לראות למרחוק -الرؤية "لمن بعيد"*
העם בישראל, שהתרגל הלכה למעשה למצב הכיבוש של עם אחר, גזר על עצמו בכך חיים ללא תודעת עתיד, חיים ממוקדי הווה. ויתרנו על השאלה ״מה תהיינה ההשלכות ארוכות הטווח של הכיבוש?״, המחשבה על העתיד הלכה והצטמקה. נותרנו עם הווה קשוח ואלים ועם עבר שלא מפסיק לחזור. ובכל זאת, התקופה האחרונה מסמנת שינוי: ההפיכה המשטרית שיצאה לדרכה, וביתר שאת תנועת ההתנגדות לה, הכניסו לחיינו ממד חדש של עתיד.
לאחר אחד מאירועי אפליית נשים באוטובוסים טענה עיתונאית תומכת רפורמה, כי הצגת אירועים אלו כתופעה כוללת של הדרת נשים היא בבחינת הגזמה וטירוף. אותה עיתונאית פספסה את הנקודה המהותית שגרמה למתנגדי ההפיכה להוסיף להפגנותיהם מסרים הנוגעים לאפליית נשים ופגיעה בהן. אין זה כי הם סבורים שלמדינה או לנהגי אוטובוסים באשר הם יש מדיניות כוללת כנגד נשים; לא בזה מדובר, אלא בתודעת עתיד. המוחים רואים את ההווה הנוכחי ומקשרים אותו לעתיד אפשרי בסבירות גבוהה, והעתיד הזה נראה רע מאוד. בדיוק כפי שביטול עילת הסבירות איננו מכונן כשלעצמו דיקטטורה מוחלטת, אך הוא מהווה פעמון אזהרה שמתריע באופן ברור לאן נושבת הרוח ומחדד את הצורך בחסמים ובמגבלות שיעמדו בפני נבחרי ציבור. יש רגע שבו אפשר ״להריח״ מה מתרחש, שבו כל אחד מאיתנו נדרש להיות קצת נביא, לִצְפות את העתיד ולְצַפות לו, ולהגיב בהתאם. זו מהותה של תודעת עתיד, שכל עם, אולי כל אדם, זקוק לה.
המסמנים החותכים והחד-משמעיים של מתנגדי הרפורמה – הפיכה משטרית ולא רפורמה משפטית, דיקטטורה ולא ערעור הדמוקרטיה – אינם הגזמה או תכסיסנות רטורית, אלא שפה שאינה מסתפקת בהווה המיידי ומגיבה גם לעתיד שעלול להתקיים.
בעברית יש לכך ביטוי מיוחד: ״לראות לְמֵרחוק״. שתי מילות הקישור שנדבקו להן יחד (״לְ״ ו-״מֵ״) קושרות הרמטית את הרואה עם האובייקט הנִראֶה – גם לראות מספיק רחוק (״להרחיק רְאוּת״) וגם לראות מספיק מראש, מספיק לפני (התהום); קושרות גם את הזמנים: מנקודת התצפית של ההווה לראות את העתיד לבוא.
אריך קסטנר, סופר הילדים הנודע, פירסם ב-1931, תקופה קצרה לפני עליית הנאצים לשלטון בגרמניה, ספר נפלא, הפעם למבוגרים, שזכה לתרגום חדש לעברית תחת הכותרת ״אל האבדון״. ויכוח אידיאולוגי בין שני גיבורי הספר, פַבּיאן ולַבּוּדֶה, זימן לי תיאור מרטיט לאותה ראייה למרחוק:
״כשאמרתי קודם שאני מעביר את הזמן בהסתכלות סקרנית כדי לראות אם לעולם יש כישרון להיות הגון, זו הייתה רק חצי האמת. יש עוד סיבה לזה שאני מסתובב ככה בלי לעשות כלום. אני מסתובב ככה, ואני מחכה שוב, כמו אז בזמן המלחמה, כשידענו: עוד מעט יגייסו אותנו [...] היינו כמו תחת פעמון זכוכית ששואבים ממנו לאט-לאט אבל בלי הפסקה את האוויר, לא? התחלנו לפרפר, אבל לא פרפרנו מתוך שובבות אלא מפני שלא היה לנו אוויר לנשימה. אתה זוכר? לא רצינו להחמיץ שום דבר, והיינו רעבים לחיים כי חשבנו שזו הסעודה האחרונה לפני שמוציאים אותנו להורג […] העתיד הקרוב החליט לעבד אותי לנקניק-דם. מה הייתי צריך לעשות עד אז? לקרוא ספרים? לשייף את האופי שלי? להרוויח כסף? ישבתי בחדר המתנה גדול, קראו לו אירופה. הרכבת עמדה לצאת בעוד שבוע. את זה ידעתי. אבל לאן היא נוסעת ומה יהיה אִתי, את זה אף אחד לא ידע. ועכשיו אנחנו שוב יושבים בחדר המתנה, ושוב קוראים לו אירופה! ושוב אנחנו לא יודעים מה יקרה[...]
״לעזאזל!״, קרא לבּודֶה, ״אם כולם יחשבו כמוך לא תהיה יציבות אף פעם! אתה חושב שאני לא מרגיש את הארעיות של התקופה? רק אתה זכית בתענוג המפוקפק הזה? אבל אני לא סתם מסתכל, אני מנסה לפעול בתבונה.״
״הנבונים לא יגיעו לשלטון,״ אמר פביאן. ״והצודקים בטח שלא.״
״באמת?״ לבּודֶה התקרב אל חברו ותפס את צווארון המעיל שלו בשתי ידיו. ״אבל בכל זאת הם צריכים להעז ולנסות, לא?״[1]
גם אנחנו צריכים להעז ולנסות. המצב הנוכחי בישראל מזמן הזדמנות חדשה לראות למרחוק. בפעם הראשונה, לפחות באופן חריף ובולט שכזה, נוצר שיח שלוקח בחשבון גם את העתיד ואת מחיריו. העתיד שהצטמק חזר ונפתח. כפי שמתנסח גיבורו של קסטנר: ״אנחנו חיים בזמנים גדולים […] והם גדֵלים מיום ליום״.
[1]קסטנר, אריך (1931), אל האבדון, תרגום: אילנה המרמן, הקיבוץ המאוחד – ספרית פועלים, 2020, עמ׳ 52-51.
شعب إسرائيل، الذي اعتاد عمليا على واقع احتلاله لشعبٍ آخر، قد حكم بهذا على نفسه بحياة بلا وعيٍ مستقبلي، حياة تركز على الحاضر. لقد تخلّينا عن السؤال "ماذا ستكون عواقب الاحتلال للمدى البعيد؟"، وأخذ التفكير في المستقبل يتقلص. لقد بقينا مع حاضر قاسٍ وعنيف وماضٍ لا ينفك يعاودنا. ومع ذلك، فإن الفترة الأخيرة تشير إلى تغيير: فالانقلاب النظامي الذي بدأ مسيرته، زد على ذلك الحركة المقاوِمة له، أدخلا لحياتنا بُعداً جديداً من حيِّز المستقبل.
بعد أحد حوادث التمييز ضد النساء في الحافلات، ادعت إحدى الصحفيات المؤيدة للإصلاح أن عرض هذه الحوادث كظاهرة إقصاء نساء شاملة هو ضرب من المبالغة والجنون. هذه الصحفيّة قد فوتت النقطة الأساسية التي جعلت معارضي الانقلاب يضيفون إلى تظاهراتهم رسائل تتعلق بالتمييز ضد المرأة والمسّ بها. ليس لأنهم يعتقدون أن لدى الدولة أو سائقي الحافلات أينما كانوا سياسة شاملة ضد المرأة؛ وهذا ليس ما يدورحوله الأمر، بل حول الوعي المستقبلي. يرى المعارضون الحاضر الآني ويربطونه بمستقبل محتمل، إمكانية حدوثه عالية، ويبدو ذلك المستقبل سيئًا للغاية. كما أن إلغاء "المعقولية" لا يخلق في حد ذاته دكتاتورية مطلقة، لكنه يشكل جرس إنذار ينذر بوضوح إلى أين تهب الرياح ويؤكد على الحاجة إلى فرض الموانع والقيود في وجه المسؤولين المُنتَخَبين. هناك لحظة يمكنك فيها أن "تشمّ" ما يحدث، حيث يُطلب من كل واحد منا أن يكون نبيًّا إلى حد ما، أن يرى المستقبل بعين خياله وأن يتوقعه، وأن يتصرف وفقًا لذلك. هذا هو جوهر الوعي المستقبلي الذي تحتاجه كل أمة، وربما كل شخص.
إن الدلالات الحاسمة والقاطعة التي يستعملها معارضو الإصلاح – قلب نظام الحكم وليس الإصلاح القضائي، والدكتاتورية وليس زعزعة الديمقراطية - ليست مبالغة أوخداع بلاغي، بل هي لغة لا تكتفي بالحاضر المباشر فقط وإنما، بالإضافة لذلك، تستجيب للمستقبل المُتوقع.
في اللغة العبرية يوجد تعبير خاص بهذا المعنى: "الرؤية لمن بعيد" (ترجمة حرفية).الرابطان الملتصقان ببعضهما البعض ("لِ"و"من") يربطان الرائي بالشيء\الموضوع المرئي بإحكامٍ - ليرى بعيدًا بما فيه الكفاية ("الرؤية للمدى البعيد") وليرى ما يكفي مقدمًا، بما فيه الكفاية قبل (الهاوية)؛ وهما يربطان الأزمنة أيضًا: أن نرى المستقبل القادم من نقطة الرصد في الحاضر.
نشرإريك كاستنر، مؤلف أدب الأطفال الشهير، عام 1931، قبل وقت قصير من وصول النازيين إلى الحكم في ألمانيا، كتابا رائعا، كتاب للكبار هذه المرة، والذي تُرجم إلى العبرية حديثًا تحت عنوان "إله الهلاك". في الجدل الأيديولوجي بين بطلي الكتاب، فابيان ولابوديه، التقيت بوصفٍ مثيرٍ لتلك الرؤية لمن بعيد:
"عندما قلت من قبل إنني أقضي الوقت في التأمل بفضول لمعرفة ما إذا كان بمقدور العالم أن يكون منصفاً، فقد قلت نصف الحقيقة فقط. هناك سبب آخر يجعلني أتسكّع بهذه الطريقة دون أن أفعل شيئًا. أتسكّع بهذه الطريقة، وأنتظر مرة أخرى، كما حدث في حينه أثناء الحرب، عندما علمنا: سيجندوننا قريبًا [...] كنا وكأننا تحت جرس زجاجي والهواء يُسحب منه ببطء وبدون توقف، أليس كذلك؟ صرنا ننتفض، ولكننا لم ننتفض شقاوةً، بل لأنه لم يعد لدينا هواء للتنفس. هل تذكر؟ لم نرغب في تفويت أي شيء، وكنا جوعى للحياة لأننا ظننا أنها الوجبة الأخيرة قبل إعدامنا […] قرر المستقبل القريب أن يحولني إلى نقانق دم. ماذا كان يجب أن أفعل حتى ذلك الحين؟ أن أقرأ الكتب؟ أن أصقل شخصيتي؟ أن أجني المال؟ جلست في غرفة انتظار كبيرة، كانت تسمى أوروبا. كان القطارسيغادر خلال أسبوع. هذا ما كنت أعرفه. لكن إلى أين سيتوجه وماذا سيكون من أمري، هذا ما لم يعلمه أحد. والآن نجلس في غرفة الانتظار مرة أخرى، اسمها أوروبا مرة أخرى! ومرة أخرى لا نعرف ماذا سيحدث (...)
"اللعنة" صاح لابوديه: لو كان الجميع يفكر مثلك فلن يكون هناك استقرار أبدًا! هل تظن أنني لا أشعر بعرضية هذه الفترة؟ هل فزت وحدك بهذه المتعة المريبة؟ لكنني لا أكتفي بالتأمل، بل أحاول التصرف بحكمة.
"الحكماء لن يصلوا إلى السلطة"، قال فابيان. "والصالحون بالتأكيد لن يفعلوا."
"حقًا؟" اقترب لابوديه من صديقه وأمسك بياقة معطفه بكلتي يديه. "لكن مع ذلك يتعين عليهم أن يتجرؤوا وأن يحاولوا، أليس كذلك؟" [1]
نحن أيضًا علينا أن نتجرأ وأن نحاول. الوضع الحالي في إسرائيل يستدعي فرصة جديدة للرؤية لمن بعيد.وللمرة الأولى، على الأقل بهذه الطريقة الحادة والواضحة، يخلق خطاب يأخذ أيضاً بعين الاعتبار المستقبل وكلفته. لقد أعيد فتح المستقبل الذي كان آخذًا بالتقلص. وكما يقول بطل كاستنر: "إننا نعيش في أوقات عظيمة [...] وهي تتعاظم يوماً بعد يوم"
*ملاحظة المترجمة: "الرؤية لمن بعيد" ترجمة حرفية للمصطلح العبري الذي استعمله الكاتب: "לראות למרחוק" والذي يمكن ترجمته للغة العربية ك:"البصيرة" أو "بعد النظر". اخترت استعمال الترجمة الحرفية كَ "تبني" للمصطلح للعربية بسبب الشرح الذي ضمنه الكاتب في المقال للوضع الخاص الذي يتطرق إليه.
[1] كاستنر، إريك (1931)، إله الهلاك، ترجمة: إيلانا هامرمان، هكيبوتس همؤحاد – مكتبة بوعليم، 2020، ص 52-51.
מבט נוסף
מי יגן על מדינת ישראל? - من سيحمي دولة إسرائيل؟
אנו עדים לניגוד הקיצוני והעמוק בין העובדה שפרופ׳ אהרון ברק ייצג את מדינת ישראל והגן עליה בבית הדין הבינלאומי הגבוה לצדק בהאג בנוגע לעתירתה של דרום אפריקה המאשימה את ישראל ברצח עם, לבין ״כנס הניצחון״ שגופי ימין קיימו בירושלים בעד יישוב מחדש של רצועת עזה. בפעילות זו השתתפו שרי ממשלה וחברי כנסת, אשר, כפי שאחת הנשים ממשפחות החטופים אמרה, רקדו ושרו על דם החיילים והחטופים ו״תקעו אצבע בעין״ למשפחות.
הטיעונים המרכזיים שהושמעו בכנס בנוגע ל״שיבה מחדש״ לעזה נשענו על ״צדק היסטורי״, ״זה תורה״,״זה מוסרי״, ובתגובה לצעקות מהקהל על טרנספר, תמך הדובר ברעיון ״לעודד הגירה מרצון״ של אוכלוסיית עזה. כל אלה הוצגו כתיקון להתנתקות. היכן מעמיד הדבר את המדינה ואת העם היהודי? אם אפשרות כזו תתממש, כיצד ניתן יהיה להצדיק שאין מדובר ברצח עם? ההסבר יהיה כי מדובר בהגירה ״מרצון״?! האם טיעון כזה יכול לשכנע? ברצונו של מי מדובר בעצם? ביטוי זה משקף רצון התענגותי רדיקלי, חסר גבולות, החותר אל עבר המוות בלבד, לא רק של תושבי עזה אלא גם של מדינת ישראל.
לא המומחיות והמוניטין המשפטיים של ברק וגם לא קולו כניצול שואה יוכלו לשמש כלי הגנה. כנס זה, בנוכחותם של שרים וחברי כנסת התקיים יום לאחר יום השואה הבינלאומי ויומיים לאחר החלטת בית הדין לצדק בהאג.
הפילוג הקיים בחברה הישראלית הולך ומקצין ובאופן זה אחוות מנוגדות מתחזקות ומתבצרות בעמדות קיצוניות לעתים. הדבר יוצר יותר ויותר תופעות גזעניות.
לצד כל אלה דויד גרוסמן מתגייס לשחרורם של שני הילדים שנותרו בשבי ושר שיר ערש לכפיר הקטן, הילד הצעיר ביותר שנחטף לעזה ולאחיו אריאל.
בתנועה חדה אל הקצה האחר אנו שומעים פתאום ברדיו שבזמנים אלה משפחת נתניהו הגישה בקשה לשיפוץ הבריכה שבביתם בקיסריה ושמשום מה בקשה זו קבלה אישור. שיפוץ בריכה?! בביתם הפרטי?! עד מתי העם הזה ימשיך לשלם על חטאיהם של ראש הממשלה ומשפחתו?
האם השר לביטחון פנים יגן על החברה הישראלית? חלוקת הרישיונות להחזקת נשק כמעט לכל מבקש מאיימת להפוך את רחובות המדינה למערב פרוע, שבו כל הנושא נשק יוכל לקחת את החוק בידיו באופן חופשי ולטעון : ״זו הייתה הגנה עצמית, זה היה מחבל״. כבר היו דוגמאות לכך.
וברקע, המשא ומתן המתמשך, אם ניתן לומר כך, על שחרור החטופים. העולם אינו מבין, אך נראה לי שגם החברה הישראלית אינה מבינה, למעשה אינה משתמשת בזמן כדי להבין ולהסיק את המסקנות הראויות ממה שראתה ועודנה רואה. איש לא יצליח להגן על המדינה כשהיא עצמה אינה מגינה על עצמה מעצמה.
نشهد اليوم على تناقض شديدوعميق، بين تمثيل البروفيسور أهارون باراك لدولة إسرائيل ودفاعه عنها أمام محكمة العدل الدولية العليا في لاهاي (هاج) بشأن دعوى جنوب إفريقيا على إسرائيل التي تتهمها فيها بارتكاب جرائم إبادة جماعية، وبين "مؤتمر النصر" الذي عقدته منظمات يمينية في القدس تأييدا لإعادة الاستيطان في قطاع غزة، شارك فيه وزراء في الحكومة وأعضاء كنيست "رقصواعلى دماء الجنود والمختطفين وعائلاتهم"، كما قالت امرأة من عائلات المختطفين.
ارتكزت الادعاءات التي أسمِعَت في المؤتمر بشأن "العودة" إلى غزة على "العدالة التاريخية"، و"التوراة"، وكونها "عمل أخلاقي". ردًا على صيحات الجمهور المطالبة بالترحيل، أيّد المتحدث فكرة "تشجيع الهجرة الطوعية" لسكان غزة. عُرِضَ كل ماسبق كتصليح لخطة الانسحاب من غزة. في أي موقف يضع كل هذا الدولة والشعب اليهودي؟ وكيف سيكون بالإمكان، إن طبّقَ كل هذا بالفعل، تبرير أنه ليس هناك إبادة جماعية؟ هل سيكون التفسير لذلك الهجرة "طوعًا"؟! هل يمكن لمثل هذه الحجة أن تكون مقنعة؟ طوعًا لمن بالضبط؟ يعكس هذاالتعبير رغبة تلذذية راديكالية، لا حدود لها، تسعى للتوصل إلى الموت أيضًا; ليس لسكان غزة فقط، بل ولدولة إسرائيل أيضًا.
لا خبرة باراك القانونية وسمعته ولا صوته باعتباره أحد الناجين من الهولوكوست قادرَين على الدفاع عن إسرائيل. عُقِد هذا المؤتمر، بحضور وزراء وأعضاء كنيست، بعد يوم واحد من اليوم العالمي للهولوكوست وبعد يومين من قرار محكمة العدل في لاهاي.
الانقسام القائم في المجتمع الإسرائيلي آخذ بالتوسع والتطرف ما يزيد من قوة المجموعات المتناقضة آراؤها ويجعلها تترسخ في مواقف متطرفة أحيانًا، ما يخلق المزيد والمزيد من الظواهرالعنصرية.
إلى جانب كل هذا، يتجند دافيد جروسمان من أجل اطلاق سراح الطفلين اللذين ما زالا مختطفين في غزة، ويسجل تهليلة للصغير كفير، الطفل الأصغر سناً الذي اختطف الى غزة، ولأخيه أريئيل.
وفي منعطف حاد إلى الطرف الآخر، نسمع فجأة عن أن عائلة نتنياهو تقدمت الآن، في هذه الأوقات، بطلب لتجديد مسبح بيتهم في قيسارية، وأن هذا الطلب قد حظِي بالموافقة، لسبب ما. تجديدالمسبح؟! في بيتهم؟! إلى متى ستستمرهذه الأمة بدفع ثمن خطايا رئيس الوزراء وعائلته؟
هل سيحمي وزير الأمن الداخلي المجتمع الإسرائيلي؟ يهدد بتوزيع تراخيص حيازة الأسلحة على كل من يرغب، تقريبًا، بتحويل شوارع البلاد إلى "فلّت حكم"، ويتيح لأي شخص يحمل سلاحًا أن يأخذ القانون بيده وأن يدّعي: "كان ذلك مجرد دفاع عن النفس. أطلقت النارعلى إرهابي". سبق وحصلت أمور كهذه في السابق.
وفي هذه الأثناء، ما زالت المفاوضات، على إطلاق سراح المختطفين، إن جازالتعبير، جارية. العالم لا يفهم، لكن يبدو لي أن المجتمع الإسرائيلي لا يفهم أيضًا، ولا يستغل الوقت لفهم واستخلاص الاستنتاجات الصحيحة مما رآه وما زال يراه.لن يستطيع أحد حماية الدولة التي لا تحمي نفسها من نفسها.
שפה אחרת
דברי ימי ההיסטוריה של הפסיכיאטריה כוללים גם את הניסיונות המשונים לפענח את מה שנקרא אז "שפה סכיזופרנית" [2, 1]. חוקרים, פסיכיאטרים ואחרים, כילו קריירות על ההשערה לפיה חולי סכיזופרניה מדברים בשפה אחרת. כשהם אולי מדמיינים עצמם לז'אן-פרנסואה שמפוליון, סברו הללו שאם רק יפענחו את כללי הדקדוק והתחביר של שפה מסתורית וסמויה זו, יוכלו לתת מובן לבליל ההברות, הצלילים והמילים, ולהבין את פשר הנאולוגיזם ומעוף האסוציאציות שמציגים סובייקטים אלו. למרות שהביטוי "שפה סכיזופרנית" היה מצוי לעתים קרובות בספרות הפסיכיאטרית של המאה העשרים, לא תמיד היה ברור אם מדובר בשפה אחת שלכל חולי הסכיזופרניה או של רבים מהם, או שמא מדובר באוסף של שפות פרטיות של כל אחד מן החולים, כמו היה מדובר בגרסה מחודשת ופתולוגית של מגדל בבל. למרבה התדהמה, היו אף פסיכיאטרים שביקשו לתת את הרושם שהם יודעים ואף יכולים לשוחח בשפה סכיזופרנית, ומכאן גם נבעה טענתם שאחרים, שאינם חולים, יכולים גם הם ללמוד שפה זו וכך לתקשר עם חולים סכיזופרניים ואז גם לפרש דלוזיות סכיזופרניות מוזרות ומורכבות.
הגלגול המעודן של הקוריוז הזה מן ההיסטוריה של הפסיכיאטריה, בא היום לביטוי במה שנקרא "פסיכותרפיה רגישת תרבות". במקרה זה, הנחת המוצא היא שבני אדם שונים מגיעים ממוצאים אתניים וגאוגרפיים שונים ומתרבויות שונות, שפת האם שלהם שונה, ההשתייכות הלאומית שלהם שונה, כמו גם הרקע הדתי שלהם וזהותם הדתית. רוצה לומר, הם מדברים ב"שפות תרבותיות" שונות זו מזו. הואיל וכך, מכיוון שלא ניתן להבין אותם מפרספקטיבה מערבית, הווה אומר עם "השפה המערבית", אזי גם לא ניתן לקיים עמם מפגש פסיכותרפי אלא אם לומדים כביכול לדבר בשפתם – "השפה האחרת".
לאחרונה, בימים הקשים הפוקדים את ישראל, ומול הזוועה של מאורעות השביעי לאוקטובר והניסיונות לתת להם הסבר, ולו חלקי, נשמעת גם טענה כאילו עלינו להביא בחשבון שמעשי הזוועה שהתחוללו בקיבוץ בארי, בכפר עזה ובמסיבת נובה ברעים, עליהם שמענו גם מפי המחבלים עצמם בהקלטות חקירות השב"כ שפורסמו, ניתנים לפענוח אם רק נשקול או נשכיל לקבל את האפשרות, שישנה "שפה אחרת" או "שפה חדשה" בה עלינו להשתמש כדי להבין, כדי לתת מובן ומשמעות, למה שהוא לחלוטין ובאופן מוחלט חסר כל מובן. מול הזוועה, שמכוּננת ככזו בדיוק משום שהיא חסרת כל משמעות, ובדיוק משום שאם הייתה לה משמעות אזי היא לא הייתה זוועה, אנו מזמנים את הפנטזמה על מנת שתמלא את החורים. הפנטזמה, כאילו אנו נדרשים ל"שפה חדשה" או ל"שפה אחרת", שבאמצעותן נוכל להבין את האחר הרדיקלי, זו הפנטזמה של ההזדהות עם המסמן, של הניכור של הסובייקט במסמן [3]; מסך שאיתו הסובייקט הוא אפקט של מסמן אחד על מסמן אחר. כל פירוש מוסיף עוד מסמן לשרשרת, עד אינסוף. זו מטונימיה של "שפות אחרות" אשר מחייבת לקבל את המציאות כביכול שלפיה לכל אחד ואחת שפה משלו ודרך משלו להגיד שלום [4]. מה שהשערה זו, כמו גם ההשערות של "שפה סכיזופרנית" ושל "שפה תרבותית", מחמיצות, הוא את העובדה הפשוטה, החותכת, שאין "שפה אחרת", שישנה רק שפה אחת והיא לא תופסת את הכל. שישנו יסוד מסדר אחר, מן הצד של ההפרדה, שאיננו מסמן, שעובד אחרת מאשר הניכור, ושאותו פוגשים בעת המפגש עם הממשי כאשר משהו מן הטראומה מתפרץ ויש אפקט של התעוררות.
מקורות:
1. R.Sommer et al. Is There a Schizophrenic Language? Arch Gen Psychiatry. 1960; 3(6):665-673.
2. S.Schwartz. Is there a schizophrenic language? Published online by Cambridge University Press: 04 February 2010.
3. J.Lacan. TheSeminar of Jacques Lacan: The Four Fundamental Concepts of Psychoanalysis (BookXI). W. W. Norton & Company; Revised edition (April 17, 1998).
4. אורחים לקיץ / נעמי שמר.
התאגדות סביב S1 למשל, דמוקרטיה -الانتظام حول S1، الديمقراطية على سبيل المثال
המסמן התעוררות תופס להערכתי משהו מהמַעֲבָר בחברה האזרחית בישראל מלוגיקה פאלית ללוגיקה של לא-הכל. התעוררות שיש בה מן הטראומה, ואשר הביאה איתה שתי תופעות המתרחשות במקביל, אותן אנסה להבין באמצעות הרצאתו של פביאן נפרסטק, שהתקיימה בסמינר השדה הפרוידיאני[1] בישראל במאי 23.
האחת בולטת דרך הקושי, או שיש לומר חוסר היכולת, להעמיד מנהיגים-פוליטיקאים שיוכלו לשאת על גבם את הנדרש לניהול המשבר; המאבק; הקואליציה. לא נראה שהקושי טמון במחסור באנשים שיהיו מספיק איכותיים וכריזמטיים. נפרסטק הדגיש את אפיוני התקופה ככאלה לפיהם כל אחד בוחר לפי טעמו, בהתאם להתענגות הפרטית שלו, כשהאובייקט a קטנה נמצא בפסגה ומכוון. באופן הזה מדובר "במסיבה שאינה נגמרת. כיון שאין הבדל בין המסיבות", זו דרך לדבריו של נפרסטק שמתיימרת לבטל את השארית. התופעה באה לידי ביטוי בתצורה של ריבוי מפלגות, חלקן מתקשות לעבור את אחוז החסימה, ועם קושי ברור באפשרות להמר על אב כלשהו.
המגמה השנייה בולטת דווקא בהיפוך, באמונה ובהישענות של אזרחים על מנהיג שחותר קדימה תוך ויתור על החוק כחיצוני למערכת, זה שאמור לשמור עליה. בהרצאתו הבחין נפרסטק את המסיבה הבלתי-נגמרת מזו הבלתי-נשכחת. המנסה להעמיד דימוי של מודל אב, אבל בתחום הפָנָטִיּוּת. מוכנים להקריב את עצמם בשם מה שנראה כמו שם האב, אבל לא יותר מאשר אותו אובייקט a קטנה. כלומר המודל של האב הולך רחוק מאוד, אל מעבר לחוק, כדי להמשיך, לכאורה, לקדש את קיומו.
ההתעוררות הביאה איתה גם דחיפות. מחאת המונים, נוכחת ועיקשת כבר חודשים לא מעטים, שאפשר לקרוא אותה יחד עם האמירה של מילר: "נותר בידי היחיד להמציא תפקיד חברתי והכרחיות סובייקטיבית"[2]. דחיפות סובייקטיבית זו של אין ברירה, אשר נרקמת כסוג של פתרון, יכולה גם להתפרש באמצעות המסמן – "נחיל - [3] essaim, על מנת להבהיר משהו מהאפשרות להיות אחד אחד בתוך מרחב חברתי עם כיוון משותף. מבחינתי, יש בכך מעין תשובה שמהווה כמו סמבלנט פאלי, התאגדות סביב S1 למשל, דמוקרטיה.
[1] הרצאה שניתנה במסגרת הסמינר של השדה הפרוידיאני, הרשת הלאקאניאנית – סמינר 11 של ז'אק לאקאן: ארבעה מושגי יסוד של הפסיכואנליזה. מרצה אורח: פביאן נפרסטק. הרצאה בשם: המכונה, החיה וההוויה המדברת. מאי 2023.
[2] Miller.J-M., (2002). The Unconscious is Political. Milanese Intuitions [1-2].Published in Mental 11 (2002) pp. 9-16. Edition on "Analysis in the Age of Globalization. Pp. 11
[3] [Translator’s note] Swarm” in English. The pronunciation of S1 and essaim are homophonic in French״
أعتقد أن دال "الصحوة" يجسّد شيئاً من تحول المجتمع المدني في إسرائيل من منطق الفالوس إلى منطق"ليس كل شيء".صحوة فيها شيء من الصدمة جلبت معها ظاهرتين تحدثان في الوقت نفسه سأحاول فهمهما عن طريق محاضرة فابيان ناباريستك، التي أقيمت في سمينار الحقل الفرويدياني[1] في إسرائيل يوم23 أيار.
تبرز الأولى في الصعوبة، أو انعدام القدرة، في موضعة قادة سياسيين يستطيعون أن يحملوا على عاتقهم ما هومطلوب منهم لإدارة الأزمة؛ النضال؛ الائتلاف. لا يبدو أن الصعوبة تكمن في عدم وجود أشخاص يتمتعون بالجودة الكافية والكاريزما. يقول ناباريستك أن من بين مميزات هذه المرحلة هوالاختيار بحسب الذوق الخاص، وفقاً للتلذذ الخاص، حيث يقف الموضوع a صغير على القمة موجهًا. وهكذا، نقف إبان "حفلة لا تنتهي.. إذ أن ليس هناك أي فرقٍ بين الحفلات"، وهي طريقة تزعم لإلغاء البواقي، وفقًا لناباريستك. تتجلى الظاهرة في تعدد الأحزاب، يواجه بعضها صعوبة في تجاوزنسبة الحسم، وصعوبة واضحة في إمكانية المراهنة على أبٍ ما.
أما الظاهرة الثانية فهي تبرز بكونها معاكسة، في إيمان المواطنين واعتمادهم على زعيم يتقدم إلى الأمام مهمشًا القانون كشيء خارجي عن النظام، والذي من المفترض به أن يحميه. تحدث ناباريستك في محاضرته عن الفرق بين الحفلة التي لا تنتهي والحفلة التي لا تُنسى. من يحاول تقديم صورة لنموذج أب لكن في مجال التعصب. في استعداد للتضحية بأنفسهم باسم مايبدو كاسم الأب، لكنه ليس أكثرمن الموضوع a الصغير إياه. أي أن نموذج الأب يبالغ ويذهب بعيداً، ما عبر القانون، حتى يستمر،على مايبدو، في تقديس وجوده.
جلبت الصحوة معها أيضًا شعورًا طارئًا. احتجاجًا جماهيريًا حاضرًا ومتواصلًا منذ بضعة أشهر يمكننا قراءته مع مقولة ميلر: "ما بقي على الفرد القيام به هو خلق دور اجتماعي وضرورة ذاتية".[2] الشعور الطارئ الذاتي هذا المتمثل في عدم وجود خيار، والذي ينسَج كنوع ما من الحل، يمكن تفسيره أيضًا من خلال الدال - "سرب - [3]essaim"، لتوضيح شيء ما حول إمكانية أن نكون واحداً واحداً داخل مساحة اجتماعية لها توجه مشترك. أرى بهذا إجابة ما هي بمثابة، واجهة فالوسية، الانتظام حول S1، الديمقراطية على سبيل المثال.
[1] أقيمت المحاضرة في إطار سمينار الحقل الفرويدياني، الشبكة اللاكانينية - السمينار 11 لجاك لاكان: أربعة مفاهيم أساسية في التحليل النفسي. محاضِر ضيف:فبيان نابارستيك. المحاضرة بعنوان: الآلة، الحيوان، والكينونة المتكلمة. أيار2023.
[2] Miller. J-M., (2002). The Unconscious is Political. Milanese Intuitions[1-2]. Published in Mental 11 (2002) pp. 9-16. Edition on "Analysis in the Age of Globalization. Pp. 11
[3] .[Translator’s note] Swarm” in English. The pronunciation of S1 and essaim are homophonic in French״
