת יכול להגיב, לשסע ולהצליף. ואפילו העונש מכיוון שאינו מוכרע בבית משפט מתקיים גם הוא דרך מילים. אז המסך פתוח והיד מקלידה וכל איש הישר בעיניו יעשה.
את הארגומנט של נחמה גסר קראתי אחרי קריאה במאמרה של אסטלה סולנו-סוארז "האב, האשה והילד בנאום האנליטי" (סולנו-סוארז,1992[1]).סולנו-סוארז עוסקת בקשר שבין הסימפטום ממנו סובל הילד/ה לסיפור המשפחתי ולמטפורה האבהית. היא טוענת שההתפתחות המדעית שאפשרה שינויי זהות מינית עלולה לבלבל ואף למחוק חוקי יסוד כמו חוק גילוי עריות. סולנו-סוארז מתארת מקרה של ילד שמצבו, לדבריה, היה תוצר של "מבנה משפחתי מוזר לגמרי בגלל המדע" (שם, 33). "הייתה שם אשה שנולדה עם גוף נקבי אך לא הסכימה עם המורפולוגיה הנקבית שלה ובגלל המדע יכלה להפוך לגבר", ומוסיפה כי "מאותה חתונה נולד ילד עם כזה בלבול בין דורי ובין מיני שיצא ילד אוטיסט" (שם, 34-33). מילותיה הנחרצות של סולנו-סוארז היכו בי. חששתי שהן עלולות לפצוע. אולי לכן הכותרת של הארגומנט נגעה בי. הארגומנט של גסר נוגע גם הוא במציאות שבה המדע, ובעיקר הטכנולוגיה, יכולים לערער את מה שלאקאן מכנה "שם האב". הטכנולוגיה מעניקה כוח לכל יחיד ובה בעת מציעה עצמה ככוח וכסמכות אל מול תכנים פוגעניים. אל מול אלו מה כבר נותר לו לחוק האנושי ולמערכות הערכים?
שאלתה של גסר האם ניתן להעלות על הדעת אדון עלבונות מיטיב, מעין שומר סף/שפה שיגן מפני מילים, מניחה את חוסר האפשרות לאדון שכזה. לא יכול לקום אדון עלבונות או שומר שפה, גם לא כשהטכנולוגיה כל כך מתקדמת. ואם כך האם לא די שנהיה אנחנו אדוני עלבונות מיטיבים? שנשמור שפתינו ממילים פוצעות ואצבעותינו מהקלדות פוגעות? השאלה אותה שואלת גסר לקראת סיום מציגה פקפוק באפשרות שכזו, משום שכאשר היא שואלת אם סירוב לשנות שימוש שגור בשפה על פי בקשה של סובייקטיי חשב כעלבון, נדמה שאולי היא מטילה ספק בהפנמת החוק והסדר ומערכות הערכים. כי מדוע יש לשאול בכלל איך "ייחשב" לא לכבד בקשה של אחר שמבקש שיפנו אליו/ה בדרךמסוימת? ייחשב? אני שואלת, בעיני מי??? מיהוא זה ואיזה הוא שהסירוב ייחשב בעיניו לעלבון? האם זה המבקש? האם זו החברה? ואוליזו בכלל אני? נראה שדבריה של גסר חושפים פרדוקס. מצד אחד אין אדון שייטיב עלבונות ויגן מפני מילים פוצעות, ומהצד האחר יש התייחסות לאחר גדול שיודע אלו מילים נחשבות כעלבונות. אז יש אדון או אין אדון?
מתוך ובתוך כל התסבוכת, יש תמיד את הפשוט (והטוב). יש כבוד לשפה. תמיד היה. כך אומרת גסר בעצמה. וכשהיא מדברת על אלו שמבקשים שיפנו אליהם ברבים מתוך זהותם המשולבת ושואלת אם סירוב לבקשה יהיה עלבון אני תוהה על מה יש בכלל לתהות ולשאול. כי אם אדם מבקש, ראוי שנקשיב לבקשתו היטב. וגם אם נתבלבל וגם אם נשגה בשימוש בשפה, את מי זה מעניין כשאדם מבקש שיפנו אליו כך ולא כך.
לכן, בתוך גבולות גזרה רעועים, כשהטכנולוגיה כמו המדע של סולנו-סוארז מערערת את כוחה של הפונקציה האבהית, כשאין אדון עלבונות מיטיב וגם לא ברור מי זה זה שבעיניו דברים נחשבים למעליבים, בתוך כל אלו ניצב לו האדם. רק הוא יגן על עצמו ממילים פוצעות, רק הוא ישמור על שפתיו. זה הוא שישמור את פיו מלהפוך לגיליוטינה משסעת ואת ידיו מלהקליד רעה.
تقتبس نحاما جيسر في مقدمةمقالها نص دعاية شركة جولان تليكوم عن استحقاق زبائنها لتصفية المضامين المسيئة. تتساءل جيسر عما إذا كانت هناك إهانة عامة، للجميع، وما إذا كان بإمكان شركة جولان تليكوم تصفية الكلمات التي تؤذي كلٍ منا. تتساءل جيسر أيضًا عما إذا كان من المعقول أن يكون هناك رب إهانات خيّر يحمينا من الكلمات الجارحة، وتجيب نفسها على الفور قائلة أن "قوة الكلمات أعظم من أي قوة سيادية".كدعم لاستنتاجها هذا، تقتبس جيسر أمير كلوغمان بقوله أن في "فترتنا الحالية،حيث يدار الحوار على الشبكات الاجتماعية، استُبدلت المقصلة بالكلمات". يدعي كلوغمان أن في الشبكات الاجتماعية ظروفًا مريحة لتسبيب الأذى وللقتل من خلال استخدام الكلمات. بإمكان كل من بحوزته لوحة مفاتيح أن يرد، ويحرض، وأن يجلد. وحتى العقوبة،التي لا يطلق الحكم بها في المحكمة، تنفَّذ هي أيضًا، من خلال الكلمات. إذًافالشاشة مفتوحة وكل يغني على ليلاه.
قرأت حجة نحاما جيسر بعد أن قرأت مقال إستيلا سولانو-سواريز "الأب، والمرأة والطفل في الخطاب التحليلي" (سولانو سواريز، 1992). تتناول سولانو-سواريز العلاقة بين الأعراض التي يعاني منها الطفل وبين الرواية الأسرية والاستعارة الأبوية. تدعي سولانو-سواريز أن التطور العلمي الذي يتيح القيام بتغيير الهوية الجنسية من شأنه أن يشوّش، بل وأن يمحو، قوانين أساسية مثل قانون سفاح القربى. تتحدث سولانو-سواريز عن طفل كانت حالته، كما تقول، نتاج "بنية عائلية غريبة تمامًا سبّبها العلم" (المرجع نفسه، 33). "كانت هناك امرأة ولدت بجسد أنثوي لكنها لمتتقبل شكلها الأنثوي واستطاعت، بسبب العلم، أن تتحول إلى رجل"، مضيفة أن"في أعقاب ذلك الزواج كان قد ولد طفلٌ، ومع هكذا خربطة عابرة للأجيال وما بين الجنسيين، نشأ كطفل متوحدً" (المرجع نفسه، 34-33). صدمتني كلمات سولانو-سواريز الحاسمة وخشيت من أنها قد تجرح. قد يكون هذا هو السبب الذي جعل عنوان الحجة مؤثرا بالنسبة لي. تتطرق حجة جيسر أيضًا إلى واقع يستطيع فيه العلم،والتكنولوجيا خاصة، زعزعة ما يسميه لاكان "اسم الأب". تمنح التكنولوجيا القوة لكل فرد وفي الوقت نفسه تطرح نفسها كقوة وسلطة في مواجهة المضامين المسيئة.
ومقابل ذلك ماذا يتبقى للقانون الإنساني ولأنظمة القيم إذًا؟
يفترض سؤال جيسر عما إذا كان من الممكن تصور رب إهانات خيّر، أو حارسًا للبوابة/اللغة يحمينا من الكلمات، استحالة وجود رب كهذا. من غير الممكن ظهور رب إساءات أو وصي على اللغة، حتى عندما تكون التكنولوجيا متقدمة للغاية. وإذا كان الأمر كذلك، ألا يكفي أن نكون نحن أرباب إساءة خيّرين؟ أن نصون شفاهنا من تفوّهها بكلمات جارحة وأصابعنا من كتابة كلمات مؤذية؟ يثير السؤال الذي طرحته جيسر في النهاية شكوكًا حول احتمال كهذا، لأنتساؤلها عما إذا كان رفض تغيير اصطلاح شائع بناءً على طلب أحدهم قد يعتبر إهانة، يبدو أنها ربما تشكك في تذويت القانون، والنظام، والقيم. اذ لماذا يجب أن نس ألأصلا، كيف يمكن "اعتبار" عدم احترام طلب شخص آخر يناشدنا بالتوجه إليه\ها بطريقة معينة؟؛ "اعتبار"؟ أنا أتساءل في نظر من؟؟؟ من هو هذا الذي يرى بالرفض إهانة؟ هل هو الفرد الذي يطلب؟ هل هو المجتمع؟ وقد تكون هذه أنا أصلًا؟ يبدو أن كلمات جيسر تكشف عن مفارقة. ليس هناك رب خيّر للإهانات يحمينا من الكلمات الجارحة، من جهة، وهناك إشارة إلى آخر كبير يعرف أي هي الكلمات التي تعتبر إهانات. إذن، هل هناك رب أم لا؟
طالما نجد البسيط (والخيّر) في خضم كل هذه التعقيدات. طالما كان للغة احترامها. هذا ما تقوله جيسربنفسها. وعندما تتحدث عن من يطلبون مخاطبتهم بمراعاة لهويتهم وتسأل ما إذا كان رفض الطلب إهانة، أتساءل عما نتساءل عنه أصلًا. لأن إذا طلب منا شخص أمرًا ما، ينبغيأن نصغي إلى طلبه. وحتى لو ارتبكنا أو أخطأنا في استخدام اللغة، هل يهم هذا عندما يطلب منا شخص ما أن نتوجه إليه بطريقة أو بأخرى؟
لذلك، وفي حدود مهزوزة،عندما تزعزع التكنولوجيا، مثل العلم لدى سولانو-سواريز، قوة الوظيفة الأبوية،عندما لا يكون هناك رب إهانات خيّر وليس من الواضح من هو الذي يرى بالأمور مهينة، وفي خضم كل هذا، يقف الإنسان. هو وحده من يحمي نفسه من الكلمات الجارحة، ويصونشفتيه. وهو الذي سيصون فمه من أن يغدو مقصلة محرضة، ويديه من الكتابة المسيئة.
[1] אסטלה סולנו סוארז, "האב, האשהוהילד בנאום האנליטי". בתוך: פסיכואנליזה, מס. 6, קיץ 1997, הוצאתהג'יאפ.
