תגובה למאמר: "יש גבול להתענגות והוא הרצון לחיות" - ردّ على المقالة: "هنالك حدٌّ للتلذّذ وهو الرّغبة في الحياة .

"הקולקטיב הינו לא-כלום - הקולקטיב הינו לא-כלום מלבד הסובייקט של האינדיבידואל״ ז'. לאקאן.

ב"תיאוריה של טורינו" מבחין ז'אק אלן מילר בין שני סוגי שיח שנגזרים מהמקום של האידיאל בקבוצה ושלהגדרתו הנו מקום של אמירה (enunciation). ראשון, שנשען על ההנגדה בין אנחנו והם והנו מקבץ והמוני, שיח שפועל בשירות ההנגדה בין הקבוצות והעצמתה באמצעות הניכור הסובייקטיבי באידיאל או סביב האידיאל. ושני שהנו הופכי לו: אנליטי, שיח של הפרדה, אנטי המוני, המורכב מאמירה שפונה לפרש את הקבוצה ולהפרדה של הסובייקטים בתוכה מהאידיאל, שיח ששולח כל אחד מחברי הקבוצה לבדידותו ביחס לאידיאל.

כשאני בא לברור היכן למקם את הכתוב במאמרה של סוסנה בין שני שיחים אלה, לא נראה לי שיש מקום לטעות, שהכתיבה נגזרת ופועלת בשירות מגמת הבידול וההקבצה, בשל הנימה המכלילה והגורפת שעוברת משורותיו, ומבחינה לאורכו של המאמר בין שתי קבוצות מופרדות, מובחנות היטב המצטיירות כחד מימדיות: זו של היהודים מחד, שמגלמת את האור, את  איוויי החיים, ופועלת בשירותם, וזו של הפלסטינים מאידך, שפועלים בשירות אידיאלים חשוכים והתענגות איומה שמובילה לכיליונם.

חוסר המרחק וההפרדה של שורתו התחתונה של המאמר, שאינה נופלת רחוק במבעה מאמרות ומגמות הפיצול והבדלנות השגורות ורודות בשיח הציבורי הכללי במקומותינו (כולל בקרב הפלסטינים), על ההתענגות הממיתה המעוגנת בהם, ואשר מכתיבה סדר יום שבמבחן התוצאה הרה אסון לגבי כל מי שחפץ חיים באזור - חוסר מרחק זה מחייב ומעלה את השאלה בנוגע למגמת הכתיבה ומערב טעם לוואי שמפריע לקריאת הארטיקולציה שהמחברת מנסה לרקום בנוגע לשאלת הזהות ומגמות הקרבנות, בשל העובדה שהיא נכתבת עם ה"אנחנו" ומתוך הפסיחה של הכותבת ופתירת עצמה מהשאלה הבסיסית שהפרקטיקה האנליטית מניחה לפתחו של כל מי שמתלונן על איזשהו סבך שנקלע אליו בחייו: ומה חלקך בעניין הזה? ואיך כל זה נוגע אליך? נפטרים מהתשובה על שאלה זו של האחריות הסובייקטיבית, למיטב ידיעתי, רק מתוך עמדה של הזדהות טוטאלית עם העמדה הקורבנית.

חבל שכך, כי איני חושב שהארטיקולציה מופרכת מעיקרה, והיתה אולי בנסיבות של כתיבה מפוזיציה אחרת, של יותר הפרדה מהקולקטיב,  פותחת את האפשרות של קריאה ושימוש יעיל בשיח האנליטי לו אנו זקוקים במקומותינו, בין היתר, למיתון ההתענגות הממיתה הכרוכה במגמת ההקרבה שרק מתעצמת בנסיבות הנוכחיות. ראוי לנו א/נלטיקאים לשמור על זהירות כשמתקרבים לשדות תופת.

ردّ على المقالة: "هنالك حدٌّ للتلذّذ وهو الرّغبة في الحياة" بقلم سوسانا هولر.

‍

"المجموع هو لا شيء – المجموع هو لا شيء عدا أنّه ذات الفرد". ج. لاكان.

في محاضرته "نظريّة تورينو" يميّز جاك ألين ميلير بين نوعين من الخطاب مشتقّين من موقع المثال (Ideal) في المجموعة، والذي هو موقع مقولة (Enunciation)، وفقًا لتعريفه. يستند الأوّل إلى التناقض ما بين "نحن" و"هم"، مُجمّع وجماهيريّ، ويعمل في خدمة التناقض ما بين المجموعات وتأجيجه من خلال الاغتراب الذاتي في المثال أو من حوله. وخطاب آخر مُعاكس له: تحليليّ، خطاب تمايز وفرادة، غير جماهيريّ، يتشكّل من مقولات يوجّهها تأويل المجموعة وفصل الذوات التي في داخلها عن المثال، خطاب يُرسل كلّ فرد من أعضاء المجموعة إلى وحدته وغربته في صلته مع المثال.

في مهمّة الاختيار تحت أيّ من نوعي الخطاب المذكورين يمكن إدراج مقالة سوسانا، فليس الأمر من الصعوبة بمكان. فمن الجليّ أنّ الكتابة فيه منسحبة من نزعات التجميع والإقصاء وهي جاءت لتخدمها، وذلك بسبب لهجة هذا الخطاب التعميميّة والجارفة، التي تمتدّ على طول المقال وعرضه، ما بين مجموعتين متمايزتين جيّدًا، تبدو كلّ واحدة منهما أحاديّة البعد: مجموعة اليهود من جانب، وهي التي تمثّل النور ورغبات الحياة وتعمل في خدمتها. ومجموعة الفلسطينيّين، من الجانب الآخر، الذين يخدمون أو يعملون في خدمة قيم ومثل مظلمة وتلذّذ فظيع يودي بهم إلى الهلاك.

إن عدم بعد وتمايز سطر المقالة الأخير، والذي لا تبعد رسالته كثيرًا عن مقولات ونزعات الفصل والإقصاء الشائعة في الحيّز العام والتي تحكم خطابه الجماهيري (إسرائيليًّا وفلسطينيًّا)، مع ما تنطوي عليه من تلذّذ مميت، فارضة أجندة سياسية، هي في امتحان النتيجة، كارثية بالنسبة لكل من يرغب في الحياة في المنطقة – إن عدم البعد هذا يستدعي ويطرح السؤال بالنسبة لدوافع الكتابة، ويدخل مذاقًا غريبًا يُشوّش قراءة الصياغة النظرية التي تجتهد الكاتبة في نسجها حول مسألة الهوية والنزعات الضّحويّة، ذلك لأنّ النّص مكتوب بضمير جماعة المتكلّمين ("نحن") ومن خلال إعفاء الكاتبة نفسها وتخطّي السؤال الأساسي والمركزي الذي تطرحه الممارسة التحليلية أمام كل مشتكٍ عن إشكال أو مطبّ انزلق إليه في حياته: وما هو قسطك أنت في هذا الأمر؟ وكيف يتعلّق أو يرتبط بك ذلك كلّه؟ على ما أعلم، سنكون معفيين من الإجابة عن هذا السؤال، سؤال المسؤوليّة الذاتيّة عمّا نحن فيه، فقط من خلال، أو حين نكون في وضعية تماهٍ تامٍّ مع الموقف الضّحويّ.

من المؤسف أنّ الأمر كذلك، إذ لست أعتقد بأنّ محاولة الصياغة باطلة من أساسها، فلربّما لو كتبت من خلال موقف ووضعيّة مختلفين، من وضعية أكثر انفصالا وتمايزًا عن المجموع، لكان بمقدورها أن تفتح المجال لقراءة واستخدام ناجعين للخطاب التحليليّ، الذي نحن في أمسّ الحاجة إليه في محيطنا، وذلك ضمن سائر الأمور من أجل خفْض منسوب التّلذّذ المميت المرتبط بالنزعات الضّحويّة الآخذة بالازدياد على نحو مضطرد في الظروف الحاليّة.

من الحريّ بنا نحن المُ/حلّلين النفسيّين أنْ نتوخّى الحيطة والحذر عند اقترابنا من حقول الألغام.