תשוקות אלו של ההוויה שדוחפות את ההמונים להתקבץ ברחובות - شغف الكينونة الذي يدفع الحشود نحو التّجمّع في الشّوارع

ביום שלישי, 15 בינואר 2019 הוקרן סרט דוקומנטרי של רוברטה גרוסמן בארטה (Arte), כותרתו: הארכיונים הסודיים של גטו וורשה.[1]

30 בינואר 1933, תם ונשלם העניין, היטלר עלה לשלטון. לקח לו שלוש שנים להגיע לכך. הוא הפך בעבור מה שמוסכם לכנות ה״עם״ ל-Führer ול-Retter, ל״שליט״ ול״מושיע״.

ה״עם״, כך יספרו מכאן ואילך, החל לקוות לטוב. הסוף לפחד, כלומר הפחד מהעוני ומהתלישות. הסוף להתדרדרות. לא ליפול לאותו פיר שאליו מוליכה האבטלה. ה״עם״, תפוס באשליה זו, מאמין בה. הוא מאמין לאיש הזה שהגיע משום מקום, ושבצווחותיו הרס את השפה בה דיבר. זה אכן הדבר הראשון שהוא שם לעצמו כמטרה להחריב, את הקשר החברתי שמאפשר חילופי דברים. ה״עם״ לא יודע שהוא נתון לטרור שאותן צווחות צורמות מטילות עליו, ובכך הוא כבר כפוף לציווי.

נחזור לעובדות. בראשון לספטמבר 1939, הצבא הגרמני פולש לפולין. החיילים הגרמנים משתלחים מייד ביהודים. הם לא מחמיצים אף הזדמנות להשפיל אותם, לפגוע באופן החי ביותר באינטימיות שלהם, לחלל את צניעותם בפומבי, וכמו חלק מן הדמויות בציורים של ג׳רום בוש - ללא יכולת להתאפק מלהעלות חיוך של טמטום על פניהם. הסרט הדוקומנטרי של רוברטה גרוסמן מראה כי ההוויה הדחויה של היהודי, הנתון להתעללות בלתי נסבלת, הופכת במרחב הציבורי, להוויה שנואה בתור זו שמקבלת את הממד של ההוויה הנבגדת באנושיותה. כל סצנה ברחוב הייתה הזדמנות להתקהלות אנשים מסוקרנים, משתפי פעולה.

תוצאה לוגית. ב-15 בנובמבר 1940 גטו וורשה הפך למתחם סגור.

         מזה זמן המקומון ביידיש שמופץ שם יום ביומו מעיד על כך.[2] ההיסטוריון עמנואל רינגלבלום הבין לאן מוליכה אלימות משולחת רסן זו כלפי היהודים, היא מוליכה באופן בלתי ניתן למניעה -אל השמדתם.

         הוא מחליט אם כן ליצור רשת של התנגדות בשם הפרדוקסלי עונג שבת. מדובר על אוסף עדויות כתובות של גברים, נשים וילדים אודות ההתעללות שהיהודים עוברים - קללות, מכות, השפלות, מעשי אונס, מעשי רצח. פרופסור רינגלבלום שם דגש על העובדה שמדובר בכתבים.

         ב- 26 ביוני 1942 נקלט בגטו שידור של ה-BBC. הוא חושף שאירופה באותה העת הייתה מעודכנת באשר לזוועת הטרגדיה שהכובש הנאצי חולל ושחיפש להסוות דרך הקמתה של חומת לבנים ונעילת דלתות הגטו. במרכז אירופה היה עד אז, במידה מסוימת, חור בידע. אחרי השידור, אירופה יודעת. לפיכך, זה הסימן. המשלוחים ברכבות מוכפלים. תוצאת הטבח, באמצעות הוצאות להורג ללא כל הליך משפטי קודם, היא גופים משוללי חיים המושבים

אל אלמוניותם העירומה. לכן, בערך שנה לאחר מכן ב- 19 לאפריל 1943, מתרחש מרד גטו וורשה, וגם חורבנו ועלייתו בלהבות על ידי הטנקים של הצבא הגרמני.

         העובדה שהעדויות כתובות ושהן נשמרו בקופסאות מתכת מסבירה מדוע ניתן היה לשלוף אותן ממקום מחבואן. כתבים אלו מופקדים כיום במרכז למחקר יהודי (YIVO Institute for Jewish research) תחת משמרה של רחל אורבך, אחת מהניצולות הבודדות של הטרגדיה של גטו וורשה.

         בואו ניתן את הדעת לרגע, מקרוב, על הפרט המכריע של הסרט הדוקומנטרי הזה, המועלה באמצעות הנוצה והקסת של גברים ונשים אלה, שעצם קיומם כהוויה מדברת פגוע ופצוע מאחר שהם שנואים ונבגדים ובכל זאת נעתרו לכתוב במחברת קטנה, צהובה, מספר שורות על מה שהם היו עדים לו.

          מסתבר באופן ברור איך יום ביומו, בכל פינת רחוב,הם פגשו אצל אלו שרדפו אותם, בשתי תשוקות של ההוויה. מחד, בצידה של ה״אהבה״, אם אפשר לעשות שימוש במושג זה בקונטקסט הנוכחי, קבוצות קטנות של המון עולץ, ואף - כדברי הקריין בסרט - שרוי באקסטזה, מצדיעים לפיהרר החולף על פניהם. ההזדהות נרקמת אם כך במערבולת של התענגות בהיות יחד ברגע מסוים, במקום זה בדיוק. זרועות מונפות, מתוחות אל עבר השפם המצויר בקו אופקי.

מאידך, בצידה של ה״שנאה״, כאשר ההזדמנות מופיעה, אותם מקבצי המונים משולחי זעם, הבוז בפיהם, מתאגדים סביב יהודים, גברים, נשים או ילדים חדורי אימה, כדי לבעוט ולהכות בהם, כדי להרגם בכוח המכות והבעיטות. זה יכול היה להתרחש באותו מקום, על אותה מדרכה, באותה פינת רחוב. ההזדהות משתמשת, בצד של השנאה, בהתענגות רעה אשר מתמצה בביצוע של אקט ללא כל עונש, כאילו אין צורך לענות על ההשלכות שלו, כאילו אין אחראיים עליו בשום צורה ואופן.

היה צורך באיסוף כתבים אלה על ידי עמנואל רינגלבלום כדי שיוודע, בפרטי פרטים, הדבר שארע.

הערת המתרגמת.

המאמר פורסם ב- 26 לינואר 2019 בגיליון האלקטרוני של LacanQuatidien. בימים אלו, מה שהחל כגל מחאה חברתית ברחבי צרפת מקבל יותר ויותר צורה של התגודדות קבוצות של אנשים אשר מטיחות את זעמן ותסכולן בהרס המרחב הציבורי. גם אם אין המחבר מתייחס לאירועים אלו ישירות, ובעיקר כותרת העבודה רומזת על כך, יש לציין כי על גל ״המחאה החברתית״ הזה רוכבות התבטאויות אנטישמיות רבות. באלימות הזו שמטילה טרור ואלם, מוצאת הכתיבה פרצה.

תרגום: נעה פרחי

[1] «Who Will Write our History » Roberta Grossman,États-Unis, 2018.

[2]  Ringelblum E., Chroniques du ghetto deVarsovie, trad. française, 1959, rééd. Payot-Rivages,1995.

‍

يوم الثّلاثاء، الموافق 15 كانونالثّاني 2019، عُرِض شريط وثائقيّ من إخراج روبرتاغروسمان على قناة آرته (Arte)،وعنوانه: الأرشيفات السّرّيّة لغيتو وارسو.

في تاريخ 30 كانون الثّاني 1933، كانالأمر مُنتهياً. تربّع هيتلر على عرش السّلطة. استغرقهتحقيق ذلك ثلاث سنوات، وأصبح يُعتبر بالنّسبة لما يسهل أن نطلق عليه اسم"الشّعب"، الـ Führer والـ Retter، أي"الحاكم" و "المنقذ"، في آن.

وبدأ "الشّعب"، بحسب ما يُحكى، يأمل خيرًا.لقد ولّى الخوف، أي الخوف من الفقر والاقتلاع. انتهى التّدهور. لا سقوط حرّ بعد فيتلك البئر التي تؤدّي إليها البطالة. "الشّعب" أسير ذلك الوهم، ويصدّقه.يصدّق هذا الرّجل الذي أتى من حيث لا ندري، والذي يدمّر بصراخه اللّغة التي يتحدّثبها. وبالفعل كانت اللّغة – ذاك الرّابط الاجتماعيّ الذي يجعل التّبادل ممكنًا –أوّل شيء سعى لتدميره. لا يعي "الشّعب" أنّه رهينة الرّعب الذي يسلّطهنحوه ذاك الصّراخ النّاشز، وأنّه بات أسير الأوامر.

لنعُد إلى الحقائق. في الأوّل من أيلول العام 1939، غزا الجيشالألمانيّ بولندا. يهاجم الجنود الألمان اليهود فورًا. ولا يفوّتون أيّ فرصة لإذلالهم،للقبض عليهم في صلب حميميّتهم الحيّة، للمسّ علانيّة بكرامتهم، ولا يتمكّنون منردع أنفسهم عن ارتداء ابتسامات بلهاء، كتلك التي نراها على وجوه بعض شخصيّاتالرّسّام هيرونيموس بوس.  

يظهر لنا الشريط الوثائقيّ الذي أخرجته روبرتاغروسمان كيف أنّ "الكينونة المرفوضة لليهودي"، المُضطهد بتلك الطّريقةالتي لا تُحتَمَل، تتحوّل في الحيّز العام إلى كينونة مكروهة، كونها تأخذ بُعدالكينونة  التي تُخان في انسانيّتها. عندكلّ مشهد نرى اجتماعًا لحشد صغير ومتواطئ في الشّارع.

التّبعات منطقيّة. في الـ 15 من تشرين الثّاني من العام 1940، يُغلق غيتووارسو.

كان المؤرّخ عيمانوئيل رينغلبلوم قد أدرك منذ فترة –والدّليل على ذلك هو الجريدة التي كان يحرّرها في الييديشيّة – نحو أيّ طريق تؤدّيتلك الوحشيّة المُنعدمة الحياء الكامنة في كلّ ذلك العنف تجاه اليهود: نحوالإبادة.

لذا، يُقرّر رينغلبلوم أن يخلق شبكة من المقاومة تحملالاسم التّناقضيّ "عونِغ شابات" – أو مُتعة السّبت. إنّها مجموعة منالشّهادات المكتوبة لرجال، ونساء، وأطفال حول الانتهاكات المرتكبة بحقّ اليهود –السبّ، والضّرب، والإذلال، والاغتصاب، والاغتيال. ويشدّد البروفيسور رينغلبلوم علىحقيقة كون هذه الشّهادات مكتوبة.

في تاريخ 26 حزيران من العام 1942، بثّت قناة الـ BBC برنامجًا عن الغيتو. يكشف البرنامج عن أن أوروبا كانت في تلكالفترة، مُدركة للفظاعات التي يرتكبها الاحتلال النّازيّ، الذي حاول التّستّر عنهابواسطة إنشاء جدار حجريّ وإغلاق أبواب الغيتو. في مركز أوروبا كان هناك، حتّى ذلكالحين، ثقب معرفيّ إلى حدّ ما. أمّا الآن، فقد باتت أوروبا تعرف. لكنّها الإشارة –إشارة فجائيّة. ازدادت أعمال التّرحيل، موجة تلو الأخرى. والمجازر، بعمليّات إعدامدون محاكمات مسبقة، تقود الأجساد المحرومة من حياتها نحو عراء المجهوليّة. ومن هذاالمنطلق، يندلع بعد أقلّ من عام، في 19 نيسان 1943، تمرّد غيتو وارسو، ويندلع أيضًا دماره النّاريّ علىأيدي دبّابات الجيش الألمانيّ.

بما أنّ الشّهادات كانت مكتوبة وحُفِظت في صناديقمعدنيّة، فذلك يُفسّر كيف كان في الإمكان نبشها من مخبئها. تُحفظ هذه الكتاباتالآن في المعهد العلميّ اليهوديّ (YIVO Institute for Jewish research)، وتسهر على سلامتها راحيل أورباخ، إحدى الناجيات الوحيدات منمأساة غيتو وارسو.

لنتأمّل عن كثب، ولو للحظة، ذلك التّفصيل الكامن فيالوثائقيّ، الوثائقيّ المحمول على الرّيشات والمحابر التّابعة لأولاء الرّجالوأولاء النّساء الذين كان مجرّد وجودهم ككينونة متكلّمة، مجروحا ومُصابا اذ أنّهم مكروهينومَخونين، وعلى الرغم من كلّ ذلك، قبلوا بكتابة بضعة أسطر حول ذاك الذي كانواشاهدين عليه، في دفتر أصفر صغير.

يبدو بشكل واضح كيف أنّهم، وبشكل يوميّ وعند كلّ ناصيةشارع، التقوا عند أولئك الذين كانوا يضطهدونهم، بنوعين من شغف الكينونة.

من جهة، في جانب "الحب"، ذلك إذا صحّاستخدام هذا التّعبير في مثل هذا السّياق، نرى الحشود الصّغيرة الهاتفة – أو حتّىالمُنتشية – التي تحيّي القائد. هكذا، يتشكّل التّماهي عبر زوبعة من التّلذّذ منخلال كونهم معاً في لحظة معينة وفي هذا المكان تحديداً: أذرع مرفوعة ومبسوطة نحو الشّارِبالمرسوم في الخط الأفقي.

من جهة أخرى، في جانب "الكراهية"، وعندماتسنح الفرصة، تجتمع تلك الحشود الصّغيرة والسّاخطة ذاتها، والقدح حاضر على أطرافألسنتها، وتتحلّق حول اليهود – رجالًا، ونساءً، وأطفالًا، مُفعمين بالخوف والرّعب- من أجل ضربهم، وتهشيم أجسادهم، وقتلهم باللّكمات والرّكلات. ممكن أن يحصل ذلك فيالمكان عينه، على الرّصيف ذاته، عند ناصية الشّارع ذاتها. وفي هذا الجانب، جانبالكراهية، يستخدم التّماهي ذلك التّلذّذ السّيّئ الذي يتمثّل في ارتكاب الفعل دونأي رادع أو عقاب، كأنّ لا حاجة إلى الرّدّ على تبعات الفعل، وكأنّ لا مجال لتحمّلمسؤوليّته بأيّ شكل.

كانت هناك حاجة إلى مجموعة كتابات كتلك التي جمعهاعيمانوئيل رينغلبلوم كي يُعرَف، بأدقّ التّفاصيل، ذاك الذي حصل.

المصدر: العدد 814 من "لاكانكوتيديان" Lacan Quotidien – الخميس 24 كانون الثّاني، 2019

‍